Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi

---

ü ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS 
TA’LIM VAZIRLIGI 
Q ‘ZBEKISTON DAVLAT SAN’AT INSTITUTI
M A ’ MUR U M A R O V
ESTRADA VA OMMAVIY
TOMOSHALAR TARIXI
O 'zbekiston R espubiikasi O ü y va o ‘rta m a x su s ta ’lim vazirligi
5 21 0 3 0 0
-
aktyorlik s a n 'a ti (estra d a a ktyo rlig i turlari),
5210400 - rejissyorük (estrada va o m m a viy to m o sh a la r turlari) y o 'nalish i
tala b a la ri uchun darslik sifa tid a ta v siv a etiladi
Toshkent 
«Yangi asr av lo d i»
2009
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Darslik estrada san ’ati v a o m m a v iy tomoshalar tarixiga, ularning ilk unsurlariga, rivojlanish 
b osq ich larig a, s a n 'a t tu ri d a ra ja s ig a k o ‘tarilishi va kam ol to p is h ja ra y o n ig a b a g 'ish la n g an . 
Shucingdek, adabiyot s o 'z s a n ’ati, notiqlikning om m aviy tom oshalarda tutgan o 'm ig a alohida 
u rg 'u b e rilg a n .
M a ’ sul m uharrir:
T esh ab o y BAYANDIYEV, 
S a n ’atshunoslik fanlari doktori
Taqrfzchilar:
E rk in UM AROV, 
fa lsa fa fanlari doktori, p ro fesso r
H am id u lla IKROM OV, 
s a n 'a ts h u n o s lik fanlari nom zodi, d o tsen t
O'zbekiston davlatsan 'al institutiIlmiyKengashining 2007-yi¡28-m ayyig’ilishida
muhokama qilingan va nashrga lavsiya elilgan.
IS B N 9 7 8 -9 9 4 3 -0 8 -4 5 5 -1
© Ma*mur Umarov. «E strad a v a om m aviy tomoshalar tarix i» ,«Yangi asr avlodi». 2009-yil.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M U A L L IF D A N
Estrada san'ati kundan-kunga rivojlanib, o ‘z muxlislari sonini ko‘paytirib 
bormoqda. Shuning uchun bu san’at tarixi h am da nazariy asoslarini 
0
‘rganish, uning keng qamrovli bag‘rida p a y d o boMayotgan to m o sh a 
turlarining rivojlanish jarayoni, yangi shakllanayotgan usul va uslublari 
to‘glrisida kitob yaratish masalasi dolzarb bo‘lib qoldi. Ilk bor yaratilayotgan 
bu darslik munozaralarga sabab bolishi mumkin. Chunki, estrada s a n ’ati 
to‘g‘risida har bir ijodkomingo'z nuqtai nazari bor. Qolaversa, estrada san’ati 
rivojlanishiga ulkan hissa qo'shgan rus ijodkorlari bu yo‘nalish bo‘yicha 
ko‘plab o ‘quv q o ‘llanmalari va monografiyalar chiqarganiga qaramasdan 
hamon darslik yaratmadilar. Bu harakat ilk bor 0 ‘zbekistonda boshlangani 
quvonarli hodisa, deyish mumkin.
Keng qamrovli estrada san’ati tarixini o ‘rganishga bag‘ishlangan 
darslikni y a ra tis h uchun bu y o ‘n a lis h d a t a d q i q o tl a r olib b o r g a n
amaliyotchilar va nazariyotchilarning maqolalari, kitoblari. monografiya 
va o'quv qo‘llanmalari o‘rganildi. Darslikni yaratish jarayonida 12 jildli 
O'zbek Milliy Enseklopediyasidan, rus tilidagi besh jildli «Театральная 
энциклопедия», «Греческая трагедия», «Эстрада: что? где? зачем?» nomli 
to‘plamlardan; professorlar: Ye.Uvarovaning «Аркадий Райкин», «Эст­
радный театр» (Estrada teatri), I.Sharoyevning «Режиссура эстрады и 
массовых представлений» kitoblaridan; tadqiqotchilar: S.KIitinning «Эс­
трада», E.Shapirovskiyning «Рождение клоуна», Karandashning « Н а д
чем смеётся клоун» nomli asarlaridan; o'zbek mualliflaridan: akademik 
M.Rahmonov, s a n ’atshunoslar: L.Avdeeva, T.Obidov, L .T roitskaya, 
professorlar: A .F i t r a t , T .T u r s u n o v , M .Q o d i r o v , U .Q o r a b o y e v , 
S.Tursunboyev, B.Abdurahmonov,E.Umarov,T. Mahmudov, J.Jabborov, 
T. G'ofurbekov, M. Hamidova; tadqiqotchilar: B.Shodiyev, J.Rasultoyev, 
Y .N o r b o 4 a y e v , R .Ju m a n iy o z o v , D .M u l la j o n o v , N .B e k m irz a y e v , 
G.Shodimetovalarning ilmiy ishlaridan foydalandik.
M uallif ilk b o r chop etilayotgan u s b b u darslikning s h a k lia n is h
jaryonida jonkuyarlik qilgan Oliy ta ’lim vazirligiga, 0 ‘zbekiston d avlat 
s a n ’at instituti rahbarlariga va 
o 'z
m a s la h a ti ham da y o r d a m l a r in i
ayamagan olimlarga minnatdorchilik bildiradi.
M a 'm u r U M A R O V .
O 'z b e k is to n davlat s a tt’a t in s titu ti
d o tse n ti, fa ls a /a fa n la r i n o m z o d i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K IR ISH
Insoniyat XXI a s rg a kelib yirik shaharlar va shahar aholisi soni 
keskin ortib b o r a y o t g a n ig a guvoh b o ‘1moqda. Y e r sharida aholisi 
bir milliondan o rtg a n yirik shaharlar uch yuztad an oshib ketdi. Zamin 
ahoüsining 80 foizi e sa s h a h arlard a yasham oqda. Bu raqam lar ortida 
m u ra k k a b progressiv ja r a y o n - insonlaming estetik munosabatlarini 
q a y ta qurish m asalasi yotibdi.
Z a m onning sh iddatli rivojlanishi, fan va texnikadagi yangiliklar, 
a lo q a vositalarining uzluksiz takomillashuvi, informatsiya oqimiga 
g ‘a rq b o ‘lib b o r a y o tg a n m uhit, kompyuter bilan m uloqot insonning 
ruhiy ch archo g‘iga, a s a b i tarangligiga sab ab b o ‘lmoqda.
C harchoq va a s a b la r tarangligidan qutilish zaruriyati insonlarni 
xizm atdan keyingi jo n li m uloq o tg a chorlaydi. Bunday ehtiyoj uni t o ‘y- 
t o m o s h a g a , o m m a o r a s i g a , s ay ilg a, k o ‘n g i l o c h a r t o m o s h a g a ;
bayram larga, hay qirib c h a rc h o q chiqaradigan stadionlarga, estrada 
sh o u la rig a , o ‘y in -k u lg u la r g a yetaklaydi. I n s o n n in g b o ‘sh vaqtini 
b a y r a m o n a k a y f i y a t d a o ‘tkazish, uning c h a r c h o g ‘ini chiqazish, 
asabini yum shatish z a m o n n in g eng dolzarb masalasi b o ‘Iib qoldi.
D a m olishni yuqori saviyada, jonli m uloqotda, ruhiy va m a ’naviy 
o z u q a oladigan m u h i t d a , sam arali, serzavq h a m d a taa ssurotlarg a
boy, bayram ona k a y fiy a td a o ‘tkazish esa navbatdagi hal qilinadigan 
m asalad ir.
K uni b o ‘yi k o m p y u t e r qarshisida o 't ir ib ishlaydiganlar uchun 
h a r a k a t l a r g a b o y t o m o s h a l a r , t o m o s h a b in n in g o ‘yinda ish tirok 
etishiga im kon b e ra d ig a n s h o u la r, uni raqsga tushishga chorlaydigan 
t a d b irla r, serzavq e s tr a d a m usobaqalari, ru hiy atg a kuchli t a ’sir etib, 
e r k i n h o lg a o lib k e l a d i g a n o m m a b o p o ‘y i n la r k o 'p r o q m a ’qul 
b o ‘ladi. Bu e h ti y o jla m i q o n d ira d ig an t o m o s h a la m i tashkil qilish 
e sa n a v b a td a g i m a s a la d ir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T urmush tashvishidan xoli, q o m i t o ‘q, usti b u t - zerik kan lar uchun 
k o 'n g i l o c h a r t a d b i r k e ra k . M e h n a t qilib c h a r c h a g a n l a r n i n g esa 
hordiq chiqarish, d am olish zaru rati bor. Bizningcha, insonlarni har 
ikkala ehtiyojini e ’tiborga oigan tom osh a - estrada, d e b n o m oldi. U 
to m o sh a turlarining b archasidan eng yaxshi n a m u n a la r n i sahnaga 
o lib chiqdi va uni yangi s a n ’a t turi d a ra ja s ig a k o ‘ta rd i va o ‘zini 
«estrada s a n ’ati» deb atay boshladi.
Z e r ik is h h a m d a c h a r c h o q n i n g egasi b o r , l e k in m il la t i y o ‘q. 
T o m o s h a n in g esa millati b o r . C h u n k i, b a rc h a m illa tn in g azaldan 
o kziga xosligi uning bayram larida, urf-odatlarida, a n ’analarida, t o ‘y- 
tom oshalarida, o ‘yinlarida saqlanib kelmoqda.
D em ak, zamonaviy tom o sh alarn in g tashkilotchilari zerikkan va 
c h a rc h a g a n la rn in g e h tiyojlarini h iso b g a olib, m a x s u s jiho z la ng a n
m a y d o n c h a l a r d a
o ‘t a d i g a n
t a d b i r l a r n i n g
o m m a b o p
va 
h am m abopligiga; ta d b ir o ‘ta d ig a n jo y n in g g o ‘zal, ram ziy, badiiy, 
estetik zavq beradigan d arajadagi bezaklariga; b a y ra m o n a kayfíyat 
y a r a t a d i g a n m u h i t i g a a s o s iy e ’t i b o r l a r i n i q a r a t i s h i lo z im . Bu 
h a m m a b o p s h a r o i td a n y a n a d a k o ‘p zavq o l is h n i i s t a g a n la r esa 
estrada s a n ’ati bilan oshno boMish uchun teatrlarga, konsert zallariga 
yoki m usobaqa-shoulariga t a s h r if buyuradilar.
Estrada s a n ’atinining t o m o s h a turlarini z a m o n va tom osh abin
talabi darajasidagi yuksaklikda ushlab turish, y a n a d a rivojlantirish 
h a m d a u ng a fidoiylarcha x izm a t qilish u c h u n esa, av v a lo , uning 
tarixini bilish, a n ’analarni e ’zozlash va q o n u n -q o id a larig a am al qilish 
talab qilinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---