1 Hümayi rş e
Yüklə 7,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
154 H Ü M A Y İ - Ə R Ş Qan - yaş dökərək tutdu Siracın rəhi-sevda 69 , Rüsva olub aləmlərə ol aşiqi-şeyda. Şeyda nəzərində ki, gərək olmaya dünya. Dünya nə gərək anlara, ey dilbəri-yekta, Yekta sana derlər, sana derlər, yüzü ənvər. SƏBATİ
Ş əki qəzasının Qurtqaşın [Qəbələ] kəndində doğulmuş və ailəsi ilə bərabər Ərzuruma hicrət etmişdir. Ərzurumda bir neçə il qaldıqdan sonra Azərbaycan mühacirlərinin ən sıx yaşadığı Amasiyaya gəlmişdir. Nə şəkildə hicrət etdiyi barədə heç bir məlumat ələ keçirə bilmədim. Fitri istedadı sayəsində özünü göstərmiş olan bu zat orta boya yaxın, dolu deyilə biləcək bir vücuda malik idi. Ağ və sıx saqqallı, gözləri böyük, qaşları, gözlərinin üzərinə qədər tökülmüş, qalın başı böyük, şux məşrəb, zarafatcıl, lətifə sevər, xiridar, gülərüz, açıqsimalı bir zat idi. Səbati hər zaman gülərüz olub, təbəssüm edərdi. Çox güman ki, hər kəsə mənim kimi bir dəfə də olsun onun üzünü turşutduğu görülməmişdir. Ən mütəəssir olduğu bir zamanda belə gülərək “hay külhani” sözündən başqa bir söz sərf etmədiyini biz-zat müşahidə etmişəm. Səbati tələbəliyi əsnasında da lətifəçi olduğundan təhsilinin başlanğıcından etibarən özünü hər kəsə sevdirmişdir. İlk təhsilində baş vermiş lətifələrdən birisi Səbatidən sonra da yaşamaqda olduğundan qeyd etmək lazımdır. Tələbəliyi əsnasında Çankırlı Saleh əfəndi adlı birisi “Dürri-Muxtar” oxudurmuş. Səbati ya zərurətən və ya təsadüfən bu xocanın bir dərsində iştirak etmiş. Xoca, yeni başlatdığı kitabın müqəddiməsini oxuyarkən müəllifin “Birinci cüzi təbyiz etdim, təmizə çıxardım” mənasını ifadə edəcək olan “Bəyyaztül-cüz’əl-əvvələ” (ءﺰﺠﻟﺍ ُﺖ ْﻀّﻴﺑ ﻝﻭﻷﺍ) ibarəsini “Bıdətil-cüz’ül-əvvəl”(ﻝﻭﻷﺍ ءﺰﺠﻟﺍ ِﺖَﻀﻴِﺑ) [Birinci cüz yumurtladı] oxuduğunu görmüş. Dərsdən çıxdıqda yoldaşlarına xitabən “Bu xoca birinci cüzü yumurtlatdı, sabahkı dərsdəki “illa ma nudirə” (ﺭﺪﻧ ﺎﻣ ﻻﺍ) kəlməsini də (illamandir) deyə oxuyacaqdır. Mən də o zaman cavabında “Aha sana bir qoca andır” deyəcəyəm, deyə qolu ilə göstərməsi möhtərəm zatlar arasında zərbi- məsəl hökmünə girmişdir. Birisi yanlış, mübaliğəli bir ifadə söylədiyində “Cüzi-əvvəli yumurtlatdı”, birisinə kinayəli mükafat təqdim etmək lazım gəldiyində “Aha sana bir qoca andır” demək çox yayılmışdı. Səbatidən tənafüri-kəlimata aid bir nəzm düzməyi istəyiblər. Səbati qara sifəti əlavə etməklə adları yad edilən bəzi zatları nəzərdə tutaraq “Qar yağdı, qara qarğaların qara günüdür. Gər qarğalar ölsə qamu xalqın düyünüdür (toyudur)” demiş, bu sözü də necə olubsa zərbi-məsəl hökmünə girmişdir. Səbati bir neçə yoldaşı ilə aşar iltizam 70 etmişlər. Tale elə gətirib ki, zərər ediblər. Hasil olan zərər bunların maliyyə qüdrətlərinin bir neçə 69 Rüsvay 70 Osmanlı dövlətində dövlətə gəlir gətirən qaynaqların müəyyən bədəl qarşılığında şəxslərə verilməsi üsuluna iltizam deyilirdi. (MR)
H Ü M A Y İ - Ə R Ş 155 mislinə bərabər imiş. O zaman mövcud sərvətlərini verməklə bərabər böyük miqdarda borc qalıbmış. Yoldaşlar bu borcun ona aid olduğunu rəsmən etiraf etməsini xahiş etmişlər. Buna da səbəb digər yoldaşlarının məmurluğuna zərər gəlməsi ehtimalını irəli sürüblər. Səbati qəbul et- miş. Cərəyan edən xəbərləşmə nəticəsində Sivasa istənilmiş, dəftərdarlıq tərəfindən keçirilən sorğu nəticəsində bu borcların bütününün ona aid olduğunu və şəriklərinin heç bir borcu olmadığını söyləmiş. Səbatinin səmimi etirafı qarşısında dəftərdar bir az düşünərək “Haydı get bə, başqa- sının xeyri üçün özünü təhlükədən qorumayan bir adama ilk dəfədir ki, təsadüf edirəm. Məsələnin gedişatı məncə qeyri-rəsmi surətdə tamamən anlaşılmışdır. Fəqət nə edim ki, etirafın qarşısında əlim-qolum bağlıdır. Dövlət səndən alacağı pul üçün sənin məhkumluğuna üz tutmaqdan uzaq- dır” demiş və Səbatini demək olar ki, azad etmiş. Qayıdış məsrəfi bəzi hökumət adamları tərəfindən təmin edilmişsə də, yol xərcləri Tokatda tükənmiş, əlində qalan pul ilə o zamankı Sivas valisinə: Ey ali kərəm, göndər bizə nəqdi-nəcati, Müstəğrəqi-dəryayi-düyun oldu Səbati- deyə bir teleqraf çəkmiş, vali də bu teleqrafa mükafat olaraq 30 lirə göndərmiş olduğu rəvayət edilir 71 . Bir gün Həzrəti Mövlanənin [İsmayıl Siracəddin Şirvani] türbəsində iqamət etməkdə olan Hacı İsa əfəndinin yanına Amasiya mütəsərrifi ilə şeyxi – ki, Halvacı Şeyx adı ilə məşhur idi– gəlmişlər. Mütəsərrif ilə Hacı İsa əfəndi vəhdəti-vücuda dair müsahibə apararkən şeyx müsahibənin hansı məcrada olduğundan xəbərsiz olması üzündən birdən-birə mütəsərrifə tələsik xitabən– (Bu məsələni kəsin, iş küfrə gedib çıxır) deyə xəbərdarlıq etmiş. Mütəsərrif, buna yönələn küfr məsələsindən mütəəssir olmuş, amma bir şey də söyləməmişdir. Yaşca kiçik və o məclisdə xidmətçi vəzifəsini icra edən Səbati, dərhal bir şeylər qaralayaraq Hacı İsa əfəndiyə vermiş, Hacı İsa əfəndinin təbəssümündən şübhələnən mütəsərrif kağızı istəyərək almış. Kağızda da:
nəzmini görmüş. Səbatinin bu mənzuməsi təsirdən xali qalmamış ol ma- lıdır ki, mütəsərrif ondan sonra şeyxinə qarşı əvvəlki təslimiyyətdən uzaq- laşmışdır. Bu qələndər-məşrəb zatın türkcə və farsca şeirləri vardır. Divanı çap olunmuşdur. Bir sıra qəsidələr və doğum, vəfat tarixləri vardır 72 .
Oltu əşrafından Hacı İrfanzadə mərhum Əli bəyin rəvayətidir. 72 Hamamçı Hacı Əli Hafiz adında olduqca yaşlı bir zat var idi. Bunun yaşlılığı zamanında bir oğlu (Şadi adını vermişdi) dünyaya gəlmiş və Səbatidən oğluna doğum tarixi söyləməsini rica etmiş. Səbati bədahətən: “Gəlib Şadi sevindirdi babasın; Qoca mərkəb yeni buldu sıpasın” demişdir.
Yüklə 7,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|