Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 8. Əşya hüquqları
Fəsil 8. Əşya hüquqları Müasir dövrdo investisiya qoyuluşuna daha çox inkişaf etməkdə olan ölkələr möhtacdır. Buna görə də həmin ölkələrdə xarici inves- tisiyalann hüquqi tənzimi iiə bağlı, bir qayda olaraq, xüsusi qanunlar qəbul edilmişdir. ABŞ, AFR, Fransa, Böyük Britaniya, Yaponiya və s. bu kimi inkişaf etmiş dövlətlərdə isə bu barədə xüsusi qanunvericilik aktlan mövcud deyildir. Xarici investisiyalarla bağlı məsələlər həmin dövlətlərdə ümumi əsaslarla tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasında xarici investisiyaların hüquqi tənzimi 15 yanvar 1992-ci il tarixli “Xarici investisiyalann qorunması haqqında” (sonradan bİr neçə dəfə əlavə və dəyişikliklər edilmişdir), 13 yanvar 1995-ci il tarixli “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” qanunlarla, habelə Prezident fərmanlan və hökumətin qərarlan ilə tənzimlənir. “Xarici investisiyaların qorunması haqqında” qanuna görə xarici investorlar Azərbaycan Respublikası ərazisində investisiya qoya bilərlər. VI fəsildə qeyd etdiyimiz kimi “Xarici investisiyalann qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa görə xarici investorlar Azərbaycan Respublikası ərazisində investisiya qoya bilərlər. Həmin Qanuna görə xarici investorların investisiya qoyuluşu sahəsindəki fəaliyyətinin hüquqi rejimi Qanunda nəzərdə tutulan hallar istisna olmaqla yerlİ fiziki və hüquqi şəxslərin əmlakı, əmlak hüquqları, habelə investisiya fəaliyyəti üçün yaradılmış rejimdən az əlverişli ola bilməz. Hətta xalq təsərrüfatının üstünlük verilən sahələrində və ayrı-ayrı ərazilərdə xarici investisiya üçün qanunvericiliklə əlavə güzəştlər müəyyən edilə bilər. Xarici investisiya tam və qeyd-şərtsiz müdafiə olunur. Azərbaycan Respublikasının sonrakı qanunvericiliyi investisiya qoyuluşu şəraitini pisləşdirdikdə on il ərzində xarici investisiyaya investisiyanın qoyulduğu zaman qüvvədə olan qanunvericilik tətbiq edilir. Xarici investisiya yalnız müstəsna hallarda milliləşdirməyə və rekvizisiyaya məruz qala bilər. Belə halda xarici investora təxirə salınmadan müqabil və səmərəli kompensasiya ödənilməlidir. 140 § 2, Xarici investisiyaların hüquqi tənzimi baxımından bir-birini təkrarlayır və onların əsas xarakterik cəhətləri aşağıdakılardır; 1) Razılığa gələn Tərəf öz ərazisində digər Razılığa gələn Tərəfin vətəndaşları və şirkətlərinin investisiya qoyuluşunu həvəsləndirir, onlar üçün əlverişli şərait yaradır və öz qanunları çərçivəsində belə kapitalı qəbul edir; 2) Razılığa gələn Tərəfin vətəndaşları və şirkətlərinə investisiya qoyuluşu sahəsində milli rejim və ya ən əlverişli rejim verilir; 3) Razılığa gələn Tərəfin ərazisində baş verən müharibə və ya silahlı münaqişə, inqilab, fövqəladə hallar, üsyan və qiyam ile bağlı zərərçəkmə zamanı kompensasiyanın ödənilməsi; 4) ekspropriasiya, milliləşdinnə və ya ekspropriasiyaya bərabər tutulan digər tədbirlərə yalnız müstəsna hallarda yol verilməsi, milliləşdirmə və ya ekspropriasiya yalnız daxili ehtiyaclarla bağlı olan ictimai məqsədlər tələb etdikdə ayrı- seçkilik yaradılmadan, təxirə salmadan, adekvat və səmərəli kompensasiya şərti ilə həyata keçirilə bilər; 5) İnvestorlara investisiyaların və gəlirlərin məhdudiyyətsiz köçürülməsinə təminat verilir; 6) investisiyalarla əlaqədar baş verən istənilən hüquqi məsələnin arbitraj yolu ilə həlli imkanı nəzərdə tutulur. Hətta bəzi müqavilələrdə arbitraj orqanı konkretləşdirilir. Məsələn, 4 yanvar 1996-cı ildə Böyük Britaniya ilə bağlanmış analoji müqavilənin 8-ci maddəsinə görə hər bir Razılığa Gələn Tərəflə digər Razılığa gələn Tərəfin fiziki və hüquqi şəxsi arasında birincinin ərazisində olan investisiyaları ilə əlaqədar baş verən, istənilən hüquqi mübahi.səni 1965-ci il martın 18-də Vaşinqtonda imzalanmaq üçün, açılmış olan ‘‘Dövlətlər və xarici şəxslər arasında investisiya mübahisələrinin tənzimlənməsi haqqında" Konvensiya çərçivəsində barışdırma və ya arbitraj yolu ilə həll eünək üçün investisiya mübahisələrinin həlli üzrə Beynəlxalq Mərkəzə müraciət etməyə razılıq verir. Hər bir dövlət özünün qanunlarına uyğun olaraq xarici investorların hüquqi statusunu müəyyən edir. Bu zaman dövlət beynəlxalq müqavilələrə əsasən üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmək üçün dövlətdaxili qanunvericiliyi qoşulduğu beynəlxalq müqavilələrə uyğunlaşdırmağa borcludur. 139 Fəsil 8. Əşya hüquqları dövlətin hüququ (kollizion hüquq nonnalan da daxil olmaqla) və tətbiq edilə biləcək beynəlxalq hüquq normaları tətbiq edilir. Bu sahədə digər çoxtərəfli konvensiya 1985-cİ ilin sentyabr ayında imzalanmış, 12 aprel 1988-ci İldə qüvvəyə minmiş İnvestisiyaların təminatı üzrə Çoxtərəfli Agentliyin təsis edilməsi haqqında Seul Konvensiyası hesab edilir. Konvensiyanın əsas məqsədi xarici investorlara qeyri-kommersiya risklərindən sığortalanmaq yolu ilə maliyyə təminatları vennəkdən ibarətdir. Konvensiya baxımından qeyri-kommersiya riski dedikdə aşağıdakılar başa düşülür; 1) valyuta köçürmələri ilə əlaqədar olan risk; 2) ekspropriasi- ya və ya digər analoji tədbirlərlə bağlı risk; 3) müqavilə şərtlərinin pozulmasından irəli gələn risk; 4) müharibə və vətəndaş hərc- mərcliyi ilə bağlı risk. Xarici investor sadalanan risklərdən qorunmaq üçün Çoxtərəfli Agentliklə sığorta müqaviləsi bağlayır. Sığorta hadisəsi baş verən zaman sığortalıya (investora) Agentlik nəzərdə tutulan kompensasiyanı ödəyir, sığortalı da öz növbəsində sığortaçıya (Agentliyə) qoyulan investisiya ilə əlaqədar bütün hüquqları və ya tələbləri güzəştə gedir. Nəticədə xarici investorla dövlət arasında olan münasibət Agentliklə dövlət arasındakı münasibətlə əvəz olunur. Xarici investisiyaların hüquqi tənzimi sahəsində regional beynəlxalq müqavilə kimi MDB çərçivəsində bağlanan 1993-cü il “İnvestisiya fəaliyyəti sahəsində əməkdaşlıq haqqında” və 1997-ci il “İnvestorun hüquqlarının müdafiəsi haqqında” konvensiyalan göstərmək olar. Çoxtərəfli konvensiyalarla yanaşı dövlətlər investisiya sahəsində əməkdaşlığı genişləndirmək məqsədi ilə ikitərəfli beynəlxalq müqavilələr bağlamağa da üstünlük verirlər, Azərbaycan Respublikası investisiyaların qarşılıqlı təşviqi və qorunması haqqında Böyük Britaniya, Fransa, İran İslam Respublikası, Gürcüstan, Pakistan İslam Respublikası, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Livan, Moldova, İtaliya, Polşa, Türkiyə, Ukrayna və s. dövlətlərlə ikitərəfli beynəlxalq müqavilələr bağlamışdır. Həmin müqavilələr məzmun və struktur 138 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|