130
obyektivlik, fikir sərbəstliyi, etik normalara uyğun davranış tələb edən «Etika haqqında
Ə
sasnamə», həmçinin qiymətləndiricinin verdiyi rəyə görə birbaşa məsuliyyətini
müəyyənləşdirən «Səriştəlilik haqqında Əsasnamə» və müəyyən məhdud şərtlər
daxilində yol verilə bilən kənarlaşmaları müəyyənləşdirən «Kənarlaşmalar haqqında
Ə
sasnamə» daxil edilmişdir.
6.3. Avropa ölkələrinin qiymətləndirmə standartları
Ə
sas Fondların Qiymətləndiricilərinin Avropa Qrupu (TEGOVO) Qərbi Avropa
ölkələri qiymətləndiricilərinin milli təşkilatlarının assosiasiyasi kimi 1977-ci ildə
yaradılmışdır.
EVROVAL
təşkilatı
ilə
birləşdikdən
sonra
bu
təşkilat
«Qiymətləndiricilər Assosiasiyalarının Avropa Qrupu» (The European Group of
Valuers Assosiations - TEGOVA) adlanır. Təşkilatın yaradılmasının başlıca
məqsədlərindən biri Avropa Birliyi ölkələrində ümumi qiymətləndirmə standartlarını
işləyib hazırlamaqdır. TEGOVA Qiymətləndirmə Standartları üzrə Beynəlxalq Komitə
ilə sıx əməkdaşlıq edir.
Avropa Qiymətləndirmə Standartlarının əsas xüsusiyyətlərindən biri Avropa
ölkələrinin qanunvericiliyinə uyğun olan mühasibat hesabatlarının tərtibi üçün yerinə
yetirilən qiymətləndirməyə istinad etməsidir. Eyni zamanda bu standartların
qiymətləndirmənin digər məqsədlərinə də şamil olunmasının mümkünlüyü göstərilir.
Həmin standartlar təşkilat üzvləri üçün tövsiyyə xarakterlidir və qiymətləndirmənin
yerinə yetirilməsi üçün istiqamət göstəricisi rolunu oynayır.
Avropa Qiymətləndirmə Standartlarının («Mavi kitab» adlandırılır) sonuncu
redaksiyası 2000-ci ildə qəbul olunmuşdur. Bu sənəd 9 standartdan və 13 metodiki
tövsiyyədən ibarətdir.
Standart 1, 2 və 3-də göstərilən standartların Beynəlxalq Qiymətləndirmə
Standartlarına uyğunluğu, qiymətləndiricinin ixtisası, səviyyəsi və peşə etikası ilə bağlı
məsələlər nəzərdən keçirilir.
Standart 4-də qiymətləndirmənin əsas prinsipləri və qiymətləndirmə haqqında
131
hesabatın tərtib olunmasına əsas yanaşmalar müəyyənləşdirilir. Bu standartda
qiymətləndirmənin əsas məqsədləri; qiymətləndirmə bazasının seçilməsi qaydaları,
bazar dəyəri, icarə hüquqlarının bazar dəyəri, Avropa ttifaqının qanunvericiliyinə
uyğun olan bazar dəyəri, ədalətli dəyər, mövcud istifadənin dəyəri, alternativ
istifadənin dəyəri, köhnəlmə nəzərə alınmaqla əvəzolunma dəyəri anlayışları
göstərilmişdir.
Standart 5 maliyyə hesabatlarının tərtibi üçün əmlakın qiymətləndirilməsi
məsələlərinə həsr olunmuşdur. Burada aktivlərin təsnifatı və onun əsasında seçilən
qiymətləndirmə bazası, qiymətləndirmənin metodologiyası məsələlərinə, habelə
torpağın, binaların, xüsusiləşdirilmiş obyektlərin qiymətləndirilməsinin fərqli
məqamlarına baxılır.
Standart 6 daşınmaz və daşınar əmlakın girov məqsədləri, habelə ipoteka
kreditləşməsi üçün qiymətləndirilməsi haqqındadır. Bu standartda girov dəyəri,
öhdəliklərin xüsusi dəyəri anlayışları izah olunur, qiymətləndirici qarşısında
müstəqillik, məsuliyyətlilik, xüsusi biliklərin olması tələbləri qoyulur. Standartda
qiymətləndirmə prosesində zərərli maddələrin mövcudluğunun, əmlakın məcburən
satılması amillərinin, obyektdən alternativ istifadənin mümkünlüyünün nəzərə alınması
zəruriliyi göstərilir.
Standart 7 əmlakın gələcək dövrdə ehtimal edilən dəyərinin müəyyən edilməsi ilə
ə
laqədardır. Bu standartda investisiya dəyəri anlayışı açıqlanır.
Standart 8 investisiya və sığorta şirkətlərinin, pensiya fondlarının qiymətli
kağızlarına investisiya qoyuluşları məsələsi barədədir. Standartda bazar dəyərinin
Avropa
ttifaqının direktivlərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilməsi, habelə
qiymətləndirmə metodologiyası, qiymətləndiricinin ixtisas səviyyəsi ilə bağlı
məsələlərə aydınlıq gətirilir.
Standart 9 qiymətləndirmənin nəticələrinin təqdimatı, qiymətləndirmə
sertifikatının formaları məsələlərini izah edir.
Nəzərdən keçirdiyimiz sənədə aşağıdakı 13 metodoloji tövsiyə də daxil
edilmişdir:
132
1.
dəyərə təsir göstərən amillər;
2.
xüsusiləşdirilmiş obyektlərin qiymətləndirilməsi;
3.
maşın və avadanlığın qiymətləndirilməsi;
4.
investisiyalar üçün nəzərdə tutulan aktivlərin qiymətləndirilməsi;
5.
kənd təsərrüfatı obyektlərinin qiymətləndirilməsi;
6.
tarixi obyektlərin qiymətləndirilməsi;
7.
biznesin qiymətləndirilməsi;
8.
qeyri-maddi aktivlərin qiymətləndirilməsi;
9.
daşınmaz əmlak indekslərinin qiymətləndirilməsi;
10.
beynəlxalq qiymətləndirmələr;
11.
müştərək müəssisələrin və məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərin
qiymətləndirilməsi;
12.
dəyərin torpaq və tikililər arasında bölgüsü;
13.
müxtəlif ölkələrdə qiymətləndirmənin xüsusiyyətləri.
Avropa qiymətləndirmə standartlarına qiymətləndiricilərin sertifikatlaşdırılması,
qiymətləndirmə haqqında hesabata rəy verilməsi, qiymətləndiricinin etikası
məsələlərinə dair əlavələr daxil edilmişdir.
Rusiya Federasiyasının qiymətləndirmə standartlarının hüquqi əsasları
«Standartlaşdırma haqqında» Federal Qanunla müəyyənləşdirilmişdir. Bu Qanuna
müvafiq olaraq, qiymətləndirmə fəaliyyəti sahəsində standartlaşdırma sisteminin əsas
vəzifələri aşağıdakılardır:
•
əmlakın qiymətləndirilməsi prosesinin bütün iştirakçıları arasında qarşılıqlı
anlaşmanın və əlaqənin təmin olunması;
•
qiymətləndirmə xidmətlərinin göstərilməsi üçün normativ bazanın
formalaşdırılması;
•
qiymətləndirmə metodlarına, qiymətləndirmə barədə hesabatların məzmunu
və formasına vahid tələblərin qoyulması;
•
qiymətləndirmə üçün istifadə olunan texniki-iqtisadi informasiyanın
təsnifləşdirilməsi və kodlaşdırılması sisteminin yaradılması və tətbiqi;