Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10.2. Su çirkləndiricilər fövqəladə hal mənbələridir
135 sadə görünən bu məsələlər, yaşadığımız dövrdə həqiqətəndə qlobal xarakter daşıyır. Xəzər və Xəzərətrafı bölgələrimizin ekoloji problemləri hazırda dünya əhəmiyyətli bir məsələ kimi şərtləndirilir. Bu dənizin (gölün) özünə məxsusluğu, ondakı bir çox bioloji varlıqların heç bir sututarlarda olmaması, onun neftlə zəngin olması, oradan neftin-qazın istismarı. Neft-qaz məhsullarının Xəzərlə həm şərqdən qərbə və həm də cənubdan- şimala ötürülməsi, İpək Yolunun mərkəzi hissəsi olması və di- gər məsələlər bu bölgədəki ekoloji durumu hamı üçün maraq dairəsində saxlamağa sövq edir. Atmosferin ozon qatının seyrəlməsi, Günəş istiliyinin artması, atmosferə atılan parnik qazlarının çoxalması, planeti- mizdə gedən qlobal iqlim dəyişmələri, havanın-suyun ekoloji durumu bu və ya digər dünya dövlətlərində təbii fəlakətlər törə- dir ki, bu da ayrı-ayrı dövlətlərin iqtisadiyyatına, insan sağ- lamlığına və s. çoxlu ziyanlar vurur. Bu məqsədlərə hər bir dövlət öz ərazisində ekoloji problemlərə diqqətli olmaqla ya- naşı, digər dövlətlərlədə əlbir işləməyi günün aktual problemlə- rindəndir. Deyilən baxımdan da Azərbaycan son illər ölkə da- xilində müəyyən müvəffəqiyyətlər əldə etməklə yanaşı, bir çox dünya ekoloji birliklərinin üzvü də olmuş və götürdüyü öhdəçi- liklərə, onun qonşu olduğu dövlətlərdən daha məsuliyyətli ya- naşır. Dediyimiz kimi Yer kürəsində Günəş istiliyinin artması, iqlim dəyişmələri də təbii fəlakətlər, fövqəladə hallar sırasında- dır. Belə həyəcan notları insanları dəhşətə gətirir, yaşamaq ümidini azaldır. Səmadakı ozon yarıqları, parnik qazlarının ar- tımı ilə müşayiət olunan Günəş istiliyinin ildən-ilə çoxalması, paralel olaraq Arktika buzlarının əriməsinə gətirib çıxarır. Fövqəladə halların yaranması buzların əriməsi, okean- ların daşınasına, bu isə öz növbəsində canlı aləmin, torpağın, meşənin, bitkinin su altında qalmasına, bir sözlə bəşəriyyətin yaşamasını sual altında qoyur. Biz də dünya alimləri ilə yanaşı deyilən, gözlənilən bu təbii fəlakətlərdən, fövqəladə hallardan 136 çox narahatlıq və istəməzdik ki, insanın öz fəaliyyətindən özü- özünü fəlakətlərə sürükləsin. Odur ki, bütün Azərbaycan insan- ları, dünya insanları, xüsusən dövlət rəhbərləri, ekoloji qurum- ların rəhbərləri və onun aparıcı intellektli əməkdaşları səylərini birləşdirərək bəşəriyyəti, gözəl Azərbaycanımızı gələcək bəla- ların girdabından xilas etmək üçün düşünsünlər, daşınsınlar və lazımi tədbirlər görsünlər. 10.2. Su çirkləndiricilər fövqəladə hal mənbələridir Yer kürəsi kütləsinin təxminən 7 %-ni su təşkil edir. Yer üzərində olan suyun həcmi bir milyard 386 mln.m 3 -dur. Bu su- yun 97,5 %-ni duzlu su təşkil edir. Yer kürəsində işlədilən iç- məli suyun miqdarı hər ilə təxminən 3900 milyard metr kub- dur. Çox təəssüf ki, bu suyun 50 %-i insan fəaliyyətindən çir- kab sularına çevrilir. Məlum olduğu kimi su Yer kürəsində həyatın, yaşayışın əsasını təşkil edir. Bunun bariz nümunəsi insan qidasız 45-50 gün yaşadığı halda, susuz 4-5 gündən artıq yaşaya bilmir. Hər insanın daxilə qəbul etdiyi suyun gündəlik miqdarı 2-2,5 litr və bəzən hətta ondanda artıqdır. İsti yay aylarında bu təlabat insan üçün 2-3 dəfə artır. İnkişaf etmiş ölkələrdə hər bir adam orta hesabla 400-500 litr su işlədir. Su təkcə qida mənbəyi yox, həm də tükənməz enerji mənbəyidir. Su elektrik stansiyaları mexa- niki dəyirmanlar buna əyani misaldır. Bu məqsədlə suyun kine- tik enerjisindən çox qədimlərdən günümüzə qədər istifadə olunmaqdadır. Tarixi məlumatlara görə XX əsrin ortalarında şəhərlərdə hər gün adambaşına 20-25 litr su işlədilirdisə, hazırda bu rəqəm 200-300 litri ötmüşdür, böyük şəhərlərdə isə 500 litrə çatır. Bu mənada suyun təmizliyi günün ən aktual problemlərindən biri- dir. Digər bir məsələ suyun çirklənməsi insanların, canlıların xəstələnməsi və məhv olması deməkdir. XXI əsrin əvvəlinə 137 Ümumdünya səhiyyə təşkilatının verdiyi məlumata görə suyun çirklənməsi nəticəsində meydana çıxan xəstəliklərdən hər il 5 milyonadək uşaq dünyasını dəyişir. Adambaşına düşən su ehtiyatının həcmi Şimali və Cənubi Amerikada, Avstraliya qitələrində başqa qitələrə nisbətən daha çoxdur. Qeyd edək ki, bir sıra qərb ölkələrində eneji çatışmamaz- lığı ilə yanaşı "su aclığı" problemi də yaşanır. Hazırda Hollan- diya çaylarının düşünülmədən sənaye tullantıları ilə çirkləndi- rilməsi nəticəsində içməli su böhranı əmələ gəlmiş və burada ən gəlir gətirən sahə su ticarətindən ibarətdir. Ümumilikdə isə dünya əhalisinin 60%-dən çoxu su qıt- lığından əziyyət çəkir, 50 ölkə isə işlədilmiş və sonradan təmiz- lənmiş sudan istifadə etmək məcburiyyətində qalmışlar. Bəzi ölkələrdə isə su başqa-başqa ölkələrdən idxal olunur. Buna mi- sal kimi Küveytin şirin su ehtiyatları olmadığından içməli suyu xüsusi kəmərlərlə İrandan almasıdır. Elə bu səbəbdəndir ki, bə- zi alimlərin proqnozlarına görə suyun çirkləndirilməsi prosesi hazırki sürətlə gedərsə yaxın gələcəkdə insanlar dəniz suyu iç- məyə məcbur olacaqlar. Azərbaycanda da su ehtiyatı məhdud- dur. Onun çaylarının suyunun həcmi ildə 32,33 kubkilometr həcmindədir. Respublikamızda adambaşına 1900 metrkub şirin su düşür. Bu isə keçmiş SSRİ-də adambaşına düşən sudan 10 dəfə, Ermənistan (Qərbi Azərbaycan) və Gürcüstandan isə 2-9 dəfə azdır. Su ehtiyatına görə Azərbaycan keçmiş SSRİ-i res- publikaları arasında 11-ci yeri tuturdu. Digər tərəfdən Azərbay- can ərazisində olan çox kiçik çaylar yay aylarında quruyurlar. Azərbaycan respublikası üçün suya görə ümdə problemlərdən biri su ehtiyatlarının artırılmasında, süni sututarların çoxaldılmasıdır. Düzdür Sərsəng, Xanbulaqçay, Lənkəran şirin sututarları var, amma bunlar kifayətedici deyildir. Dünyada suyun yayılmasını əsasən iki qrupa - yerüstü su- lar və yeraltı sulara bölürlər. Yerüstü suların əksəriyyətinin tor- paqların suvarılmasına sərf olunmasına baxmayaraq, sənaye Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|