ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur
Yüklə 3,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
BABURNAMƏ
101 anda Sultan Hüseyn Mirzə gəldi və şəhəri zəbt etdi. Mən isə Səmərqəndi alanda on doqquz yaşındaydım. Nə çox işlər gör- müş, nə də təcrübə qazanmışdım. İkincisi, mənim düşmənim Şeybani xan kimi çox təcrübə sahibi və çox işlər görmüş, yaşlı bir adamdı. Üçüncüsü, bizə Səmərqənddən heç kimsə gəlməmişdi. Şəhər əhalisi mənə nə qədər meylli olsa da, Şeybani xanın qorxusundan heç kim bir şey edə bilməzdi. Dördüncüsü, mənim düşmənim kurqanda idi, kurqan alındı, düşmən də qovuldu. Beşincisi, bir dəfə Səmərqənd üzərinə gəlmişdik və düşmən bundan xəbərdar olmuşdu, ikinci dəfə gələndə Allah rast gətirdi və Səmərqənd zəbt edildi. Bunları söyləməkdən məqsədim başqalarına daş atmaq deyil, (86 a) yuxarıda bəhs edildiyi kimi, gerçəkləşən hadisəni anlatmaqdır. Bunları yaz- maqdan məqsədim isə özümü yüksəltmək deyildir. Yuxarıda yazıldığı kimi, doğrusu bu idi. Bu fəth haqqında şairlər tarixlər söyləmişlər. Onların arasından bir beyt xatirimdə qalmışdır: Baz gofte xirəd ki tarixəş Fəthi-Babur bahadur əst bedan.
Səmərqənd alındıqdan sonra Şavdar, Soğd və yaxın tümənlərin kur- qanları bir-bir gəlib mənə qatılmağa başladılar. Bəzi kurqanların özbək dar- ğaları qorxudan qaçıb getdilər, bəzi kurqanlar özbəkləri qovub bizim idarə- mizə girdilər, bəziləri isə darğaları yaxalayıb kurqanları qapatdılar. Bu zaman Şeybani xanla özbəklərin köç və ailələri Türküstandan gəldi. Şeybani xan özü Xoca-Didar və Əliabad civarında olurdu. Kurqanların bu şəkildə bizə keçdiyini və əhalinin bizi dəstəklədiyini görüncə olduğu yerdən qalxıb Buxara tərəfinə getdi. Allahın inayəti ilə Soğd və Miyanqal kurqanlarının çoxu üç-dörd ay ərzində təkrar bizə keçdi. Baqi Tarxan da fürsət taparaq Karşi kurqanına gir- di. Hüzar və Karşi da özbəklərin əlindən çıxdı. Qaragölü isə Mərvdən Əbül- möhsün (86 b) Mirzənin adamları gəlib aldılar. İşimiz çox yaxşı gedirdi. Anam, köçüm və uruğlarım mən Əndicandan çıxdıqdan sonra min bir çətinlik və sıxıntı ilə Ura-Təpəyə gəlmişdilər. Adam göndərərək onları da Səmərqəndə gətirtdik. Həmin günlərdə Sultan Əhməd Mirzənin mənimlə evli olan qızı, ilk nigahlı arvadım Ayşə Sultan bəyimin bir qızı dünyaya gəldi. Fəxrünnisa adı
1 «Fəthi-Babur bahadur» sözlərinin əbcəd hesabı ilə cəmi 906 (=1500) deməkdir. Zəhirəddin Məhəmməd BABUR
102 verildi. Bu mənim ilk uşağım idi və mən o vaxt on doqquz yaşındaydım. Uşaq bir ay və ya qırx gün içində Allahın rəhmətinə qovuşdu. Səmərqəndin fəthindən sonra dəfələrlə civardakı xanlara, sultanlara, əmirlərə və sərhəd boyunda yaşayanlara kömək və dəstək tələbi ilə arxa- arxaya elçilər və xəbərçilər gedib gəldi. Bu gələn elçilərin bəziləri təcrübəli olmalarına baxmayaraq diləklərimi ağılsızcasına rədd edirdilər. Bəziləri də bizə qarşı vaxtilə ədəbsizlik və pis hərəkətlər etmişdilər, ona görə qorxduq- ları üçün cavab vermirdilər. Bəziləri yardım göndərsələr də buna yardım de- mək olmazdı. Bunların hamısından növbə ilə bəhs ediləcəkdir. Səmərqəndi ikinci dəfə alanda Əli Şir [Nəvai] bəy (87 a) hələ həyatda idı. Bir dəfə mənə bir məktubu da gəlmişdi. Mən də arxasına türkcə beyt ya- zıb bir məktub göndərmişdim. Cavab gəlincəyə qədər ayrılıq və qovğa çıxdı. Şeybani xan Səmərqəndi alanda Molla Bənnaini öz xidmətinə qəbul etmişdi, öz yanında saxlayırdı. Səmərqəndin fəthindən bir neçə gün sonra buraya gəldi. Qasım bəy ondan şübhələndiyi üçün Şəhrisəbz tərəfinə getmə- sinə izin verdi. Çox fəzilətli bir adam olduğu və heç bir günahı görülmədiyi üçün təkrar Səmərqəndə gətirtdik. Daim qəsidə və qəzəl yazırdı. Nəva fəs- lində bəstələnmiş bir qəzəli mənə ithaf etdi. Yenə o zamanlarda bir rübai söylədi. Həmin rübai budur: Nə ğəllə məra k-əzi təvanəm nuşid, Nə möhmali ğəllə təvanəm puşid, Anra ki, nə xordənəstü nə puşidan, Dər elmü hünər koca təvanəd kəşid.
O zamanlar mən də bir və ya iki beyt söyləyirdim, lakin qəzəl tamam- lamırdım. Yalnız türkcə bir rübai söylədim: İşlər varı könlündəki tək bolğusudur, Ənamü vəzifə barı buyrulğusudur, Ol ğəlleyü-mühməl ki, deb ərdin, berdim, Mühməlgə buyu ğəllədən öy dolğusudur.
Ənam və vəzifə, hamısı gələcəkdir, O söylədiyin qailə və mühməli sənə verdim, Mühmələ girəcək evin qailə ilə dolacaqdır. Molla Bənnai bu rübainin (87 b) sonuncu misrasının qafiyəsini rədif edərək başqa bir qafiyə ilə təkrar bir rübai söylədi:
BABURNAMƏ
103 Mirzəm ki şahi-bərhi-bər bolğusudur, Aləmdə hünər birlə sər bolğusudur, Bir mühməl üçün bunca inayət boldu, Müstəməl əgər desəm nələr bolğusudur.
O zaman Xoca Əbülbərəkə Firaqi Şəhrisəbzdən Səmərqəndə gəlmişdi. O da «bu qafiyə və rədifdə söyləmək lazımdır» dedi və bu rübaini söylədi: Bu cövr ki gəldi dövr sorulğusudur, Sultani-kərəm bu üzrnü qulğusudur, Tökülgən əgərçı dolmaz, ey saqi, Tökülgənimiz bu dövrdə dolğusudur.
Bu qış bizim işimiz çox tərəqqidə, Şeybani xanınkı isə tənəzzüldə idi. Amma bu arada gerçəkləşən bir-iki hadisə işimizi bir az pozdu. Mərvdən gələrək Qaragölü alanlar orada dayana bilmədilər və Qaragöl təkrar özbək- lərin əlinə keçdi. Dəbusi qalasında İbrahim Tarxanın kiçık qardaşı Əhməd Tarxan dururdu. Şeybani xan gəlib oranı mühasirəyə aldı. Biz əsgər toplayıb hazırlıq görənə qədər zorla alıb əhalisini tamamilə qılıncdan keçirdi.
Mənim Səmərqəndi aldığım zaman yanımda iki yüz qırx təcrübəli adamım (88 a) vardı. Beş-altı ay içində böyük Allahın yardımıyla sayıları o qədər artdı ki, Şeybani xan kimi bir adamla, bir az sonra bəhs edəcəyim ki- mi, Sərpüldə bir meydan müharibəsi elədik. Ətrafdakılardan və xandan [Baburun dayısı Sultan Mahmud xan] dörd və ya beş yüzə qədər adamla birlikdə Əyyub Bəycik, Qaşqa Mahmud və ba- rinlər köməyə gəlmişdi. Cahangir Mirzədən yüz və ya iki yüz adamla birlik- də Tənbəlin kiçık qardaşı Xəlil də köməyə gəlmişdi. Şeybani xanın etdiklərini və davranışlarını ən yaxşı bilən Sultan Hü- seyn Mirzə kimi təcrübə sahibi bir padşahdan köməyimə heç kim gəlmədi. Bədiüzzaman Mirzədən də heç kim gəlmədi. Xosrov şah isə qorxudan adam göndərmədi, çünki yuxarıda bəhs edildiyi kimi, o, bu ailəyə çox pisliklər
Yüklə 3,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|