Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
§ 1. Əşya hüququnun kollizion məsələləri
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 1. Əşya hüququnun kollizion məsələləri
§ 1. Əşya hüququnun kollizion məsələləri əsaslarına fərqli hüquqi qiymət verİr, mülkiyyət hüquqlarının həcmi, mülkiyyət hüququnun keçmə momenti ilə əlaqədar Özünəməxsus mövqedən çıxış edirlər. Nəticədə eyni vəziyyətə ayrı-ayrı hüquq sistemləri müxtəlif qiymət verir. Xarici elementli əşya hüquq münasibətləri zamanı meydana çıxan kollizion problemin həlli üçün əsas kollizion norma lex rei sitae (əmlakın olduğu yerin qanunu) hesab edilir. Tarixən əmlakın olduğu yerin qanununun tətbiqi daşınmaz əmlaka münasibətdə nəzərdə tutulmuş, sonralar İsə onun tətbiq dairəsi genişlənmiş və daşınar əmlakın hüquqi statusunun da bu koIlizi- on bağlanma ilə müəyyən edilməsinə üstünlük verilmişdir. Ümumiyyətlə, daşınmaz əmlaka münasibətdə onun olduğu yerin qanununun tətbiq edilməsi müəyyən səbəblərdən irəli gəlmişdir. Əvvə- la, daşınmaz əmlak müəyyən ərazi üzərində qərar tutur. Əraziyə malik olma dövlətin əsas atributlarından biridir və hər bir dövlət öz ərazisinin hüquqi statusunu müəyyən etməkdə xüsusi maraqlıdır. İkincisi, dövlətin yurisdiksiyası onun ərazisinə şamil edildiyindən, orada yerləşən daşınmaz əmlakı həmin yurisdiksiyadan kənar təsəvvür etmək məntiqsizlik olardı. Üçüncüsü, torpaq, yerin təki, meşələr və s. bu kimi daşınmaz əmlak öz-özlüyündə ərazinin tərkib hissələridir və onlar ərazidən kənar təsəvvür edilməzdir. Bir qayda olaraq, aşağıdakı məsələlər əmlakın olduğu yerin qanunu ilə müəyyən edilir: 1) əşya hüququnun obyektlərinin dairəsi; 2) əşya hüquqlarının həcmi və məzmunu; 3) əşya hüquqlarının əmələ gəlməsi, keçməsi və xitamı qaydaları və s. Bu məsələ bir sıra beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında qanunlarda birbaşa təsbit edilmişdir. Məsələn, hazırda Çexiyada qüvvədə olan !963-cü il beynəlxalq xüsusi hüquq və proses haqqında Çexoslovakiya qanununa görə daşınar və daşınmaz əmlaka əşya hüquqları qanunda digər hallar nəzərdə tutulmayıbsa, əşyanın yerləşdiyi Ölkənin hüququ ilə müəyyən edilir. Daşınar əmlak üzərində əşya hüquqlannın əmələ gəlməsi və xitamı, əşya hüququnun əmələ gəlməsi və xitamı üçün əsas olan fakt baş verdiyi zaman həmin əşyanın yerləşdiyi 131 II B O L M Ə X Ü S U S İ H İ S S Ə Fəsit 8. Əşya hüquqları § I. Əşya hüququnun kollizion məsələləri Qeyd etdiyimiz kimi, beynəlxalq xüsusi hüquq mülki dövriyyədə baş verən xarici elementli ınünasibətləri tənzimləyir. Mülki dövriyyə, hər şeydən əvvəl, insanlar arasında əşyaların dövriyyəsidir. Əşyalar əşya hüququnun obyektləridir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 135-ci maddəsinə görə yalnız fiziki obyektlər əşya sayılırlar. Pullar və qiymətli kağızlar da əşyadır. Əmlak və mülkiyyət münasibətləri əşya hüququ ilə tənzimlənir. Əmlak istənilən əşyalann və qeyri-maddi əmlak nemətlərin toplusudur. Əmlak daşınar və daşınmaz ola bilər. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə torpaq sahələri, yerin təki, ayrıca su obyektləri, meşələr, çoxillik əkmələr, binalar, qurğular, torpaqla bağlı olan digər əşyalar, yəni təyinatına tənasübsüz zərər vurulmadan yerinin dəyişdirilməsi mümkün olmayan obyektlər daşınmaz əmlak hesab edilir. Daşınmaz əmlaka aid edilməyən bütün əşyalar daşmar əmlak hesab edilir. Əmlak bu və ya digər mülkiyyət formasında mövcuddur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 13-cü maddəsinə görə mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bİlər. Hər bir dövlətin qanunvericiliyində əşya hüququ və onun elementləri ilə əlaqədar olan məsələlər spesifik qaydada nizamlanır. Bu da xarici elementli xüsusi hüquq münasibətlərinin tənzimlənməsi zamanı mürəkkəb kollizion situasiyaların meydana gəlməsinə səbəb olur. Milli hüquq sistemləri əşyalann təsnifatını, o cümlədən daşınar və daşınmaz əşyaların dairəsini müxtəlif qaydada müəyyən edir, mülkiyyətin formalanna, mülkiyyət hüququnun əmələ gəlmə 130 § 3. Dövlət immunitetinin məzmunu və növləri rədə keçirilən əlli birinci sessiyasında BMT Baş Məclisinin sorğusuna əsasən hazırladığı hesabatda göstərirdi ki, əqdin xüsusi-hüquq xarakterliliyinin müəyyən edilməsi üçün dəqiq meyarlar yoxdur. Hər bir halda məsələyə konkret yanaşılmalıdır. Bu zaman məhkəmə işin bütün hallannı nəzərdən keçirməli və əqdin ümumi və ya xüsusi hüquq xarakter daşıması ilə bağlı yekun nəticəyə gəlməlidir. İmmunitetin üçüncü növü kimi qeyd etdiyimiz məhdud immunitet funksional immunitetdə olduğu kimi immunitetin tam həcmdə qəbul edilməsini inkar edir. Eyni zamanda, funksional immunitetdən fərqli olaraq məhdud immunitet formal meyarlardan deyil, konkret situasiyalardan çıxış edir. Bu zaman dövlət müəyyən edilmiş konkret situasiyalar mövcud olduqda immunitetdən istifadə etmir. Belə situasiyalann siyahısı dövlətlər arasında bağlanan ikitərəfli, regional və universal müqavilələrlə müəyyən edilə bilər, 16 may 1972-ci il “Dövlət immunitetləri haqqında” Avropa Konvensiyası məhdud immunitet mövqeyindən çıxış edərək immunitetin şamil olunmadığı konkret halları göstərmişdir. Bura aşağıdakı hallar aiddir: 1) əgər dövlət xarici məhkəmədə iddiaçı və ya üçüncü şəxs kimi çıxış edirsə və yaxud qarşılıqlı iddia verirsə; 2) dövlət işin mahiyyəti üzrə qərar çıxarıldıqdan sonra immunitetə istinad edirsə; 3) dövlət xarici məhkəmə yurisdiksiyasını tanıması haqqında bu və ya digər fonnada öhdəlik götürübsə; 4) əgər bağladığı kontrakta əsasən üzərinə götürdüyü öhdəliklər üzrə onların icra olunduğu yerdə məhkəmə araşdırması keçirilirsə; 5) bağladığı əmək müqavilələri zamanı işin icra olunduğu və ya icra olunacaq yerdə məhkəmə araşdırmaları keçirilirsə və s. 129 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|