Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi
- § 2. ”Dövlət immuniteti" anlayışı və onun normativ təsbiti
Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi dövlət aparıcı subyekt kimi çıxış edərək, özünün hakimiyyətə malik olmasını nümayiş etdirir. Xüsusi hüquq münasibətləri isə tərəflərin (dövlət də daxil olmaqla) müstəqilliyi və hüquq bərabərliyi ilə seçilir. Dövlətin mülki dövriyyədə fızikİ və hüquqi şəxslərlə girdiyi münasibətdə xarici element mövcuddursa, belə münasibət beynəlxalq xüsusi hüquq normaları ilə tənzimlənir. Bununla bərabər dövlət belə münasibətlərdə özünəməxsus statusa malik olan xüsusi subyekt kimi çıxış edir. Məlumdur ki, mülki dövriyyədə baş verən münasibətlər məkan və zaman baxımından bu və ya digər dövlətin yurİsdiksiyasınm təsiri altındadır. Dövlətin yurisdiksiyaya malik olması dövlət suverenliyindən irəli gəlir. Yurisdiksiya dövlətin qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətinin həcmini və onun yayılma sferasını müəyyən edir. Bu və ya dİgər dövlətin yurisdik- siyası əsasən onun ərazisinə şamil edilir. Mülki dövriyyədə dövlətin iştirakı ilə yaranan münasibət məkan etibarı ilə həmin dövlətin yurisdiksiyasından kənarda, başqa dövlətin yurİsdiksiyasınm şamil olunduğu ərazidə də baş verə bilər. Məsələn, dövlət öz diplomatik nümayəndəliyinin fəaliyyətini təşkil etməkdən ötrü xarici dövlətin ərazisində müxtəlif xarakterli xüsusi hüquq münasibətlərinə girə bilər: torpağın icarəyə götürülməsi, binanın tikintisi üçün podrat müqaviləsinin bağlanması, tikilmiş binanın müəj'yən avadanlıqla təmin edilməsi, texniki təchizat məsələləri və s. Dövlət xarici banklarda özünün pul hesablarını aça bilər, xaricdə yerləşən əmlaka münasibətdə vəsiyyətnaməyə əsasən vərəsə qismində çıxış edə bilər, xarici dövlətin ərazisində xarici hüquqi şəxslə bağladığı müqaviləyə əsasən investisiya qoya bilər və s. Dövlətin iştirakı ilə xarici elementlİ xüsusi hüquq münasibəti eyni zamanda onun öz yurisdiksiyası altında olan məkanda baş verə bilər. Əvvəlki fəsildə Azərbaycan Respublikasının ərazisində xarici hüquqi şəxslərin hüquqi vəziyyətini nəzərdən keçirdikdə konsessiya müqaviləsindən danışmışdıq. Xaricİ hüquqi şəxslərlə Azərbaycan Respublikasının ərazisində konsessiya müqaviləsini yalnız Azərbaycan dövləti bağlaya bilər. Bu barədə danışıqları Azərbay 118 § 2. "Dövlət immuniteti" anlayışı və onun normativ təsbiti can Respublikasının Nazirlər Kabineti apanr və belə müqavilələri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi təsdiq etməlidir. Dövlət müxtəlif istiqrazlar buraxa bilər və onları xarici fızUci və hüquqi şəxs əldə etdikdə xarici elementli xüsusi hüquq xarakterli münasibətlər yaranır. Beləliklə, dövlət müxtəlif xarakterli xarici elementli xüsusi hüquq münasibətlərində kifayət qədər fəal iştirak edir və bu zaman beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi çıxış edir. Beynəlxalq xüsusi hüququn digər subyektlərindən fərqli olaraq dövlət xüsusi statusa malikdir. Bu da dövlətin immunitetə malik olmasından irəli gəlİr. § 2. ”Dövlət immuniteti" anlayışı və onun normativ təsbiti "immunitet" mürəkkəb hüquqi kateqoriyadır. Onun əsasında müasir beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərindən biri olan dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipi durur. Həmin prinsipə görə müasir beynəlxalq hüququn subyekti olan dövlətlər öz aralarında bərabərdirlər və bir dövlət dİgər dövlətin hakimiyyətinə tabe edilə bilməz (par in parem non habet imperium). Eyni zamanda, hər bir dövlət yurisdiksiyaya: qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətinə malikdir ki, bunlar arasında da bərabərlik işarəsi qoyulmalıdır (par in parem non habet jurisdictionem). Beynəlxalq mülki dövriyyənin inkişafı ilə əlaqədar dövlətlərin xarici elementli xüsusi hüquq münasibətlərində iştirakı genişlənir. Belə münasibətlərin bir qismi yuxarıda qeyd edildiyi kimİ xarici dövlətin suverenliyinin və yurisdiksiyasının qüvvədə olduğu məkanda baş verir. Bu zaman sual olunur; dövlət xarici dövlətin ərazisində xüsusi hüquq münasibətlərində iştirak edərkən, həmin münasibətlərdən irəli gələn məsələlərlə əlaqədar məcburetmə təsirlərinə (dövləti başqa dövlətin məhkəməsinə vermə, onun əmlakına münasibətdə müəyyən məcburi tədbirlərin görülməsi və s.) mə 119 Fəsil 7. Dövlət beynəlxalq xüsusi hüququn subyekti kimi ruz qala büənni? Dövlətin immunitetə malik olmasına əsaslanaraq bu suala inkar cavabı verirlər. İmmunitet dövlətlər arasında tabelik münasibətlərini İnkar edir. Bu mənada İmmunitetə malik olmaq hüququ bir dövlətə digər dövlətin ərazisində onun yurisdiksiyasım tanımamaqla müşayiət olunan istədiyi aksiyanı törətmək kimi hərəkətlərə hüquq vermir. Hər bir dövlət digər dövlətin ərazisində fəaliyyətini qurarkən onun qanunlarına hönnətlə yanaşmalı, yerli adət-ənənələrə riayət etməlidir. İmmunitet mürəkkəb hüquqi hadisə olmaq etibarı ilə bir dövlətə digər dövlətin yurisdiksiyasma əsasən ona məcburetmə tədbirlərinin tətbiqindən azad olmaq hüququ verirsə, eyni zamanda ikinci dövlətin üzərinə birinciyə qarşı məcburetmə tədbirlərinin tətbiqindən imtina etmək vəzifəsini qoyur. Ayn-ayn dövrlərdə dövlətlərin beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrində iştirakından asılı olaraq dövlət immuniteti institutuna fərqli münasibətlər mövcud olmuşdur, Ümumqəbuledilmiş beynəlxalq hüquq institutu kimi meydana gələn dövlət immuniteti sonralar dövlətin xüsusən kommersiya əlaqələrində geniş iştirakının təsiri nəticəsində onun məhdudlaşdırılması istiqamətində müəyyən təsirlərə məruz qalmışdır. XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq müşahidə edilən bu tendensiya məhkəmə təcrübəsində özünə yer almış, bu haqda müxtəlif doktrinaların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Bunun nəticəsi olaraq istər beynəlxalq, istərsə də milli qanunvericilik səviyyəsində dövlət immunitetilə bağlı məsələlərin tənzimlənməsi aktuallaşmış, bu istiqamətdə konvensiyalar, bir sıra dövlətlərdə isə qanunlar qəbul edilmişdir. İlk belə beynəlxalq konvensiya 10 aprel İ926-CI ildə qəbul edilmiş dövlət gəmilərinin immunitetinə aid bir sıra qaydaların un i fl kas iy ası üçün Brüssel Konvensiyasıdır, 24 may 1934-cü il tarixli Protokolla ona əlavələr edilmişdir. Konvensiyaya görə hökumətin mülkiyyətində olan və ya hökumət tərəfindən icarəyə götürülən gəmi ticarət məqsədi daşıyırsa, özünün yükü ilə bir yerdə sülh dövründə ümumi dəniz hüququna tabedir və dövlət immunitetindən istifadə etməməlidir. Belçika, İtaliya, Almaniya, Fran- 120 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|