Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

 
114 
əməkçiləri; istehsalat və xidmət sahələrində məşğul olma-
yan  əhali;  məktəbli  gənclər.  Bu  qrupların  hər  biri  üçün 
xüsusi  proqramlar  işlənib  hazırlanır,  tədrisin  məqsədləri, 
forma və metodları müəyyən edilir. 
-
 
mühafizə  biliklərinin  öyrədilməsi  fasiləsiz  və  ardıcıl  xa-
rakter daşıyır. 
İşləyən əhali əsasən iş yerlərində onların xidməti vəzifə-
ləri  nəzərə  alınmaqla  mühafizəyə  hazırlanır.  Hazırlığın  əsas 
forması  əməli  məşğələlərdir.  Həmçinin  qayda  və  qanunların 
yerinə  yetirilməsi,  məşqlər  və  müxtəlif  təlimlərin  keçirilməsi 
kimi tədbirlər də müntəzəm surətdə təşkil edilməlidir, məcburi-
dir. 
Ümumiyyətlə  mülki  müdafiə  biliklərini  öyrətmək  üçün 
Respublikanın əhalisi şərti olaraq aşağıdakı beş qruppa ayrılır: 
-  rəhbər heyyət; 
-  hərbiləşdirilməmiş  MM  dəstələrinin  komandir-rəis  və 
şəxsi heyyətləri;  
- MM dəstələrinə cəlb olunmamış fəhlələr, qulluqçular və 
kənd əməkçiləri; 
- istehsalatda və xidmət sahələrində işləməyən əhali; 
- məktəbli gənclər. 
Yeni  iqtisadi  münasibətlər,  habelə  yerli  şərait  nəzərə 
alınmaqla 1992-ci ildən etibarən əhaliyə mülki müdafıə biliklə-
rinin öyrədilməsi yeni tədris sistemi üzrə təşkil edilir. Bu siste-
min əsas səciyyəsi ondan ibarətdir ki, öyrədiləcək mülki müda-
fıə  mövzularının  seçilməsində,  məşğələləri  keçirtmək  vaxtının 
(iş vaxtı və ya işdən kənar vaxt) və metodlarının müəyyən edil-
məsində  və  digər  təşkilati  məsələlərdə  müəssisə  rəhbərlərinə 
geniş müstəqillik verilir, bununla yanaşı fəhlə və qulluqçuların 
mühafizəyə  əməli  surətdə  hazırlanmasının  təşkilinə  və  hazır-
lığın keyfiyyətinə görə onların məsuliyyəti artırılır. 
Mülki  müdafiəyə  ümumi  hazırlıq  sistemində  ali  məktəb 
tələbələrinin  gələcəyimiz  olduğunu  nəzərə  alınmaqla  onların 
bir  çoxunda  mülki  müdafiə  kafedraları  və  kursları  yaradılmış, 

---

 
115 
tədris  proqramları  müasir  tələblərə  uyğun  surətdə  dəqiqləşdiri-
lib  təkmilləşdirilmişdir.  Hazırda  respublikanın  bütün  tədris  mü-
əssisələrində  Mülki  müdafiə  fənni  öyrədilir.  Texniki  təmayüllü 
ali  məktəblərdə  Mülki  müdafiə  məsələləri  tələbələrin  kurs  və 
diplom  işləri  siyahısına  daxil  edilmişdir.  Fövqəladə  Hallar  Na-
zirliyi yarandıqdan sonra bu kimi işlər daha da gücləndirilmişdir. 
Mülki müdafiə fənnindən dərs deyən müəllimlərin ixtisas 
üzrə təkmilləşdirilməsinə lazımi diqqət yetirilir. Onlarla müntə-
zəm  olaraq  tədris-metodiki  toplanışlar  keçirilir.  Bu  tədbirlərə 
orta  məktəblərdə  Mülki  müdafiə  məşğələsi  aparan  sinif  müəl-
limləri və rəhbərləri hər tədris ilinin başlanması ərəfəsində, ali 
məktəb müəllimləri isə qış və yay tətilləri dövründə cəlb edilir. 
Rəhbər  heyyətlərin,  MM  komandir-rəis  heyyətlərinin  və 
mütəxəssislərin  mühafizəyə  hazırlanmasında  mülki  müdafiə 
kursları vacib əhəmiyyət kəsb edir. 
Respublikamızda həm mərkəzi, həm də bölgə Mülki mü-
dafiə  kursları  fəaliyyət  göstərirlər.  Onların  əsas  vəzifələri  mü-
əssisələrin  rəhbərlərini  Mülki  müdafiə  məsələlərinin  yerlərdə 
əməli surətdə həyata keçirilməsinə hazırlamaq, bu sahədə onla-
ra metodiki yardım göstərməkdən ibarətdir. 
Mühafızə biliklərinin öyrədilməsində kütləvi informasiya 
vasitələrinin imkanlarından da istifadə edilir. 
Beləliklə,  mühafizə  biliklərinin  bütün  əhali  qruplarına 
öyrədilməsi  üçün  Respublikamızda  hüquqi  baza  yaradılmış, 
onun icra mexanizmi müəyyən edilmiş, tədris sistemləri forma-
laşdırılmışdır.  Lakin,  Mülki  müdafiə  tədrisinin  keyfiyyətini 
yüksəltmək sahəsində görməli işlərimiz hələ də çoxdur. 
 
 
9.5. Milli xarakterimiz və fövqəladə hallar. 
 
Qarabağ  məsələsi  Respublikamızda  böyük  psixoloji 
gərginlik yaratmaqla yanaşı onu 20 ildən artıqdır ki, yaşayırıq. 

---

 
116 
Gözlənilməz təbii fəlakətlər baxımından Azərbaycanı is-
tər  öz  bölgəmiz,  istərsə  də  dünyanın  digər  yaşayış  bölgələrin-
dən kəskin fərqləndirən amillər o qədər də çox deyildir. Doğru-
dur,  Respublikamızda  Göygöl  və  Şamaxı  zəlzələləri,  palçıq 
vulkanları, sel və daşqınlar, torpaq sürüşmələri və s. təbii hadi-
sələr, habelə texniki tərəqqi ilə bağlı qəza halları az baş vermə-
mişdir.  Lakin,  belə  hadisələr  həm  bizim  Qafqaz  bölgəsində, 
həm də dünyanın digər bölgələrində bizimkilərdən də fəlakətli 
miqyasda  dəfələrlə  törəmişdir  ki,  əhali  ondan  xəbər  tutanda, 
bütün bunlar- onda müəyyən psixoloji halət formalaşdırmışdır. 
Lakin, Qarabağ hadisələri ilə əlaqədar 1988-ci ildən baş-
lanan proseslər, açıq hərbi əməliyyatlar, torpaqlarımızın işğalı, 
onun məntiqi nəticəsi kimi kütləvi qaçqınlığa gətirib çıxarması 
keyfıyyətcə yeni bir vəziyyət yaratmış, "fövqəladə", "ekstremal 
vəziyyət"  anlayışının  məna  tutumunu  xeyli  genişləndirmişdir. 
Bunun  sosial-psixoloji  səpkisini  daha  dolğun  təsəvvür  etmək 
üçün belə bir tarixi amili də xatırlatmaq lazım gəlir ki, ötən yet-
miş  il  ərzində  erməni-azərbaycan  münaqişəsi  aradan  qaxmasa 
da, o yalnız ideoloji-milli uyuşmazlıq kimi davam etmiş, Ermə-
nistandan  azərbaycanlıların  çıxarılması  halları  olsa  da,  haki-
miyyət  səviyyəsində,  az-çox  mütəşəkkil  qaydada,  idarəolunan 
bir proses kimi həyata keçirilmiş, bütün etnik-psixoloji gərgin-
liyə  baxmayaraq,  ciddi-peşəkar  təsnifat  baxımından  ekstremal 
(fövqəladə) vəziyyətə gətirib çıxarmamışdır. 
Azərbaycan  2-ci  dünya  müharibəsinin  acısını  dadsa  da, 
onun  dağıdıcı  dalğası  ərazimizi  tutmadığından,  müharibə  nəti-
cəsində  törənən  vəziyyət  ilə  bağlı  təsəvvürlərimiz  canlı  müşa-
hidəyə deyil, informativ şərtlərə söykənir. Lakin, səksəninci il-
lərin  sonunda  başlayan,  SSRİ-nin  dağılması  ilə  kəskin  hərbi 
forma alan yeni münaqişə məhz öz etnik mahiyyətinə görə göz-
lənilməz səciyyə kəsb etmiş, xüsusən 1992-93-cü illərdə bir sı-
ra  kəskin  ekstremal  vəziyyətlər  yaratmış,  o  cümlədən  Xocalı, 
Laçın, Kəlbəcər və digər bölgələrdə geniş əhali kütləsinin təcili 
köçürülməsi  ilə  bağlı  yeni  vəziyyət  ilə  üzləşdirmiş  və  demək 

---