Azərba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 5,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəni-maarif iĢi.
286
yazılar dərc edird i 57 . "Taym of Ġndia" qəzeti Türkiyədə yeni əlifbaya keçilməsi uğrunda hərəkatın baĢlanması ilə əlaqədar çaĢqınlıqla bəyan etmiĢdi: "Mollala rın kafirlərin bu sonuncu küfrünə qarĢı çıxma ma ları bizi həddən artıq təəccübləndirir" 58 . Vahid Ģəklə salın mıĢ latın əlifbası Azərbaycanda 1932-ci ilin iyununda qəbul edildi. Ancaq 30-cu illərin əvvəllərində diqqətlə hazırlan mıĢ və bir çox cəhətdən təkmilləĢdirilərək vahid Ģəklə salın mıĢ latın əlifbası təəssüf ki, u zun müddət davam etmədi. Artıq 30-cu illərin ortalarında Mərkəzin xüsusi müĢavirə çağırıb təkidli diktəsi əsasında, Ġttifaqın latın əlifbasını qəbul etmiĢ digər respublika və vilayətlərində olduğu kimi, Azərbaycanda da rus -kiril yazı qrafikasına keçilməsi uğrunda "hərəkat" baĢlandı. Rus qrafikasına keçilməsinə heç bir zəruriyyət yox idi, ancaq o, "hakim Ģovinist iddiasından doğan", əslində məcburi tədbir id i. Unitar sosialist dövlətində mü xtəlif millətlər arasında əməkdaĢlığın möhkəmlən məsi və inkiĢafında hakim rus dili və əlifbasının mühü m ünsiyyət vasitəsi olması kimi obyektiv fakt tam inkar edilməzdir. Artıq o zaman Sovet Ġttifaqı xalqları içərisində rus dilini öyrən məyə, rus mədəniyyətinə yiyələn məyə güclənən meylin nəzərə çarp ması təəccüblü deyildi. Ancaq, təəssüf ki, bu obyektiv prosesdən "böyük Ģovinist millətçilik" tərəfdarları milli dillərin inkiĢafı mənafey inə zidd ruslaĢdırma siyasəti vasitəsi kimi istifadə edird ilər. Hətta 1938- ci ilin ma rtında ÜĠK(b)P və SSRĠ XKS qeyri-rus mə ktəblərində rus dilini icbari qaydada öyrənmək haqqında xüsusi qərar qəbul etmiĢdi 59 .
latın əlifbasının kirillə əvəz edilməsi haqqında qanun qəbul etdikdən sonra (bu qanun 1940-c ı il yanvarın 1-dən qüvvəyə mindi) rus dilin in fəa liyyət dairəsi daha da geniĢləndi. Belə liklə, tarixən qısa bir za manda Azərbaycanda iki dəfə əlifba dəyiĢildi. Sonrakı illərdə A zərbaycan yazısı rus qrafıkası məcrasında in kiĢaf etdi. Bu, mürəkkəb mah iyyətli, ço xcəhətli proses idi. Onu da inkar etmək olmaz ki, yeni əlifba vasitəsilə rus dilinə, rus mədəniyyətinə, onun elmi potensialına, elmi- texn iki fikirlə rinə yol aç mıĢdı. Bu ə lifba ilə ana dilimizdə elm və mədəniyyətin bütün sahələrinə aid Azərbaycan xalqının mədəni irs xəzinəsinə daxil olan geniĢ sahəli elmi, texniki, müasir bədii ədəbiyyat xəzinəsi yaradılmıĢdır. Kiril əlifbası əsasında Azərbaycan yazısının inkiĢaf prosesi xalqı ö z doğ ma dili, tarixi kökləri və milli dəyərlərindən ayıra bilmədi. Mədəni-maarif iĢi. Respublikada mədəni həyatının yeniləĢməsi prosesində mədəni-maarif müəssisələri, ələlxüsus klublar mühü m rol oynadılar. ġəhər və kəndlərdə fəhlə, kəndli və qadın klublarının Ģəbəkəsi ildən-ilə geniĢlənirdi, 1932-ci ildə onların sayı 228-ə çatmıĢdı 60 . Mədəni-maarif 287
sistemində mü xtəlif dərnək və studiyalar fəaliyyət göstərir, ölkənin daxili və beynəlxalq vəziyyətinə dair mühazirə və söhbətlər keçirilir, qəzetlər buraxılır, klub üzv lərinin iĢtirakı ilə konsert, görüĢ və gecələr təĢkil edilird i 61 . Onlar insanların həyatını böyük əhatə dairəsinə salıb ideologiyalaĢdırmaq üçün düĢünülmüĢ mərkəzlər id i. 30-cu illərdə Ba kıda və Azə rbaycanın digər sənaye mə rkə zlərində yeni klub müəssisələri – mədəniyyət saraylarının yarad ılmasına baĢlandı. Təkcə 1932- ci ildə Bakı və onun rayonlarında altı mədəniyyət sarayı fəaliyyət göstərir 62 , kütlələrin yarad ıcılıq özfəaliyyətinin inkiĢafında mühü m ro l oynayırdı. Kənddə də mədəni-siyasi iĢ inkiĢaf edirdi, yo xsul və ortabab kütlələrin mədəni və siyasi fəallıq mərkəzi o zaman qiraət ko maları id i 63 . Kəndlilər mədəniyyətə getdikcə artan meyil göstərib, mədəni-maarif müəssisələrinin iĢində fəal iĢtirak edərək, hətta öz xərclərinə Ġkinci beĢilliy in əvvəllərinə 500-ə qədər qiraət ko ması tikmiĢdilər 64 . Azərbaycan kəndində "qırmızı guĢələr" və "kəndli qadın guĢələri", yaylaqlarda isə "qırmızı çad ırlar" fəaliyyət göstərirdi. Respublika fəhlələrinin kö məyi ilə MTS siyasi Ģöbələri nəzdində nümunəvi qiraət ko maları yaradılırd ı. Təkcə 1933-cü ildə Bakının sənaye müəssisələrinin həmkarlar təĢkilatları hamilik etdiklərı MTS və kolxo zlarda 124 qırmızı guĢə, qiraət koması və radio nöqtəsi təĢkil etmiĢ, Bakıdan kolxo zlara 19 bədii təbliğat briqadası göndərmiĢdi 65 .1934-cü ildə leytenant ġmidt adına (indiki Səttarxan) maĢınqayırma zavodunun fəhlə və mühəndis -texniki iĢçiləri (MTĠ) Rakı və Gəncənin bütün müəssisələrinə "kənddə mədəniyyət uğrunda mübarizən i daha yaxĢı təĢkil etməkdə doğma kolxo z kəndimizə kö mək etmək" çağırıĢı ilə müraciət etdi. ġmidtçilər konkret öhdəliklər götürərək, ö z sexlərində kolxo zçu ların məiĢətdə iĢlətdikləri zəruri əĢyaları düzəltməyi, qiraət ko maları və klublar təĢkil etməyi qərara ald ılar. Klub müəssisələrinin sayı 1930-cu illərin sonlarında 1633-ə çat mıĢdı və fəhlə lərə mədəni xid mət sahəsində böyük iĢ görürdü. Fəhlələ r onlarda kı dərnəklərdə te xn iki və istehsalat yeniliklə rinə yiyələnird ilər 66 . 1938-ci ildə Ə.Bayra mov adına mərkə zi qadın klubunun köməyi sayəsində yeni qadın klubları, o cümlədən Naxçıvan mərkəzi qadın klubu açılmıĢdı 67 .
oynayırdılar. 1932-1933-cü illərdə respublikada 135 kitab xana fəaliyyət göstərirdi 68 . Fəhlələr içərisində texn iki-istehsalat ədəbiyyatının təbliği ilə məĢğul olan xüsusi həmkarlar kitabxanaları mühü m əhəmiyyət kəsb edirdi. Həmkarlar Ġttifaqları kənd yerlərində də kitabxanaların təĢkilinə ciddi kö mək göstərirdilər. 1933-cü il aprelin 23-də AHĠġ MTS və sov xozlarda müstəqil və səyyar kitabxanaların yaradılması haqqın da xüsusi qərar qəbul Yüklə 5,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|