1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
145 Ş irkətin alqı-satqısı zamanı qudvill öz dəyər ifadəsini taparaq, onun qiymətinin yüksəldilməsinə də öz müsbət təsirini göstərir. BMHS-yə uyğun olaraq təşkilatın aktivləri, öhdəlikləri, öz kapitalı ilə yanaşı, gəlirləri və xərcləri də maliyyə hesabatının elementlərinə aiddir. Dövriyyə vəsaitləri müəssisədə qısa müddət ərzində qalan və pul vəsaitlərinə, məsələn, mal ehtiyatlarına, debitor borclarına, bank hesabındakı qalıqlara, nağd vəsaitlərə “çevrilməsi” mümkün olan cari aktivlərdir. Ş irkətin aktivlərini və öhdəliklərini müxtəlif metodoloji üsullardan istifadə etməklə qiymətləndirmək olar. Məsələn, BMHS aktivlərin əldə edilməsinin faktiki (ilk) dəyəri, cari və ya bərpa dəyəri, ehtimal edilən dəyər və gətirilmiş (diskont edilmiş) dəyər üzrə, həm də bazar dəyərini hesaba almadan qiymətləndirməyə yol verir. Azərbaycanın Milli qiymətləndirmə standartları qiymətləndirmə obyektlərinin bazar dəyərini onun açıq bazarda əqdin tərəflərinin bütün zəruri informasiyaya malik olaraq düşünülmüş hərəkət etdikləri, hər hansı fövqəladə halların qiymət səviyyəsinə təsir göstərmədiyi rəqabət şəraitində özgəninkiləşdirilə bildiyi ən çox ehtimal olunan qiyməti kimi hesablamağa imkan verir. Ə mlakın qiymətləndirilməsi prinsiplərini, habelə, qiymətləndirmənin məqsəd və vəzifələrini nəzərə alaraq konkret obyektin qiymətləndirilməsinə yanaşmalar da fərqləndirilir. Bu da, təkcə qiymətləndirmə üzrə beynəlxalq standartların deyil, həm də, ölkəmizdə mövcud olan qanunvericilik aktlarının tələblərinə müvafiq gəlir. Həmin tələblər ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasının müddəalarından irəli gəlir. Məsələn, hər hansı obyektin qiymətləndirilməsi zamanı onun girovqoyma dəyəri ilə vergiyə cəlbetmə dəyəri üzrə yanaşmalar eyni ola bilməz. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən peşəkar qiymətləndiricilər də bunu təbii hesab edirlər. Bu zaman həm də, uçotun BMHS-na istinadən aparılmasının təşkili də böyük maraq doğurur. Lakin, həmin istiqamətlər üzrə qiymətləndirmə işində bir sıra qüsurların olduğu da, etiraf edilməlidir. Bu işdə mövcud olan, bir sıra neqativ hallar əmlak vergisi hesabına büdcə gəlirlərinin təminatına, sivil ipoteka bazarının inkişafına, bütünlüklə ahəngdar əmlak bazarının formalaşmasına mənfi təsir göstərir. 146 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab lham Əliyev deyir: «Bir nömrəli məsələ də budur ki, bizdə əmlak vergisinin tutulması şəffaf deyildir. Yəni, əmlak vergisi var, amma əmlakın qiymətləndirilməsi məsələsi, hesab edirəm ki, lazımi səviyyədə deyildir. nkişaf etmiş ölkələrdə hər bir mənzil sahibi, yaxud da ki, mülk sahibi ildə müəyyən əmlak vergisi verir. Ancaq o şərtlə ki, onun mülkiyyəti bazar qiyməti ilə qiymətləndirilir. Bizdə isə verilən məlumata görə, bu qiymət simvolikdir. Bu çox ciddi məsələdir. Bunun həlli, həm Azərbaycanda gedən proseslərlə uyğunlaşdırılar, həm də büdcəmizə əlavə gəlir mənbəyi yarada bilər... Azərbaycanda bütün əmlak gərək bazar qiyməti ilə qiymətləndirilsin.» («Azərbaycan» qəzeti, 22.07.2005). Ölkə Prezidenti tərəfindən diqqətə çatdırılan həmin iradlar təkcə, büdcə gəlirləri baxımından deyil, həm də sosial və iqtisadi tərəqqiyə təkan verə bilən amillərin bütün elementləri arasında səmərəli üzvi əlaqənin yaradılması baxımından böyük rol oynayır. Ona görə də, Beynəlxalq və Milli qiymətləndirmə standartlarına müvafiq qaydada mövcud qiymətləndirmə yanaşmalarından düzgün istifadə edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, qiymətləndirmə aparılarkən bir sıra yanaşmaların xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması vacib bilinir. Maliyyə kapitalı elementlərinin qiymətləndirilməsinin vacib cəhətlərindən biri maliyyə qoyuluşlarının qiymətləndirilməsidir. Azərbaycanın maliyyə qoyuluşlarının uçotu və qiymətləndirilməsi sahəsində BMHS-yə və BQS-yə keçilməsi ən əvvəl xarici təcrübə ilə ölkəmizin təcrübəsi arasında fərqli xüsusiyyətlərin aşkara çıxarılmasını və bunun əsasında ya milli uçot və qiymətləndirmə qaydalarının təkmilləşdirilməsini, ya da, beynəlxalq standartların qeyd-şərtsiz qəbul edilməsinə dair müvafiq addımların atılmasını tələb edir. Azərbaycanın uçot sistemi maliyyə qoyuluşlarını onların əldə edilməsi dəyəri üzrə qiymətləndirməyi nəzərdə tutur. Beynəlxalq standartlar isə, maliyyə alətlərinə qoyuluşların miqdarını maya dəyəri, yenidən qiymətləndirilmiş dəyər üzrə və maya dəyərinin kəmiyyəti ilə bazar dəyərinin kəmiyyəti arasında ən kiçik olan kəmiyyət üzrə qiymətləndirməyə icazə verir. Beynəlxalq təcrübədə qısamüddətli və uzunmüddətli maliyyə qoyuluşlarının fərqləndirilməsi uçotda öz əksini tapmışdır. 147 Belə ki, qısamüddətli qoyuluşlar uçotda bazar dəyəri üzrə və ya ən aşağı kəmiyyət üzrə ə ks oluna bilər, yaxud bazar dəyəri üzrə əks olunub sonra nəticə şirkətin mənfəətinə və ya zərərinə aid edilə bilər. Uzunmüddətli vəsait qoyuluşlarına gəlincə, onların maliyyə dəyəri azaldıqda balans dəyəri də azalır, bu isə maliyyə nəticəsinə təsir göstərir. Maliyyə qoyuluşlarının dəyərinin yenidən qiymətləndirmə nəticəsində artması səhmdar kapitalının miqdarına müsbət təsir göstərir. “Maliyyə fəaliyyəti” və “investisiya fəaliyyəti” kimi anlayışlar da fərqli məna kəsb edirlər. Məsələn, beynəlxalq standartlara görə, maliyyə fəaliyyəti öz kapitalının miqdarının dəyişməsi ilə bağlı olan fəaliyyətdir, investisiya fəaliyyəti isə uzunmüddətli aktivlərin əldə edilməsi və ya satılmasıdır. Bundan başqa, beynəlxalq uçot və qiymətləndirmə təcrübəsində istiqrazların pul vəsaitləri əldə edilməsi ilə nəticələnən emissiyası da maliyyə fəaliyyəti hesab olunur. Bizim respublikada isə qısamüddətli istiqrazların emissiyası maliyyə fəaliyyəti kimi, uzunmüddətli istiqrazların emissiyası isə investisiya fəaliyyəti kimi qəbul olunur. Bundan başqa, Azərbaycanda dövriyyədən kənar aktivlərə kapital qoyuluşları ilə bağlı fəaliyyət investisiya fəaliyyəti, qısamüddətli maliyyə qoyuluşları ilə bağlı fəaliyyət isə, maliyyə fəaliyyəti sayılır. Yekun olaraq qeyd edilməlidir ki, uzun illər ərzində təcrübədən keçirilmiş beynəlxalq standartlardan (BMHS və BQS) istifadə edilməsi iqtisadiyyatda şəffaflığın, etibarlılığın, ölkələr arasında təcrübə mübadiləsinin mümkünlüyünün, etimadın yüksəlməsi və qarşılıqlı surətdə faydalı əməkdaşlığın həyata keçirilməsinin mühüm şə rtlərindən biridir. Bu eyni zamanda Milli Maliyyə Hesabatları Standartlarının (MMHS) və Milli Qiymətləndirmə Standartlarının (MQS) formalaşmasına və tədricən daha da təkmilləşdirilməsinə səbəb olar.
Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|