Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 torpağın çirklənmə, şoranlaşma dərəcəsi, habelə bir çox təbii antoropogen amillər daxil edilməlidir. Bununla yanaşı hər bir ekoloji-coğrafi bölgənin ehtimal olunan təhlükəli hadisələrdən, neft anbarlarında, neft mədənlə- rində, partlayıcı kimyəvi maddə və ya qaz tutumlarında baş ve- rə biləcək yanğın, partlayış, iri su anbarları bəndlərinin yarılma təhlükəsi və s. öz əksini tapmalıdır. Bölgələşməyə Azərbaycan ərazisinin dənizsahili sahəsi də mütləq daxil edilməlidir. Vaxtı ilə respublika ərazisini 23 ekoloji-coğrafi bölgəyə ayırmışlar. Bu bölgələr ekoloji gərgin- lik baxımından (intensivlik dərəcəsinə görə) müəyyən qruplara bölünməlidir. Ekoloji baxımdan ərazidəki gərginlik dərəcəsi zaman və məkan baxımından dəyişə bilər. Belə ki, ekoloji gərginlik yara- dan antoropogen amillərə qarşı mübarizə aparmaqla ətraf mühi- tin çirklənmə dərəcəsini azaltmaq və ya tamamilə aradan qal- dırmaq, gərginliyi zəiflətmək və ya onu tam aradan götürmək olar. Bu, təbii proseslərin intensivlik dərəcəsini azaltmaq yolu ilə mümkündür. Bizə görə Azərbaycan Respublikası ərazisindəki ekoloji- coğrafi bölgələrin hər birinin istər təbii və istərsə də kəmiyyət göstəricilərini aşkar etmək, gərginliyini aradan qaldırmaq üçün kompleks şəkildə elmi-tədqiqat işləri aparılmalıdır. Təbiətin dağıdıcı hadisələrinin qarşısını almaq üçün onların proqnozunu işləyib hazırlamaq, tikinti zamanı ərazinin seysmikliyini nəzərə almaq, çay hövzələrində meşə və ot örtüyü salmaq, sürüşmələ- rə qarşı mübarizə üçün bir sıra təbii əlamətləri aradan qaldır- maq, quraqlıq baş verən və isti-quru küləklər əsən ərazilərdə əvvəllər salınmış meşə-mühafizə zolaqlarını bərpa etmək və yenilərini salmaq, ətraf mühiti çirkləndirən sənaye və məişət tullantılarının təkrar elmalını təşkil etmək və digər məsələləri elmi və mərkəzləşmiş yolla icrata götürmək daha məqsədəuy- ğundur. 106 Onu da qeyd edək ki, yaşayış və sənaye sahələri üçün ti- kinti aparılacaq istənilən torpağın süxur xüsusiyyətləri, geoloji və geofiziki baxımdan yoxlanılaraq rəy alındıqdan sonra iş apa- rılmalıdır. Təəssüflər ki, Azərbaycanda bu məsələyə laqeyd münasibət var ki, bu da milli maraqlara böyük zərbədir. Məsələ Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şamaxı üçün çox acınacaqlıdır. Bakı şəhərində yer xüsusiyyətlərinin heç bir əlamətinə əhəmiyyət verilmədən, şəhərsalma qaydalarına riayət etmədən, zəlzələni, çökməni, palçıq vulkanını, süxurun xüsusiyyətini, Xəzərin sə- viyyəsinin tərəddüdünü, ekoloji gərginlik növlərini nəzərə al- madan hündürmərtəbəli yaşayış binaları inşa edilir ki, bu da milli fəlakət, sadəcə fövqəladə haldır. Məsələyə geoloji tərəfdən yanaşsaq görərik ki, Yer kürə- sinin ayrı-ayrı guşələrində baş verən müxtəlif gücə, dövriliyə və intensivliyə malik təbii fəlakətlər mövcud infrastrukturlara müxtəlif dərəcədə, bəzən isə əvəzolunmaz ziyan vurur. Bu ha- disələr digər təbii amillərlə yanaşı ayrı-ayrı bölgələrin geoloji quruluşu, litofasial və iqlim şəraiti ilə əlaqədardır. Bunlardan bəziləri ancaq endogen və ekzogen proseslərin təsiri ilə baş ve- rir, bəziləri isə texnogen proseslər nəticəsində olur. Azərbaycan respublikasının ərazisində endogen proses- lərlə əlaqəli və ağır nəticələr törədən fəlakətlərə zəlzələ, palçıq vulkanları və müəyyən dərəcədə Xəzər dənizi səviyyəsinin də- yişməsi aid edilir. Bunlar - respublikanın həm torpaq həm sosi- al-iqtisadi fondlarına həm də insanların həyat fəaliyyətinə müx- təlif dərəcədə zərər vururlar. Azərbaycan özünün geoloji quruluşuna və burada dağya- ranma prosesləri hələ davam etdiyinə görə, seysmik fəal (Rix- ter şkalası üzrə 7-9 bala malik) bölgədə yerləşir. Bunu bölgədə baş verən zəlzələlər isbat edir. Bunlar 29.11.1981-ci ildə İsma- yıllıda (6-7 bal), 20.01.1982-ci ildə Zərdabda (6 bal), 3.05.1982-ci ildə Mingəçevir su anbarı ərazisini də əhatə et- məklə Ceyrançöldə (6-7 bal) olmuş zəlzələlərdir. 16.10.1989- cu ildə episentri Bakıdan 130 km şərqdə Xəzər dənizində yerlə- 107 şən 6-7 bal gücündəki zəlzələ respublikanın bütün dənizkənarı bölgələrində 3-5 ballı təkanlarla hiss edilmişdir. Respublikamızın ərazisində ən seysmik aktiv bölgə Şa- maxı, ən seysmik təhlükəli sahələr isə Şamaxı, İsmayıllı şəhər- ləri, habelə Mingəçevir su anbarı bölgəsidir. Palçıq ocaqları Qobustanın cənub-şərqində Abşeronun şi- malında və Xəzər dənizi akvatoriyasında daha geniş yayılmış- dır. Bunlar yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələri üçün xüsusi təhlükə törətməsələr də, torpaqları çox vaxt yararsız ha- la salırlar. Müasir dövrdə ətraf mühitin mühafizəsi, o cümlədən də təbii fəlakətlərlə mübarizə vacib əhəmiyyət kəsb edir. Lakin, elmi cəhətdən əsaslandırılmış konsepsiya olmadan və baş ver- miş hadisələrin nəticələrini təhlil edib öyrənmədən, eləcə də "Ətraf mühitin komponenti olan litosferanın mühafizəsi" adlı beynəlxalq layihənin tərkib hissəsi kimi bir layihə işləyib hazır- lanmadan kortəbii hadisələrlə səmərəli mübarizə mümkün de- yil. Ekzogen geoloji proseslərin öyrənilməsi, onların monito- rinqinin yaradılması Azərbaycan respublikasının ərazisi üçün çox vacib əhəmiyyətə malikdir. Ekzogen geoloji proseslərin in- tensivliyi və fəallığı bir çox təbii və texnogen amillərin qarşı- lıqlı təsiri ilə şərtlənir. Hazırda texnikanın inkişafı ilə əlaqədar texnogen amillərin əhəmiyyəti o dərəcədə artmışdır ki, bunlar bir sıra bölgələrdə ekzogen geoloji proseslərin, xüsusən də sü- rüşmələrin, sellərin, daşqınların əsas inkişaf ardıcıllığını təşkil edir. Ərazinin geoloji-tektonik quruluşu mürəkkəb olduğu üçün Azərbaycanda həmçinin ekzogen proseslər və hallar geniş yayılmışdır. Bunlar sürüşmə, torpağın çökməsi, aşınma, subas- ma, eroziya, sel, daş uçqunları və sair hadisələrdən ibarətdir. Belə hadisələr ölkə ərazisinin 14%-ni əhatə etməklə iqtisadiyya- ta böyük zərər vurur və gündəlik təhlükə yaradır. Bu proseslər Böyük Qafqazın cənub yamacları ərazisində, habelə Xəzər dəni- zinin bütün sahilboyu ərazisində özünü daha güclü göstərir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|