• MƏl umat kitabçasi handbuch
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Handbuch |
- DIE RESSOURCEN DER ERDE
- LANDSCHAFTEN LESEN
- LANDSCHAFT DES KAUKASUS
- PLANETİN RESURSLARI
- LANDŞAFTLARI OXUYAQ
- QAFQAZIN LANDŞAFTI
19 18
Handbuch | Vernetzt für Nachhaltigkeit das Land, lässt die Vulkane entstehen, verursacht Erdbeben und schafft Strukturen, entlang derer das Schmelzwasser und das Regenwasser abfl ießen und ihre erodierende Kraft entwi- ckeln. Die faszinierende Vielfalt dieser Weltregion fi ndet sich auch in den geologischen Grundlagen. DIE RESSOURCEN DER ERDE Die geologischen Prozesse sind Grundlage der Landschaften, sie stellen aber auch Ressourcen und Rohstoffe zur Verfü- gung: Boden entsteht sehr langsam, aber beständig durch das Zusammenspiel von Gestein, Klima und Organismen. Wasser gelangt als Niederschlag aus den Ozeanen auf die Festlän- der, wird im Gestein gespeichert, tritt in Quellen aus und wird so als Trinkwasser zugänglich. Erze als Rohstoff für die Industrieproduktion werden durch die Kreislaufprozesse der Plattentektonik in der Erdkruste angereichert und durch Ge- birgsbildung und nachfolgende Abtragung für die Menschen erreichbar. Wir Menschen haben es inzwischen gelernt, unseren Lebens- raum intensiv zu nutzen, sogar zu übernutzen. Wir können ihn bewusst verändern – allerdings oftmals mit Nebenwir- kungen, deren Ausmaß uns erst spät bewusst wird. Große Mengen Boden gehen weltweit jedes Jahr durch unange- passte landwirtschaftliche Bodenbearbeitung verloren. Die Bautätigkeit in Gebirgsregionen macht steile Hänge instabil; Das Ergebnis sind zerstörerische Bergrutsche. Aus dem Untergrund fördern wir Erdöl und Erdgas, oftmals ohne auf ausreichende technische Sicherheit zu achten, wir reichern die Atmosphäre mit Abgasen an, die ihrerseits das Klima verändern. Wir sind – geologisch betrachtet – nur eine kurze Zeitspanne Gast auf dieser Erde. Sollten sich Gäste derartig rücksichtslos verhalten? Die geowissenschaftliche Umweltbildung setzt genau hier ein: „Nur was man kennt, das schätzt man, und nur was man schätzt, das schützt man auch!“, lautet ein Leitspruch der Umweltbildung. Der Umweltbildung fällt hier eine große Ver- antwortung zu. Durch Umweltbildung sollen alle Menschen lernen, das große System Erde zu begreifen, seine perfekt ausgewogenen Funktionen zu schätzen und sie angepasst und schonend zu nutzen. In den Schulen wurden geologische Inhalte lange Zeit wenig vermittelt. Wir regen an, Unterrichtseinheiten im Freien durchzuführen, die Angebote außerschulischer Lernorte zu nutzen und Schüler/innen in die Lage zu versetzen, fach- übergreifend gesellschaftliche Themen zu erfassen und zu refl ektieren. Dabei lenken wir den Blick auf spezielle Fragen, etwa die Geschichte der Erdölgewinnung, die Abkehr von der Kernkraft als Energieträger oder die Gewinnung und Verwen- dung von Rohstoffen aus der Erdkruste, wir thematisieren aber auch philosophische Themen und die künstlerische Auseinandersetzung, wie zum Beispiel das Buch- und Kunst- projekt „Sprechen mit Steinen“ des Künstlers Christian Sedell. LANDSCHAFTEN LESEN Ein Zugang, um diese Kompetenzen zu erwerben, besteht in der Auseinandersetzung mit Landschaften. Verschiedene Naturräume bilden gemeinsam Landschaften, die in gro- ßer Vielfalt unsere Länder prägen. In diesen Landschaften siedeln die Menschen. Wir verwenden Materialien unserer Landschaften zum Bauen, Pfl anzen und Säen. Zum Beispiel wachsen unterschiedliche Feldfrüchte, folglich ernähren wir uns je nach Region unterschiedlich. Wir identifi zieren uns mit unserer Landschaft, nennen sie „Heimat“ oder „Lebensraum“. Jede Region hat ihre naturräumliche und ihre kulturelle Eigenheit, vielfach stehen Traditionen und landschaftliche Faktoren in Wechselwirkung. So charakterisiert sich die vom milden Weinbauklima geprägte, liebliche Flusslandschaft in Unterfranken sowohl durch ihre speziellen abgeschlossenen Höfe wie auch durch ihre „bunten“ Trachten. Im Bayerischen Wald dagegen sind enge Täler und über 1.000 m hohe Gipfel mit sehr viel Wald und kleinen Wiesenfl ächen wenig geeignet für den Ackerbau. Die Menschen leben vom Vieh und wohnen mit den Tieren unter einem Dach. In der Abgeschiedenheit vieler Täler entwickelten sich eigene Dialekte. An diesen Beispielen ist zu erkennen, dass die Naturräume die Men- schen prägen und Identifi kation ermöglichen. Man könnte fast sagen: „Landschaften machen Völker!“ Die Landschaft wiederum ist abhängig vom geologischen Untergrund – von den Gesteinen selbst, aber auch von den Prozessen, welche die Landschaft formen. Einerseits sind es die „aufbauenden“ Prozesse aus dem Erdinneren, welche Ge- birge und Vulkane, Flachländer und Meeresbecken entstehen lassen. Andererseits sind es „zerstörende“ Prozesse an der Erdoberfl äche, welche Gesteine verwittern und abtragen und dabei Meeresbecken mit Sediment auffüllen oder tausende Meter hohe Gebirge verschwinden lassen. Die Geologie prägt die Landschaft und somit auch die Menschen, die in den Landschaften leben. Vielleicht sind die Menschen gerade dort am Vielfältigsten, wo die Geologie am dynamischsten ist, und sich die Prozesse der Erde am deutlichsten auswirken.
In der Kaukasusregion ist die Geologie und damit auch die Landschaft sehr vielfältig. Der Blick auf die geologische Karte zeigt das Gebirge des Großen Kaukasus im Norden und die „fl eckige“ Geologie im Süden mit dem Kleinen Kaukasus und den weiter nach Süden anschließenden Gebieten in der Türkei, in Armenien und im Iran mit ganz unterschiedlichen Gesteinen, die ihrerseits Landschaften prägen. Wer als Geo- loge diese Region anschaut, erhält ein Bild von Naturräumen und Landschaften und ahnt, dass die Menschen in dieser Region sehr vielfältig in ihren Traditionen und Lebensweisen sein müssen. Geologisch gesehen ist die Region in ständiger Veränderung. Tektonische Platten stoßen hier aneinander, es laufen heute Prozesse ab, die in Westeuropa vor 300 Millionen Jahren abliefen. Der Kollisionsprozess läuft sehr langsam ab. Er hebt səbəb olur, elə strukturlar yaradır ki, onlarla yağış və ərimə suları axır beləliklə də onların eroziyaedici gücləri ortaya çıxır. Regionun bu möhtəşəm rəngarəngliyi onun geoloji əsası- na dayanır. PLANETİN RESURSLARI Geoloji proseslər landşaftların əsasını təşkil edir, onlar həmçinin təbii ehtiyatlar və xam maddələri də təmin edir: torpaq çox yavaş sürətlə yaranır, ancaq sabit olaraq iqlim, orqanizmlər və dağ süxurlarının təsiri ilə. Su kütləsi okean- lardan yağıntı şəklində quru sahəsinə dövran edir, süxurlarda saxlanır, mənbələrə toplanır və içməli su kimi istifadə edi- lir. Sənaye istehsalı üçün xam maddə olan fi lizlər tektonik tavalarda gedən dövrü proseslər nəticəsində Yer qabığında toplanırlar, dağəmələgəlmə prosesi və bunu müşayət edən eroziya nəticəsində insanlar üçün əlçatan olurlar. Biz insanlar ətraf mühitdən intensiv, bəzən həddindən artıq çox istifadə etməyə vərdiş etmişik. Biz ətraf mühiti bilərək- dən dəyişməyi bacarırıq, ancaq çox vaxt bunun dərəcəsini sonradan ortaya çıxan yan təsirlərlə anlayırıq. Bütün dünyada hər il torpaqların böyük bir hissəsi müvafi q olmayan kənd təsərrüfatı sahələrində istifadəyə görə yararsız hala düşür. Dağlıq regionlarda aparılan inşaat işləri möhkəm qayaları qeyri-stabil hala salır, bunun nəticəsi olaraq dağıdıcı torpaq sürüşmələri ortaya çıxır. Yerin dərinliyindən neft və qaz çıxarırıq, bunları edərkən müvafi q təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmirik, atmosferi işlənmiş qazlarla zənginləşdiririk və bu da öz növbəsində iqlimi dəyişir. Biz geolojik olaraq Yerdə qısamüddətli qonağıq. Qonaqların özlərini bu şəkildə nəzakət- siz aparmaları normaldırmı? Geoloji ətraf mühit maarifl əndirməsi məhz buradan başlayır: “İnsan yaxşı tanıdığı şeyləri qiymətləndirir və qiymətləndir- diklərini qoruyur”- ekoloji maarifl əndirmənin şüarlarından biri budur. Ekoloji maarifl əndirmənin üzərinə burada çox böyük bir məsuliyyət düşür. Ekoloji maarifl əndirmə vasitəsilə insan- lar böyük Yer sistemini qavramalı, onun mükəmməl balans- laşdırılmış funksiyalarını qiymətləndirməli, ondan müvafi q və ehtiyatla istifadə etməlidirlər. Uzun müddət məktəblərdə geoloji əsaslı mövzular az tədris edilib. Biz dərslərin açıq havada keçirilməsini, məktəb- dənkənar tədris yerləri imkanlarının istifadə edilməsi və uşaqlara fənlərarası ictimai mövzuları qavramağa və onların üzərində düşünməyə imkan tapmalıyıq. Bununla yanaşı biz həmçinin neftin əldə edilmə tarixi, enerji mənbəyi kimi nüvə enerjisindən istifadədən imtina, yer qabığındakı faydalı qazıntıların əldə edilməsi və istifadəsi kimi mövzulara nəzər yetiririk. Biz həmçinin fəlsəfi mövzulari və təsviri yanaşma- larıda müzakirə edirik. Misal kimi rəssam Kristian Zedellin “Daşlarla söhbət” kitabı və həm də incəsənət proyektini qeyd etmək olar.
Bu kompetensiyaları əldə etməyin yolu landşaftları in- cələməkdən keçir. Müxtəlif təbiət sahələri birlikdə landşaftları formalaşdırır və bu bizim ölkələrin müxtəlifl iklərini xarak- terizə edir. Bu landşaftlarda insanlar yaşayır. Biz landşaft- ların materiallarını tikinti, əkin və biçin üçün istifadə edirik. Məsələn biz müxtəlif bitki növləri yetişdiririk və bölgələrdən asılı olaraq fərqli xarakterlərdə qidalanırıq. Bizi yaşadığımız landşaftlar müəyyən edir, onu “ana vətən” və ya “yaşadığımız yer”adlandırırıq. Hər bir bölgə özünəməxsus təbiət sahəsinə və mədəniyyət xüsusiyyətlərinə sahibdir, çox hallarda ənənəvi və regional xüsusiyyətlər qarşılıqlı təsirdə olurlar. Məsələn Aşağı Frankoniya üzümçülük üçün əlverişli, mülayim həmçinin möhtəşəm çay landşaftı və qapalı fermaları, həm də rəngarəng geyimləri ilə xarakterizə olunur. Bavariya meşələrində əksinə dar dərələr və hündürlüyü 1000 metri aşan meşəli hündür- lüklər və kənd təsərrüfatı üçün az əlverişli kiçik çəmənliklər mövcuddur. İnsanlar həyatlarını maldarlıqla məşğul olaraq təmin edirlər və heyvanlarla bir damın altında yaşayırlar. Bir-birindən ayrı, fərqli yerlərdə yaşayan insanlarda müxtəlif dialektlər yaranmışdır. Bu nümunədən görüldüyü kimi təbiət sahələri insanları formalaşdırır və onların fərqlənməsini təmin edir. Demək olar ki, “landşaftlar millətləri formalaşdırır”. Landşaft geolojik əsasdan, qayaların özündən, həmçinin landşaftı formalaşdıran proseslərdən asılıdır. Bir tərəfdən bun- lar planetin daxilindən gələn “yaradıcı” proseslərdir. Bu pro- seslər dağları, vulkanları, düzənlikdə yerləşən ölkə ərazilərini və okean hövzələrini yaradır. Digər tərəfdən Yerin üst təbəqə- sində gedən dağıdıcı proseslərdir, məsələn daşları parçalayan və yıxan, bununla da okean hövzələrini bu hissələrlə dolduran və ya 1000 metrlərlə hündürlüyü olan dağları yoxa çığaran proseslər. Beləliklə geologiya landşaftı formalaşdırır, dolayı yolla da bu landşafta yaşayan insanları. Bəlkə də geologiyanın belə dinamik olduğu bölgələrdə - planetdəki proseslərin daha aydın görüldüyü yerlərdə insanlar daha müxtəlifdir.
Qafqazın landşaftı və geologiyası çox müxtəlifdir. Geoloji xəritəyə baxdıqda şimalda Böyük Qafqaz dağları, cənubda “ləkəli” geologiya, Kiçik Qafqaz dağları, ardınca Türkiyə, Ermənistan, İrana davam edən, tam fərqli qayalardan ibarət, xarakterik dağ landşaftını görmək mümkündür. Kim geoloq kimi bu regionlara baxarsa təbiət sahələri və landşaft haqqın- da bir fi krə sahib olacaq və bu bölgələrdə yaşayan insanların adətləri və həyat şəraitlərinin nə qədər müxtəlif olduğunu hiss edəcəkdir. Geolojik baxımdan region daima dəyişməkdə davam edir, tektonik tavalar burada bir-biri ilə toqquşur və hal-hazır- da burada 300 milyon il əvvəl Qərbi Avropada baş vermiş proseslər gedir. Toqquşma prosesi çox yavaş gedir. Bu proses quru səthini qaldırır, vulkanların yaranmasına
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|