qiziqarli ma‘lumotlar berilgan. ―Avesto‖da ta‘kidlanadiki, bilim va tarbiya
hayotning eng muhim tirgagi bo‗lib hisoblanadi. Har bir yoshni shunday
tarbiyalash zarurki, u avvalo yozishni o‗rganish
asosida bilim olishi kerak, so‗ngra
esa odob-axloqi bilan eng yuksak pog‗onaga ko‗tarilsin. Kohin muallimlari
oqsoqollar Kengashi tomonidan tanlanib, qat‘iy belgilangan qoidalar asosida
yoshlarga ta‘lim va tarbiya berishgan. ―Avesto‖da bolalarni o‗qitish va tarbiyalash
qoidalari quyidagi tartibda tavsiya etilgan:
a) diniy va axloqiy tarbiya;
b) jismoniy tarbiya;
v) o‗qish va yozishga o‗rgatish.
Maxsus tayyorgarlikdan o‗tgan muallimlar bolalarni etti yoshidan boshlab,
diniy tarbiyaga asoslangan maktablarga jalb qilishgan. Maktablarda ―muqaddas
yashil ko‗ylak‖ kiydirish marosimi o‗tkazilgach, kohin muallimlar bolalarni
―Avesto‖da keltirilgan madadkor kuchlarni ulug‗lovchi ezgulik va yaxshilik
ma‘budasiga sig‗intirishgan. Duolar quyidagi so‗zlar bilan boshlangan: ―Men
zardushtiylik diniga sodiq qolishga va‘da beraman, men yaxshi fikrlar,
yaxshi
so‗zlar, yaxshi amallarga ishonaman...‖. Marosimdan so‗ng muallimlar bolalarga
sovg‗alar ulashishgan. Muallimlar mashg‗ulotlar jarayonida bolalarga nisbatan
jismoniy jazodan ko‗ra ko‗proq o‗z diniga ishonch va e‘tiqodni, dunyodagi barcha
yaxshilik va ezguliklarning bunyodkori, ilohiy Axuramazdaga sig‗inishni, odamlar
boshiga yovuzlik va yomonliklarni yog‗diruvchi Axrimandan esa nafratlanish
hissini tarbiyalar edilar. Bolalarning sog‗lom va baquvvat bo‗lib o‗sishi bilan birga
o‗z dinining barcha rasm-rusumlarini to‗liq bajarishiga, o‗rganilayotgan fanlarni
puxta bilishiga, axloqiy pokligiga, mehnatsevarlik, rostgo‗ylik, saxovatlilik kabi
fazilatlarni egallashiga kohin muallimlari javobgar edilar. ―Avesto‖da er, suv va
havo muqaddas deb e‘lon qilinib, muhitni iflos qilgan va uni asrash qoidalarini
buzgan kishi 400 qamchi urish bilan jazolanardi. Tabiatni asrash, uni obod qilish
yoshlik davrlaridanoq ular ongiga singdirilgan. Zardushtiylik dini ta‘limotida ilgari
surilgan umuminsoniy qadriyatlar majmuasi ezgulik va yaxshilik, jaholat va
yomonlik, ta‘lim va tarbiya haqidagi g‗oyalari bilan ulkan pedagogik ta‘sir kuchiga
ega bo‗lgan. Bunda tarbiyachi muallimlarning o‗z kasbiga sadoqatini alohida
ta‘kidlab o‗tish lozim.
Zardushtiylik dinida iymon uchta tayanchga asoslanadi:
fikrning sofligi, so„zning sobitligi, amallarning insoniyligi.
Muallimlar ta‘lim va
tarbiyada yoshlar ongiga ―bergan so‗zning
uddasidan chiqish, unga sodiq qolish,
savdo–sotiq va shartnomalarga qat‘iy amal qilish, qarzni o‗z vaqtida to‗lash,
aldamchilik va xiyonatdan xoli bo‗lish, halol mehnat, yaratuvchilik, yovuzlikni
qalbdan chiqarib tashlash, iymon–e‘tiqodli bo‗lish, miskinlarga yordam berish,
yaxshi niyat, yaxshi so‗z va yaxshi amallarga qo‗l urish‖ kabi insoniy tuyg‗ularni
singdirish uchun qizg‗in mehnat qilganlar. Xullas, ―Avesto‖ dunyodagi eng
qadimgi din – zardushtiylik ta‘limotining axloqiy falsafasi sifatida e‘tirof etiladi.
Buyuk allomalarimiz o‗z asarlarida mudarrislar kasbining nozikligini,
mas‘uliyatli
ekanligini va murakkabligini, shu bilan birga sharafli ekanligini,
yoritib, muallimning mahorati, ularga qo‗yilgan talablar, fazilatlariga oid qarashlar,
shogirdlar bilan munosabatga kirishish mahorati, muomalasi to‗g‗risida o‗z
mulohazalarini bildirganlar. Uyg‗onish davrining etuk namoyondalari Abu Nasr
Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Unsurul Maoliy Kaykovus,
Abul-Qosim
Umar Az-Zamaxshariy, SHayx Sa‘diy SHeroziy, Alisher Navoiy,
Abdurahmon Jomiy, Jaloliddin Davoniy, Husayn Voiz al-Koshifiy kabilarning
ijodiy merosi pedagogik tafakkurni shakllantirishda bo‗lajak murabbiylarga muhim
manba bo‗lib hisoblanadi. Ular avlodlardan avlodlarga o‗tib, o‗z qimmatini
yo‗qotmagan mudarrislarni, tarbiyachilarni tayyorlash tajribalarini umumlashtirib,
boyitib borishgan. Zero, insoniyat kelajagi va kurrai zaminning gullab yashnashi
faqat ta‘lim va tarbiyaga bog‗liq ekanligini buyuk
mutafakkirlar chuqur his
qilishgan. SHuning uchun muallimlar kuchi va g‗ayrati bilan barkamol avlodni
tarbiyalash ularning eng yorqin orzusi bo‗lib kelgan. O‗zbekiston deb atalmish
muazzam zaminimizda yashab o‗tgan allomalarning bu borada o‗z o‗rni va hurmati
bor. Barkamol avlodni tarbiyalash, bunda muallimning o‗rni to‗g‗risida
allomalarimiz ijodiy merosidan juda ko‗p misollar keltirishimiz mumkin.
Dostları ilə paylaş: