1-Mavzu: Pedagogik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‟qituvchi mahorati masalalari Reja

 Abu Ali ibn Sino
(980-1037) o‗z asarlarida inson kamolotida uch narsa – irsiyat, 
muhit, tarbiya muhim rol o‗ynashini ta‘kidlab, bunda mudarrislar bolalarga ta‘lim berishdek 
mas‘uliyatli burchni bajarib, shu uch holatga javobgarlik hissi bilan yondashishini uqtiradi va 
mudarrislarga faoliyatda muvaffaqiyatga erishish garovi bo‗lgan quyidagi tavsiyalarni beradi: 
1)
Bolalar bilan muomalada bosiq va jiddiy bo‗lish. 
2)
Berilayotgan bilimning o‗quvchilar tomonidan o‗zlashtirilishiga e‘tiborni qaratish. 
3)
Ta‘limda turli shakl va metodlardan foydalanish. 
4)
O‗quvchining xotirasi, bilimlarni egallash qobiliyati, shaxsiy xususiyatlarini nazorat 
qilish. 
5)
Bolalarni fanga qiziqtira olish. 
6)
Berilayotgan bilimlarning eng muhimini ajratib bera olish. 
7)
Bilimlarni o‗quvchilarning yoshi, aqliy darajasiga mos ravishda tushunarli olib borish. 
8)
Har bir so‗zning bolalar hissiyotini uyg‗otish darajasida bo‗lishiga erishish. 
Unsurul Maoliy Kayqovus
ning (milodiy 1021 – 1022 yillarda tug‗ilgan) 
«Qobusnoma» asarida ilk bor notiqlik san‘ati maktablarining SHarq 
mamlakatlarida rivojlanishi tarixi bayon etilgan hamda o‗sha davr notiqlari haqida 
ma‘lumotlar berilgan. Ushbu asar hozirgi global o‗zgarishlar davrida insonni 
ma‘naviy jihatdan kamolotga etkazishda muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur 
noyob asar ko‗plab SHarq va G‗arb tillariga tarjima qilinib shuhrat qozongan.
Kayqovus o‗z asarida har bir yoshni aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiyasida 
turmush tajribasi muhim ahamiyat kasb etishini aytadi. Bolalarni faqat yaxshi 
mudarris tarbiyani hayot bilan bog‗lagan holda kamolotga etkazish mumkin deb, 
uning yo‗llarini va usullarini bayon etgan. Kitobda javonmardlar egallashi zarur 
bo‗lgan quyidagi yo‗nalishlarda ta‘lim-tarbiya berish nazariyasi ko‗zda tutilgan: 
4
Беруний.
Танланган асарлар. 1 жилд, – Тошкент, ―Фан‖, 1968, 106-бет. 
5
Беруний.
Танланган асарлар. 1 жилд, – Тошкент, ―Фан‖, 1968, 40-бет. 

---

1. Kayqovus bilim haqida. 
2. Hunar va turli kasb egalari haqida. 
3. Turmush va xulq-odob qoidalari haqida. 
4. Jismoniy etuklik haqida. 
Kayqovus 
mudarrislarning 
axloqli 
ekanligini 
birinchi 
belgisi, 
uning 
suxandonligida deb biladi va 
“Hamma qobiliyatlardan eng yaxshisi nutq 
qobiliyatidir” 
deydi. Suhandonni shogirdlarga notiqlikda rost so‗zlash kerakligini 
ta‘kidlaydi.
U so„zlarni to„rt xilga bo„ladi:
birinchisi - bilinmaydi va aytilmaydi, 
ikkinchisi aytiladigan va biladigan, uchinchisi - ham bilinadi, ham aytishga, 
bilishga zaruriyati yo‗q, ammo aytsa ham bo‗ladi. To‗rtinchisi - biladigan va 
zaruriyat bo‗lmasa aytilmaydigani. Eng yaxshisi to‗rtinchisi, ya‘ni biladigan va 
aytilmaydigani, deydi. So‗zlaganda andishalik bo‗lish, sovuq so‗zlik bo‗lmaslik, 
kamtarlik, maqtanmaslik, birovning so‗zini diqqat bilan eshitish odoblarini 
ta‘kidlab o‗tadi.
Odamlarni ham to„rt xilga bo„ladi:
birinchi xil kishilar ko‗p narsani biladi va 
yana bilgisi kelaveradi. Bular olim va fozillar bo‗lib, ularga bo‗ysunish kerak, 
deydi. Ikkinchisi, bilmagan narsani bilishga harakat qiladi, ular qobil kishilar 
bo‗lib, bunday kishilarni o‗qitish va o‗rgatish kerak. Uchinchisi, bilganini ham 
bilmaydi, go‗yo uyquda yashagandek, ularni uyg‗otish kerak. To‗rtinchisi, 
bilmaydi va bilmaganini ham tan olmaydi. Bular johil kishilar bo‗lib, ularni 
o‗qitish befoyda, ulardan qochish kerak, deydi.