82
4. Cədvəllərin strukturunun müəyyənləşdirilməsi.
Hər bir cədvəldə hansı verilənlərin saxlanmalı olduğunu müəyyənləşdirin.
Hər bir verilənlər elementi ayrıca sahəyə daxil ediləcək və cədvəlin sütunu
olacaq; məsələn: "Əməkdaşlar" cədvəlinin "Soyad", "İşəgirmə tarixi" kimi
sahələri ola bilər.
Diqqət!
Cədvəl strukturuna hesablanılan verilənlər daxil etməyin.
Hesablamaların nəticələrini cədvəllərdə saxlamağa gərək yoxdur. Bunun əvəzinə
hər dəfə zərurət yarandıqda hesablamaları proqramın özündə yerinə yetirin.
İnformasiyanı mümkün qədər kiçik məntiqi komponentlərə ayırın.
Müxtəlif verilənlərin bir sahədə birləşdirilməsi onlardan sonradan istifadə
edilməsini çətinləşdirir. İnformasiyanı məntiqi komponentlərə ayırmaq lazımdır;
məsələn: ad və soyadın ayrıca sahələrdə saxlanması daha yaxşıdır.
5. Başlıca açar sahələrinin müəyyənləşdirilməsi.
Cədvəllərin başlıca açarlarını müəyyən edin.
Başlıca açar (
primary key)
hər bir yazını birqiymətli təyin edən sütundur; məsələn: kitabın kodu, sifa-
rişin nömrəsi.
6. Cədvəllərarası əlaqələrin yaradılması.
Bütün cədvəlləri təhlil edin və bir cədvəlin verilənlərinin başqa cədvəllərin
verilənləri ilə necə əlaqəli olduğunu müəyyənləşdirin. Zəruri əlaqələri qur-
maq üçün
cədvəllərə sahələr əlavə edin, yaxud yeni cədvəllər yaradın.
7. Bazanın strukturunun təkmilləşdirilməsi.
Bazanın strukturunda yanlışlıqların olub-olmadığını yoxlayın. Cədvəllər
yaradın və onlara nümunə olaraq bir neçə yazı əlavə edin. Alınan nəticələri
təhlil edin. Strukturda zəruri dəyişikliklər aparın.
8. Normallaşdırma qaydalarının tətbiqi.
Cədvəllərin strukturunun düzgünlüyünü yoxlamaq üçün normallaşdırma
qaydalarını yoxlayın. Cədvəllərdə zəruri dəyişikliklər edin.
Bu sonuncu addım üzərində bir az ətraflı dayanaq. Normallaşdırma qaydaları
cədvəllərin strukturlarının düzgünlüyünü yoxlamağa imkan verir. Bu qaydaların
verilənlər bazasının strukturuna tətbiqi
verilənlər bazasının normallaşdırılması və
ya, sadəcə,
normallaşdırma (
normalize) adlanır. Normallaşdırma qaydalarının tət-
biqi ardıcıl yerinə yetirilir; hər bir mərhələdə verilənlər bazasının bir normal formaya
uyğunluğu yoxlanılır. Beş normal forma olsa da,
adətən, onların ilk üçündən istifadə olunur.
Birinci normal formanın (
first normal
form,
1NF) tələblərinə görə, cədvəlin sətir və
sütununun kəsişməsindəki hər bir xanada yalnız
bir qiymət olmalıdır; məsələn: "Kitabın adı"
sahəsində bir neçə kitabın deyil, yalnız bir kitabın
adı olmalıdır.
İkinci normal formada (
second normal
form,
2NF) açara daxil olmayan hər bir sahənin
Verilənlər bazası
Cədvəl
Yazı
Sahə
Başlıca açar
Normallaşdırma
Birinci
normal forma
İkinci normal forma
Üçüncü normal forma
AÇ
AR
sö
zl
ə
r
LAYİHƏ
83
Verilənlər bazas
ı
3
açar sahədən bütövlükdə (onun bir hissəsindən deyil) asılı olması tələb edilir. Bu
qayda başlıca açarın bir neçə sahədən təşkil olunduğu halda tətbiq edilir; məsələn,
tutaq ki, cədvəlin başlıca açarı iki sahədən ibarətdir:
Sifarişin kodu (
başlıca açar)
Kitabın kodu (
başlıca açar)
Kitabın adı
Belə struktur ikinci normal formanın tələbinə uyğun deyil, çünki kitabın adı
kitabın kodundan asılıdır, sifarişin kodundan isə asılı deyil; deməli, bu sahə yalnız
başlıca açarın bir hissəsindən asılıdır. Ona görə də "Kitabın adı" sahəsi cədvəldən
silinib, başqa bir cədvələ ("Kitablar") daxil edilməlidir.
Üçüncü normal formada (
third normal form,
3NF) açar olmayan sahələrin
başlıca açardan asılı olması ilə yanaşı, həm də bir-birindən asılı olmaması tələb
edilir. Başqa sözlə, açar olmayan hər bir sahə yalnız başlıca açardan asılı olmalıdır.
Tutaq ki, cədvəl aşağıdakı sahələrdən ibarətdir:
Kitabın kodu (
başlıca açar)
Kitabın adı
Satış
qiyməti
Güzəşt
Fərz edək ki, güzəşt satış qiymətindən asılıdır. Bu halda cədvəl üçüncü normal
formanın tələbinə uyğun deyil, çünki açar olmayan "Güzəşt" sahəsi açar olmayan
başqa bir sahədən – "Satış qiyməti" sahəsindən asılıdır. Sahələrin müstəqil olması
tələbi onu bildirir ki, açar olmayan hər hansı sahənin dəyişməsi başqa sahələrə təsir
etməməlidir. Ancaq "Satış qiyməti" sahəsindəki qiymət dəyişdikdə "Güzəşt"
sahəsindəki qiymət də qaydanın əksinə olaraq uyğun qaydada dəyişər. Ona görə də
bu halda güzəşt sahəsini satış qiymətinin açar olduğu başqa bir cədvələ keçirmək
lazımdır.
"Fəaliyyət" bölümündə sxemi verilmiş "Kitabxana" verilənlər bazasını normallaşdırma
qaydaları baxımından təhlil edin. Hansı normal formanın tələbləri pozulub? Bu yanlışlığı
necə aradan qaldırmaq olar?
Özünüzü yoxlayın
1.
Verilənlər bazasının yaradılması prosesi hansı mərhələlərdən ibarətdir?
2.
Verilənlər bazasının normallaşdırılması nəyə lazımdır?
3.
Birinci normal forma hansı tələbə cavab verməlidir?
4.
İkinci normal formada nə tələb olunur?
5.
Üçüncü normal forma hansı şərtin ödənilməsini tələb edir?
ö y r ə n ə k
A R A Ş D I R A Q –
LAYİHƏ
