0g9az(1-6)esas

 
 
 
103 
 
•   III  fəsil  •  
Su ehtiyatları və onların iqtisadi əhəmiyyəti  
•
3 
Müzakirə edin: 
1. Cədvəldə adları qeyd olunan iri su anbarları hansı çayların üzərində yerləşir? Cədvəli  dəftərinizdə 
tamamlayın. 
Su 
anbarları 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
M
ingəçev
ir
 
Yenikənd
 
Şəmkir
 
Varvara 
Araz su qov-
şağı 
Mil-Muğan 
Ceyranbatan
 
Sərsəng 
Arpaçay
 
Viləş 
Xanbulan-
 
çay s
ah
əs
i 
Tutduğu 
sahə, кm
2
 
625 
78 
116 
22,5 
145 
4,5 
13,9 
13,85 
6,30 
2,50 
24,6 
Hansı çayın 
üzərindədir 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.  Respublikanın  bütün  su  anbarlarının  ümumi  sahəsi  1070  км
2 
təşkil  edir.  Su  anbarlarının  sahəsi 
Azərbaycanın ümumi sahəsinin neçə faizini təşkil edir? 
 
2. Respublikada su anbarlarının əksəriyyəti suvarma işlərində istifadə olunur. Bu 
məqsədlə  su  anbarlarından  kanallar  çəkilmişdir.  Su  kanallarının  ümumi  uzunluğu 
respublika üzrə 50 min km-ə yaxındır. Suvarılan torpaqların ümumi sahəsi 1,4 mil-
yon hektardan çoxdur. 
Azərbaycan Respublikasının iri suvarma kanalları
 
№  Kanalın adı 
Başlandığı 
su hövzəsi 
Uzunluq, km-lə 
Suvarılan sahə, 
(min hektarla) 
Suvarıldığı ərazilər 
1. 
Samur -Abşeron   
182 
92 
 
2. 
Yuxarı Qarabağ 
 
175 
85 
Mil, Qazax-
Qarabağ, 
3. 
Yuxarı Şirvan 
 
126 
127 
 
4. 
Baş Mil 
 
38 
64 
 
5. 
Baş Muğan 
 
37  
140 
  
– Azərbaycan Respublikasında iri suvarma kanallarını xəritədə tapın və cədvəli tamamlayın. 
 
3. Azərbaycan ərazisində olan çaylardakı su-elektrik stansiyalarından hazırda is-
tehsal edilən enerjinin miqdarı 2,4 milyard kV/saat-dır. Lakin bu rəqəm 16 milyard 
kVt/saat  ola bilər.  
Ölkənin ən böyük elektrik stansiyaları Kür (Şəmkir SES, Mingəçevir SES, Var-
vara  SES,  Yenikənd  SES),  Tərtər  (Sərsəng  SES)  və  Araz  (Araz  su  qovşağı)  çayı 
üzərində tikilmişdir. 
Orta ölçülü SES-lərin tikintisi də ölkə iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır. Belə 
stansiyalara Ordubad SES, Taxtakörpü SES misal göstərilə bilər.  
SES-lərın tikintisi baha başa gəlir, bu stansiyaların işində ekoloji cəhətdən təmiz 
su mənbələrindən istifadə olunur. Neft-qaz ehtiyatının böyük olmasına baxmayaraq, 
son illər kiçik SES-lərin tikintisinə start verilmişdir. Bu da mazutun qənaətinə səbəb 

---

 
 
104 
 
olmuş,  sel  axınlarını  nəzarətdə  saxlamaq  və  yeni  suvarma  sistemlərinin  ya-
radılmasına gətirib çıxarmışdır. Kiçik SES-lərə nümunə kimi Balakən (“Balakən-1”), 
Göyçay (“Göyçay-1”), İsmayıllı, Oğuz və Astarada tikilən stansiyaları göstərmək olar.   
Su  anbarları  və  çaylar,  balıqçılığın  inkişaf 
etdirilməsində də istifadə olunur. Balıq sə-
nayesi  heyvandarlıq  sahəsinin  qollarından 
birini təşkil edir. Bu sahə yeyinti sənayesi-
nin ən mühüm sahələrindən biridir.  
Su anbarlarında balıqçılığın inkişafı əhalinin 
təzə balıq  ətinə  tələbatını  ödəməklə  yanaşı, 
balıq  konservlərinin  hazırlanması  üçün 
xammal ehtiyatı yaradır. Balıqçılığın inkişaf 
etdirilməsi üçün ilk növbədə, balıq fermaları 
yaradılır ki, bu müəssisələrdə kürülər saxla-
nılır,  sonra  xüsusi  hovuzlarda  yetişdilir  və 
satılır. Bu fermalardan biri Qəbələ rayonun-
dadır. Fermada alabalıq və digər qiymətli ba-
lıq növləri yetişdirilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması
 
İnternet mənbələrindən istifadə etməklə aşağıdakı plan üzrə Mingəçevir su anbarı 
haqqında məlumat toplayın. 
 
 
Dərsdən sonra
 
1.  Üzərində su anbarı 
quraşdırılan çay 
2.  Su-elektrik 
stansiyasının 
tkintisinin 
başlanıldığı və işə 
salındığı illər 
3.  Sahə, dərinlik 
4.  Bəndin hündürlüyü 
5.  Elektrik 
stansiyasının gücü 
6.  Su anbarlarından 
çıxan kanallar 
7.  Su anbarlarının 
iqtisadi rolu 
8. 
Su anbarlarının 
tikintisi ilə bağlı 
xoşagəlməz hallar
 
Alabalıq yetişdirən ferma. Qəbələ rayonu 
Mingəçevir SES. Su qovşağı enerji təchizatı, su nəqliyyatı, 
idman oyunları üçün və sel daşqınlarına qarşı kompleks 
rolunu oynayır. 

---

 
 
 
105 
 
•   III  fəsil  •  
Su ehtiyatları və onların iqtisadi əhəmiyyəti  
•
3 
 
 
1. 
Xəritə-sxemdə təsvir edilən 
çayları müəyyənləşdirin: 
a) Çayların keçdiyi ölkələri 
sadalayın. 
b) Çaylardan istifadəyə dair 
nümunələr gətirin. 
 
 
2. Xəritə-sxemdə hansı kanalların təsvir olunduğunu 
müəyyənləşdirin və cədvəli tamamlayın. 
 
 
 
№
Kanalın 
adı 
Suvarılan düzənliklər 
1
 
2
 
3
 
4
 
3.  Şəkillərdə təsvir edilən hidroloji obyektlərin adını deyin:  
a)  Hidroloji obyektlərin qısa coğrafi səciyyəsini yazın. 
b)  Coğrafi obyektlər təsərrüfat məqsədilə necə istifadə olunur? 
 
 
4. Kontur xəritədə göstərilən ən iri su-elektrik stansi-
yalarını sadalayın. Son illər tikilən, lakin xəritədə gös-
tərilməyən  SES-lər  hansılardır?  Fikrinizi  əsaslan-
dırın. 
 
5. Amudərya və Kolorado çaylarının üç oxşar və 
fərqli cəhətlərini ayrı-ayrılıqda yazın. 
 
6. Dünyanın iqlim xəritəsinə əsasən 10 çaya aid 
məlumatları cədvələ yazın. 
Çaylar 
Materik 
Okeanlar 
Sakit 
Atlantik 
Hind 
Şimal Buzlu 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ü m u m i l ə ş d i r i c i   t a p ş ı r ı q l a r
 
Dunay 
 
1
2
3
4
5
6

---