Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети Инглиз тили 3-факультети

Ilk bolalikdagi aqliy rivojlanish. Bolalik avvalida bola atrofidagi predmetlar xususiyatini, predmetlar orasidagi eng oddiy aloqalarni ilg‗aydi va ulardan foydalana boshlaydi. Bu predmetli faoliyat, oddiy elementar o‗yin shakllari, rasm chizish, nutqni egallash bilan bog‗liq ravishda ro‗y beruvchi keyingi aqliy rivojlanish uchun asos bo‗ladi. Bolalikda aqliy rivojlanish asosini bolada shakllanayotgan idrok etish va fikrlash harakatlarining yangi turlari tashkil etadi. Bu yoshda avtodidaktik, o‗zi o‗rgatuvchi o‗yinchoqlar (matryoshkalar, qutichalar, kubchalar, mozaika va boshqalar) bolani tez rivojlantiradi.
Ko‗rish bilan birga bolalikda eshitish orqali qabul qilish ham rivojlanadi. Ayniqsa fonematik eshitish jadal rivojlanadi. Odatda, ikkinchi yil so‗ngida bolalar ona tilining barcha tovushlarini qabul qiladi. Biroq fonematik eshitishning mukammallashishi keyingi yillarda ham ro‗y beradi.
Fikrlash rivoji uchun vositali harakatlar juda muhim. Vosita bolaning predmet dunyosiga ta‘sir qilishiga xizmat qiladi. Bola eng katta tajribani kattalar bilan nutqiy muloqot natijasida qabul qiladi.
Hayotning uchinchi yilida bola aqliy rivojlanishida muhim siljish sodir bo‗ladi – ongning belgili (yoki ramziy) funksiyasi shakllana boshlaydi. U bir ob‘ekt o‗rnini bosuvchi sifatida boshqa bir ob‘ektdan foydalanish imkoniyatidan iborat. Bunda predmetlar bilan emas, balki ularning o‗rnini bosuvchilar bilan harakat amalga oshiriladi.
Turli belgilar va ularning tizimidan foydalanish – inson psixikasining o‗ziga xos eng xarakterli xususiyati. Belgilarning har qanday turi (til, matematika ramzlari, surat va musiqada mohirona ifodalangan dunyo va h.k.) odamlar orasidagi muloqot uchun xizmat qiladi, predmet hamda hodisalar vazifasini bajaradi va anglatadi. Erta yoshda belgili funksiya dastlab amaliy faoliyat bilan bog‗liq ravishda rivojlanadi va faqat keyinchalik so‗zlardan foydalanishga o‗tiladi. Kichik yoshdagi o‘quvchining o‘quv faoliyati. O‗quv faoliyatining mazmunini ilmiy tushunchalar, fan qonuniyatlari va ularga tayangan amaliy masalalarni hal
etish uslubi tashkil etadi. SHunday qilib o‗qish – bu bilim, malaka va ko‗nikmalarga ega bo‗lishga yo‗naltirilgan jarayon.O‗quv faoliyati aniq bir tuzilishga ega. Uning tarkibiy qismlari quyidagilar:
1.
o‗qish vaziyati (yoki vazifalari),
2.
o‗qish harakati,
3.
nazorat,
4.
baho.

Kichik maktab yoshi davomida bolalarning o‗qishga munosabatida muayyan dinamika kuzatiladi. Dastlab ular o‗qishga umumiy holda ijtimoiy faoliyat sifatida intilishadi. Keyin esa ularni o‗quv ishining alohida usullari jalb etadi. Nihoyat, bola o‗quv faoliyatining ichki mazmuniga qiziqib, o‗quv-nazariy vazifalarni aniq-

amaliy vazifalarga mustaqil o‗zgartiradi. Uning shakllanish qonuniyatlarini tadqiq etish zamonaviy bolalar va pedagogika psixologiyasi vazifalaridan biridir.
O‗smirlik davri chegaralari taxminan 5-8-sinfiga to‗g‗ri keladi va 11-12 yoshdan 14-15 yoshgacha bo‗lgan davrni qamrab oladi, lekin o‗smirlik yoshiga o‗tish 5-sinfga o‗tish bilan mos tushmasligi va bir yil oldin yoki keyin sodir bo‗lishi mumkin.
O‘smirlik davrining alohida vaziyati uning nomlarida ifodalanadi: «o‗tish»,
«keskin o‗zgaruvchan», «mushkul», «tanqidiy». Ularda bu yoshda sodir bo‗ladigan rivojlanish jarayonlarining murakkab va muhimligi qayd etilgan. Bu hayotning bir davridan boshqasiga o‗tish bilan bog‗liq. Inson rivojlanishining barcha yo‗nalishlari bo‗yicha (jismoniy, aqliy, ruhiy, axloqiy, ijtimoiy) katta sifat va miqdoriy o‗zgarishlar ro‗y beradi.
O‗smir shaxsi rivojlanishning muhim omili – uning shaxsiy faolligi – shaxsiyat, o‗zini e‘tirof etish va aniqlash jarayoni faol kechadi – biroq bu jarayon bir tekis emas.
Bir tomondan o‗smirlarda «kattalik» namoyon bo‗la boshlaydi, boshqa tomondan esa hali «bolalik» qoladi. O‗smirlarning rivojlanishining umumiy yo‗nalishlari turlicha bo‗lishi va har bir yo‗nalish ko‗plab variantlarga ega bo‗lishi mumkin.