Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
117 olar ki, bu halların hamısında lazımi psixoloji hazırlığın olma- masından çox ciddi (məsələn, Xocalıda) sosial fəlakət səviyyə- sinə gəlib çatmışdır. İstər təbii xarakterli, istər texniki səciyyəli, o cümlədən Bakı metrosunda baş vermiş dəhşətli qəzalar, istərsə də Qara- bağ müharibəsinin törətdiyi fövqəladə hadisələr ekstremal və- ziyyətlərin qiymətləndirilməsi, fövqəladə vəziyyət bölgəsinə düşən əhali kütləsinin vaxtında xəbərdar edilməsi, köçürülmə- nin təşkili və köçürülən əhalinin sosial-psixoloji xüsusiyyətləri- nin nəzərə alınmasını zəruri edir. Ümumiyyətlə, fövqəladə və- ziyyət şəraitində əhaliyə xəbərdarlıq edilməsi, onun mühafizə- si, təcili və cari zəruri şeylərlə təchizinin təşkili bütövlükdə xalqın ümumi milli xarakteri ilə yanaşı bu tədbirlərin əhatə et- diyi hər bir sosial qrupun həm məxsusi, həm də fövqəl vəziy- yətdən doğan psixoloji xüsusiyyətləri ilə də sıxı bağlıdır və fövqəladə tədbirlər silsiləsinin hər mərhələsində onun ciddi nə- zərə alınması lazım gəlir. Müəyyən əhali kütləsinin hər cür təşkili kimi fövqəladə vəziyyət hallarında görülməli olan tədbirlər də, bu işə geniş mənada yanaşdıqda, idarəetmədir, onun xüsusi halıdır. Yəni hər bir idarəetmədə olduğu kimi burada da idarəetməyə verilən ümumi tələblər daimi gözlənilməli, digər tərəfdən, fövqəladə vəziyyətlə bağlı məxsusi xüsusiyyətlər qabaqcadan nəzərdə tu- tulmalı, gözlənilən vəziyyətlərə hazırlıq görülməli, qəza və ya fəlakət törədikdə görüləcək təcili tədbirlər də qabaqcadan nəzərə alınmalıdır. Görülən qabaqlayıcı tədbirlərin hər biri təbii ki, toplumun psixologiyasında müsbət mənada iz qoymağa xidmətə istiqa- mətlənməli, milli psixika nəzərə alınmalıdır. Hər cür idarəetmə kimi fövqəladə vəziyyətlərdə də ida- rəetmənin hər iki tərəfinin - onun subyektinin və obyektinin is- tər elmi təhlil və təcrübə əsasənda məlum olan, istərsə də ek- stremal şəraitdə üzə çıxacağı gözlənilən xüsusiyyətləri belə 118 hallara hazırlıq tədbirlərində, o cümlədən təlim-məşq prosesin- də müvafiq yer tutmalıdır. Şübhəsiz, bütün bu işlərdə idarəetmənin subyekti, yəni fövqəladə hallar barədə xəbərdarlıq, əhalinin köçürülməsi işin- də təşkilatçısı başlıca simadır. O, idarəetmə təsnifatında "rəh- bər işçi" anlayışına aid olur və ona verilən tələbləri ödəməlidir. Qısa desək, rəhbər işçi etikasının, idarəetmə mədəniyyətinin bütün şərtlərini - yəni səriştəlilik, işi təşkil etmək bacarığı, əməli fəaliyyətdə inzibati və elmi idarə qaydalarının düzgün əlaqələndirilməsi, etik, hətta müəyyən mənada estetik tələblərə cavab verməklə, ayrı-ayrı fərdlərin psixoloji durumuna da qay- ğıkeşlik olmalıdır. Respublikamızda istər bir sıra təbii fəlakətlər, istərsə də müharibə şəraiti ilə bağlı ekstremal şəraitlərdə idarəetmə sub- yektinin - əhalinin mühafizəsi ilə məşğul olan rəhbər işçinin bu tələblərin həm ayrı-ayrı bəndlərinə, həm də onun bütün tələblə- rinə cavab vermədiyi hallar, təəssüf ki, dəfələrlə müşahidə olunmuşdur. Burada həm məqbul hesab oluna biləcək səbəblər (məsələn, qəza və ya daşqının qəfil baş verməsi, hava şəraiti, nəqliyyat və başqa amillərin təşkilində gözlənilmədən üzə çı- xan cəhətlər), həm də gözlənilməyən amillər, o cümlədən rəh- bər işçinin düzgün seçilməməsi, hətta adi şəraitdə qəza halları- na hazırlıq işini yaxşı qura bilməməsi, ekstremal vəziyyətdə gözlənilmədən qarşıya çıxan amillər, o cümlədən kəskin dəyiş- mə şəraitində uyğunlaşmaqda lənglik, rəhbər olduğunu "unuda- raq" yaxın qohumları və şəxsi əmlakı qayğısına qalmaq və s. öz təsirini göstərir. Əlbətdə, burada çıxış yolunu rəhbər işçinin fövqəladə hallara ümumi hazırlığında, müxtəlif vəziyyətlərdə psixoloji vəziyyətlərin təhlili ilə aparılan təlim-məşq tədbirlə- rində görmək gərəkdir. Müşahidələr, Respublika Mülki müdafiə rəhbərliyinin məlumatları və s. göstərir ki, fövqəladə vəziyyətlərdə rəhbər iş- çinin özünü itirməsi halları daha kütləvi səciyyə daşıyır. Odur ki, işə psixoloji hazırlıq həmişə diqqət mərkəzində saxlanıl- 119 malıdır. Diqqət çəkən məqamlardan biri də odur ki, keçmiş SSRİ məkanında Mülki müdafiə təşkilatlarında sosial-psixoloji məsələləri öyrənən ayrıca bir qurum mövcud idi. Müstəqillik şəraitində isə bütövlükdə olduğu kimi bu sahədə də varislik əlaqəsi qırılmışdır. Digər bir məqam isə fövqəladə vəziyyət tədbirlərinin əsas təşkilatçısı ilə peşəkar təlimatçı (Mülki müdafiə xidmətinin əməkdaşı) arasında olan münasibətdəki ciddi psixoloji durum- dur. Bilik və təcrübəsinə, işi soyuqqanlıqla qura bilmək qabi- liyyətinə, insanlarla işləməkdə "bitərəfliyinə" görə, əlbəttə, təli- matçı daha səriştəlidir, təcili tədbirlər görüb düzgün qərar çıxa- ra bilir. Lakin, kütləyə psixoloji təsir baxımından rəhbərliyi onun öz əlinə alması ağır nəticələr verər, kütləni stress vəziyyə- tinə gətirib çıxara bilər. Təcrübə göstərir ki, idarə rəhbərləri adi vəziyyətlərdə və- zifəsinin mahiyyətini, görəcəyi əsaslandırılmasını yaxşı bildiyi halda, hadisə zamanı təcili görülməli olduğu işin səmərəsi aza- lır, qəzanın nəticəsini aradan qaldırmağa psixoloji hazırlığa xeyli əlavə vaxt itirir. Hər bir idarəetmədə olduğu kimi fövqəladə vəziyyətlərdə də görülən tədbirlərin uğurlu olması, hadisəni yaşayan əhali kütləsinin ümum milli xarakteri və sosial-psixoloji halətindən də çox asılıdır. Burada əhalini passiv tərəf hesab etmək nə el- mi, nə də əməli-təcrübi cəhətdən düzgün deyil. Əhali kütləsi də ümumi əməliyyatın təşkili və icrasında fəal qüvvədir, onun so- sial-psixoloji xüsusiyyət və davranışı ümumi işə istər müsbət, istərsə də mənfi mənada dərin təsir göstərə bilər. Psixoloqların müşahidələrinə görə, fövqəladə vəziyyətlərdə əhalinin, xüsusən də uşaqların, qadınların bioritmik-uyğunlaşma qabiliyyəti zəif- ləyir, çaşqınlıq, onun nəticəsi kimi vurnuxma, qeyri-mütəşək- killik və s. baş verir. Bu kütləni səciyyələndirən əsas əlamətlərə çevrilir, fəal idarə olunmağa kəskin tələbat yaranır. Bu amillər mühafizənin bütün pillələrində - xəbərdarlıq, əhalinin köçürül- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|