1. Azərbaycan tarixi üzrə mənbələr və tarixşünaslıq
Yüklə 416,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 18. Azərbaycanda Sasani işğallarına qarşı üsyanlar
39 atəşpərəstliyi möhkəmləndirmək üçün tədbirlər görüldü. Adərbayqanda da atəşpərəstlik mövcud idi və burada məşhur Şiz od məbədi yerləşirdi.
V əsrin əvvəlində Albaniya daxili müstəqilliyni saxlıyırdı, lakin Sasanilərdən asılı vəziyyətə düşmüşdü. Mənbələrdə Urnayrdan sonrakı alban hökmdarları barədə məlumat verilmir.
II Yezdəgirdin (438-457) vaxtında Ön Qafqazı idarə edən Sasani mərzbanları xristianlığa qarşı mübarizəni gücləndirdilər. O, Albaniyanın və digər Qafqaz ölkələrinin xristian dini pərəstişkarı olan hakimlərini Ktesifona çağırtdırdı və onları atəşpərəstliyi qəbul etməyə vadar etdi. Vilayət hakimləri öz ölkələrinə qayıtdılar və bir müddət atəşpərəstlik inamına xidmət etdilər.
V əsrin ortalarında Albaniyada hakimyyətə II Vaçe gəldi (440-463). II Vaçe qaynı II Yezdəgirdin təkidi ilə xristianlıqdan imtina etmiş və atəşpərəstliyi qəbul etmişdi. Lakin Sasanilərin dini siyasətinə qarşı gizli mübarizə gedirdi. Armeniyada bu mübarizəyə Vardan Mamikonyan başçılıq edirdi. Alban çarı II Vaçe Sasanilərə qarşı mübarizəyə qoşulmadı. Lakin Sasanilərə qarşı mübarizəyə alban xristianlarının dini başçısı katalikos və hərbi rəislərdən biri qoşulmuşdu. 450-cı ildə Xalxal şəhəri yanında döyüşdə Sasani dəstələri məğlub oldu. Albaniya Vardan Mamikonyanın başçılığı altında Sasanilərə qarşı aparılan mübarizəyə qoşulmadı. Albaniyada Sasani hakimyyətinə meyl güclü idi. Ancaq xristianpərəst alban əyanları Sasani hakimyyətinə qarşı mübarizəyə qalxmışdılar.
II Yezdəgird Ön Qafqaza Mihr Nersenin başçılığı altında ordu göndərdi. Eyni zamanda o, xristianlığa qarşı təqibini dayandırdı, müxtəlif dinlərin azad ibadədini elan etdi. 451-ci il mayın 26-da Avarayr çölündə Vardanın başçılıq etdiyi dəstələr ilə Sasani ordusu arasında döyüş oldu. Vardan öldürüldü, üsyançılar məğlub oldu. Xristian dininin tərəfdarları Aranı tərk edib dağlarda məskən saldılar. İranda 2 il davam edən hakimiyyət uğrunda mübarizə zamanı (457-459) Albaniyada II Vaçe daxili siyasətini dəyişdi. 457-ci ildə II Vaçe qaynı II
40 Yezdəgirdin vəfatından sonra zərdüştlük dinindən imtina etdi. II Vaçe İranda baş vermiş siyasi hadisələrdən istifadə edərək Albaniyada xristianlığı yaymaq məqsədilə Sasanilərin tabeliyindən çıxdı. İranda Firuz (459-484) hakimiyyətə gəldikdən sonra II Vaçe Cora dərəsini tutdu, maskutları öz tərəfinə çəkdi və Qafqazın on bir hökmdarı ilə ittifaqa girdi. II Vaçe Sasanilərlə müharibəyə başladı. Bu müharibə 460-cı ildə baş vermişdi, çünki əvvəlki dövrlərdə Firuz xoşluqla II Vaçeni yola gətirmək istəyirdi və ona qarşı ciddi tədbirlər görmürdü. Lakin münasibətlər kəskinləşəndə Firuz hunları alban hökmdarına qarşı müharibəyə qaldırdı. Haylandur hunları 462-ci ildə Albaniyaya soxuldular. Bir il uzanan bu müharibə II Vaçenin 463-cü ildə hakimyyətdən əl çəkməsilə başa çatdı. Vaçenin xahişi ilə atasının miras qoyduğu mülk şah Firuz tərəfindən onun sərəncamına verildi. Vaçe min evdən ibarət təsərrüfata sahib oldu. Vaçe adi zahid həyatı sürməyə başladı. Vaçenin sasanilərə qarşı çıxışı heç də xalq kütlələrinin narazılığından doğmamışdı. Lakin Vaçenin hərəkəti o zaman məhz xristian dini dairəsinin rəğbətinə və tərifinə səbəb olmuşdu. Albaniyanın sürətlə xristianlaşmasına Sasani şahları, həmçinin xristianlığı qəbul etməyən, albanlara köməyə gələn hunlar və başqa tayfalar sədd çəkirdilər. II Vaçedən sonra 30 il ərzində Albaniya müstəqilliyini itirdi və Sasanilərin təyin etdiyi mərzban tərəfindən idarə olunmağa başladı. Moisey Kalankatlı yazırdı ki, “Vaçedən Mömin Vaçaqana kimi 30 il müddətinə Albaniya hökmdarsız qaldı”. II Vaçenin vəfatından sonra onun qardaşı Vaçaqan təxminən 470-ci ildə öz fəaliyyətini Arsaxın hökmdarı kimi başlamışdı. Çox güman ki, şah Firuzun dini siyasəti nəticəsində o, xristianlıqdan imtina edib atəşpərəstlik etiqadını qəbul etmişdi. Moisey Kalankatlı xəbər verir ki, “Vaçaqan başqaları ilə birlikdə şahın dəhşətli qəzəbi üzündən maqların dinini (atəşpərəstliyi) qəbul etdi, lakin Xristosa gizlincə pərəstiş edirdi”. Sasani şahı Balaşın (484-488) dövründə dini etiqadların azad təliminə ixtiyar verildi. Vaçaqanın bütün Albaniyaya hökmdar olması üçün şərait yarandı. III Vaçaqan (493-510) Albaniyada xristian dininin fəal təbliğinə başladı. O, əhaliyə zorla xristianlığı qəbul etdirdi. Adamları xristian dininə sövq etmək üçün
41 məktəblər açılırdı. Köhnə din (bütpərəstlik) tərəfdarları, atəşpərəstlər və başqa etiqad sahibləri də təqib olunurdu. Bu tədbirlərə baxmayaraq xristianlıq Albaniyada dərin kök sala bilmədi. Təxminən 510-cu ildə III Vaçaqanın hakimiyyəti sona yetdi. Sasanilər Ön Qafqaz ölkələrində müstəqil dövlət quruluşlarını ləğv etdilər.
Yüklə 416,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|