Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 8. Əşya hüquqları
- Birincisi
- Jlyıııı Jl.A. Kypc MOKjıyuLipoanoro MacTMoro npana. B 3 T . M.. 2002 , c. 421
Fəsil 8. Əşya hüquqları Mosələ burasındadır ki, dövlətdaxilİ hüquq sistemləri riskin keçmə momenti haqqında məsələni müxtəlif qaydada həll edir. Bir sıra hüquq sistemləri (Hollandiya və bir sıra Latın Amerikası Ölkələri) hələ qədim Roma hüququna məlum olan "pericillum est em- toris" prinsipinə üstünlük verirlər. Həmin prinsipə görə əmlakın təsadüfən məhv olma riski satılan əşyaya mülkiyyət hüququnun satıcıdan alıcıya keçməsindən asılı olmayaraq, tərəflər arasında kontraktın bağlandığı andan keçir. Digər ölkələrin qanunvericiliyində isə (Fransa, Böyük Britaniya, Çexiya və s.) "res perit domino" (riski mülkiyyətçi daşıyır) qaydasına üstünlük verilir. Bu zaman riskin keçmə momenti ilə mülkiyyət hüququnun keçmə momenti üst-üstə düşür. Əmlakın təsadüfən məhv olma riskinin satıcıdan alıcıya keçməsi anı mülkiyyət hüququnun keçmə momenti ilə üst-üstə düşüb- düşməməsinə baxmayaraq, nəzərə almaq lazımdır ki, qeyd edilən məsələlər mülki hüququn ayrı-ayrı institutlarına aiddir. Əgər mülkiyyət hüququ əşya hüququnun tərkibinə daxildirsə, əşyanın təsadüfən məhv olma riskinin keçməsi ilə əlaqədar məsələ isə öhdəlik hüququna aiddir. Ona görə də əmlakın təsadüfən məhv olma riskinin keçmə momenti ilə bağlı məsələ müstəqil kollizion bağlanmaya malikdir. Üçüncüsü, əmlak hüquqlarının dövlət qeydiyyatı qanunvericilikdə nəzərdə tutulan hallarda daşınar əmlaka da şamil edilir. Dövlət qeydiyyatı olan daşınar əmlaka əşya hüquqları, bir qayda olaraq, həmin əmlakın olduğu yerin qanunu ilə deyil, onların qeydiyyatdan keçdikləri ölkənin hüququ ilə müəyyən olunur. Əlbəttə, bu zaman belə əmlakın olduğu yer ilə qeydiyyatdan keçdiyi yerin üst-üstə düşməsi adi hal ola bilər. Lakin belə əmlak qeydiyyatdan keçdiyi ölkənin hüdudlarından kənara çıxarıldıqda onunla bağlı əşya hüquqları əmlakın olduğu yerin qanunu ilə deyil, qeydiyyatdan keçdiyi ölkənin hüququ ilə müəyyən edilməlidir. Nəqliyyat vasitələri bu kateqoriyadan olan əmlak hesab edilir. “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 22-ci maddə- 134 § 1. Əşya hüququnun kollizion məsələləri Əşya hüququ ilə əlaqədar məsələlərdə əsas kollizion bağlanma kimi qəbul edilən əşyanın olduğu yerin qanunundan bir sıra istisnalar da mövcuddur. İndi isə onların bəzilərini nəzərdən keçirək. Birincisi, yolda olan əınlak (res in transitu) üzərində əşya hüquqlarının, xüsusən əmlak yolda olarkən tərəflər arasında əmlakın birinin mülkiyyətindən digərinə verilməsi ilə əlaqədar bağlanan əqdlərin hansı hüquqa tabe edilməsi ilə bağlı milli hüquq sistemləri, nəzəriyyə və təcrübə müxtəlif kollizion bağlanmalar təklif edir; 1) əmlakın göndərildiyi yerin qanunu; 2) ara məntəqənin qanunu; 3) son məntəqənin (əmlakın ünvanlandığı yer) qanunu; 4) tərəflərin seçdiyi qanun; 5) yüklərin dəniz daşımaları zamanı gəminin bayrağı qanunu və s. Milli hüquq sistemləri qeyd edilən məsələyə, bir qayda olaraq, dİferensial yanaşırlar. Məsələn, Macarıstan beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında qanununa görə yolda olan daşınar əmlaka əşya hüquqları son məntəqənin (əmlakın ünvanlandığı yerin) qanunu İlə müəyyən edilir. Lakin belə əşyaların məcburi satışı və ya girovu ilə əlaqədar yaranan hüquqi nəticələrə əmlakın olduğu yerin qanunu tətbiq edilir. “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda da yolda olan daşınar əmlak üzərində əşya hüquqlarına tətbiq edilən qanunla əlaqədar alternativ kollizion bağlanmalar nəzərdə tutulub: "Yolda olan daşınar əmlaka mülkiyyət və digər əşya hüquqları, tərəflərin razılığı ilə başqa hal müəyyən edilməyibsə, əmlakın göndərildiyi ölkənin hüququ ilə müəyyən olunur". Normanın mətnindən göründüyü kimi bu zaman tərəflərin muxtariyyəti əsas kollizion bağlanma kimi çıxış edİr. Tərəflər tətbiq ediləcək qanunu müəyyən etmədikdə isə əmlakın göndərildiyi yerin qanununa istinad edilir. İkincisi, əmlak üzərində mülkiyyət hüququ bir şəxsdən digərinə keçən zaman əmlakın təsadüfən məhv olma riskinin kimin üzərinə düşməsi ilə bağlı kollizion məsələ də istisnalardan biri hesab edilir'. 1 Jlyıııı Jl.A. Kypc MOKjıyuLipoanoro MacTMoro npana. B 3 T . M.. 2002 , c. 421 133 Fəsil 8. Əşya hüquqları Ölkənin hüququ ilə müəyyən edilir. Qeyd olunan məsələ Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində hərtərəfli nəzərdə tutulmuşdur. “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Azərbaycan Respublikası Oanununun 20 və 21-ci maddələrinə əsasən aşağıdakı məsələlər qanunla müəyyən edilən xüsusi hallar istisna olmaqla əmlakın yerləşdiyi ölkənin hüququ ilə müəyyən olunur; 1) daşınmaz əmlaka mülkiyyət və digər əşya hüquqları; 2) daşınar əmlaka mülkiyyət və digər əşya hüquqları; 3) əmlakın daşınar və ya daşınmaz olması; 4) əmlakın digər hüquqi kvaliflkasiyası; 5) əmlak üzərində əşya hüquqlannın əmələ gəlməsi və xitamı. Əmlakın daşınar və daşınmaz növlərə bölünməsi hüquqi əhəmiyyət kəsb edir. Daşınmaz əmlakdan fərqli olaraq daşınar əmJak yerdəyişmə xüsusiyyətinə malikdir. Bu da onlar üzərində yurİsdİk- siyaların dəyişməsi ilə nəticələnə bilər. Daşınar əmlakın özünəməxsus xüsusiyyətləri mülki dövriyyədə onlara münasibətdə əlavə kollizion məsələlərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Məsələn, dövlət sərhədini keçmə daşınar əmlak üzərində əşya hüquqlannın həcminə necə təsir göstərir və yaxud xarici dövlətdə yerləşən daşınar əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun bir şəxsdən digərinə keçməsi hansı qanunla tənzimlənməlidir və s. Daşınar əmlaka münasibətdə uzun müddət xüsusən Avropa dövlətlərində mülkiyyətçinin şəxsİ qanunu tətbiq edilib. Lakin mülki dövriyyənin intensivliyinin artması, çox vaxt mülkiyyətçinin yaşayış yerini və onun şəxsi qanununu müəyyən etməkdə meydana gələn çətinliklər sonralar həmən kollizion bağlanmadan imtina edilməsinə gətirib çıxarmışdır. Hazırda demək olar ki, Avropa dövlətlərinin hamısında daşınar əmlaka münasibətdə əmlakın olduğu yerin qanunu tətbiq edilir. Yəni daşmar əmlak üzərində əşya hüquqlarının həcmi əmlakın olduğu yerin qanunu ilə müəyyən edilir, daşınar əmlakın dövlət sərhədini keçməsi onun üzərində əşya hüquqlarının məzmununa və həcminə təsir göstərir, əşya üzərində qanunauyğun şəkildə əmələ gələn mülkiyyət hüququ digər dövlət lərdə tanınır və s. 132 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|