1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mülki Nəzarət
38 gər tərəfdən, siyasi güclər ilə icra, qanunverici və məhkəmə orqanları, vətəndaş cə- miyyətləri olan siyasi partiyalar, media və QHT-lərin nümayəndələri arasındakı tədbirlər daxildir. Müxtəlif hakimiyyət və nəzarət təsisatları fərqli rollar oynayırlar. Müdafiə və təhlükəsizlik sektorunun gündəlik işinə nəzarətə icra strukturları məsuldurlar. Par- lament bu sektorların, kəşfiyyat və təhlükəsizlik xidmətlərinin və həmçinin, sərhəd nəzarəti qüvvələrinin işinə ümumi nəzarətlə məşğuldur. Parlament, həmçinin büd- cənin qəbul edilməsi, uyğun qanunların qəbul edilməsi və qanun pozuntuları olduq- da və ya iş yerinə yetirilmədikdə sorğu ilə çıxış etmək funksiyalarına malikdir. Məhkəmə orqanları həlledici rol oynayırlar, çünki onlar potensial insan hüquqları pozuntusu ilə müşaiyət oluna biləcək xüsusi səlahiyyət həm verir, həm də rədd edir və kəşfiyyat və təhlükəsizlik xidmətlərinin üzvlərini pozuntular olduğu halda itti- ham edir. Vətəndaş cəmiyyəti gözətçi funksiyasını həyata keçirir və hökümətdən gələn informasiyaya əlavə olaraq ictimaiyyəti ikinci rəylə təmin edir. Beynəlxalq təşkilatların rolu böyük dərəcədə artmışdır, məsələn, mülki-hərbi məsələlər üzrə və terrorizm kimi yeni təhlükələrə qarşı mübarizədə insan hüquqlarının rolu ilə bağlı konvensiyalar və ya davranış kodları qəbul etməklə üzv ölkələri təlimat və istiqa- mətlərlə təmin edir. Demokratik hakimiyyət və nəzarətin məqsədlərini üç istiqamətə bölmək olar: qanunilik –orqanların və qüvvələrin qanun çərçivəsində hərəkət etdiyini müşahidə etmək: legitimlik-parlament çoxluğunun iradəsinin üstünlük qazanmasını və fər- dlərin və azlıqların insan hüquqlarının qorunmasını müşahidə etmək; və məhsul-
slarından məhsuldar istifadə etmələrini və onların fəaliyyətinin seçilmiş rəsmilərin müəyyən etdiyi məqsədlərə doğru istiqamətləndiyini müşahidə etmək. İctimaiyyətin daha təhlükəsiz və qorunma çağırışları tez-tez ölkələri xüsusi təd- birlər görməyə vadar edir. Bu tədbirlər həqiqi mənada xüsusi hallarda olmalıdır, çünki heç bir dövlət hətta fövqaladə vəziyyətlərdə belə qanun aliliyi prinsipini qu- laqardına vurmamalıdır. İstənilən sahədə həyata keçirilən xüsusi tədbirlərə parla- ment tərəfindən nəzarət edilməlidir və köklü konstitusya hüquqlarını həyata keçiril- məsinə ciddi surətdə mane olmamalıdır. Bütün hallarda, xüsusi tədbirlərdən sui-is- tifadəyə yol verilməsinin qarşısını alan qanuni təminatlar olmalıdır. Və bütün icra- çılara açıq-aydın müəyyən edilmiş səlahiyyətlər verilməlidir. Kim müdafiəyə və kim təhlükəsizliyə məsuldur və bu necə həyata keçirilməlidir məsələlərində, demokratik doktrina açıq- aydın ayrılmaya çağırır. Beləliklə, yaxşı idarəçiliyə məqsədlənərək, müdafiə və təhlükəsizlik sektoru islahatı daha çox libe- ral demokratiya ilə bağlı müdafiə və təhlükəsizlik münasibətləri qurmağa fokusla- nır. Onun ən önəmli məqsədlərindən biri müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələri arasın- da səlahiyyətlərin və tapşırıqların bölünməsidir, çünki hər ikisi dövlətin içində zora
39 nəzarət və tətbiq etmək monopoliyasındadırlar. Ənənəvi olaraq, ordu, hüquq müha- vizə orqanları və ya polis arasında səlahiyyət dairəsi onların dövlətə yönəlik nüfuz dairəsinə uyğun surətdə istiqamətlənmişdir: ordu xaricə doğru və polis daxilə doğru istiqamətlənmişdir. Ordunun xaricə doğru yönəlməsi onun tarixi rolundan doğur, başlıca olaraq milli dövlət qurulmasının müharibələrlə olmasından doğur 19 . Milli
dövlət qurulandan sonra ilkin sərhədlər ordu və polis tərəfindən çəkilir. Dövlətin daxili işləri ilə bağlı məsələlərdə ordunun birbaşa iştirakının durdurulması mühari- bələrin azalması ilə yox, ordunun gücünün xaricə doğru yönəldilməsindədir, milli - dövlət sistemində yer alan digər dövlətlərə tərəf yönəlməsidir. Milli dövlət inkişaf etdikcə,ordunun xaricə doğru yönəlməsi ordudan idarəetmə vasitəsi kimi asılılığı azaltdı və polis və hüquq mühavizə orqanları daxili qayda- qanunu saxlamaq üçün rol aldılar. 20- ci əsrin sonuna bu fərq bir –birini örtməyə başladı və bu iki qurum bir- birinin roluna iddia etdiyindən bu iki vəzifə arasında hüquqi cəhətdən üst-üstə düşən maddələrə gətirdi. 9/11-dən bəri bu cür yanaşma dərinləşir. Bu qüvvələrin faktiki ayrılmasına həlledici köməyi təhlükəsizlik və müdafiə qüvvələrinin bağlı olduqları nazirliklər edə bilər: müdafiə qüvvələri Müdafiə Na- zirliyinə,təhlükəsizlik qüvvələri Daxili İşlər Nazirliyinə və ya bir çox ölkələrdə ol- duğu kimi Təhlükəsizlik Nazirliyinə və ya Ədliyyə Nazirliyinə tabedirlər. Məsul olan Nazirlər və nazirliklər müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələrinin həlledici mülki müfəttişləridir. Onlar bu qüvvələrin mülki hakimiyyətə tabe olmalarını təmin etmə- lidirlər. Eyni zamanda onlar bu qüvvələrin peşəkar muxtariyyətini təmin etməli və qorumalıdır. Nazirlər budcə və qanunları parlamentə təklif edirlər və büdcə qəbul olunandan sonra pulu son istifadəçilərə köçürüb onun işlənməsinə nəzarət edirlər. Bu qüvvələri konstitusiyaya, qanun və strateji sənədlərə uyğun istiqamətləndirən, təmin edən və idarə edən yeganə səlahiyyətli orqanlar onlardır. Ona görə də onlar müstəqil surətdə bu qüvvələrin məqsəd və məramlarını dəyişə bilməzlər və onlar bu qüvvələrdən istifadəyə qərar verərkən konstitusiya və hüquqi prosedurlarla hə- rəkət etməlidirlər.
Mülki nəzarət təmin edildikdə ayrılma daha da mənalı olur. Konstitusiya müda- fiə və təhlükəsizlik sektoru üzərində duran ən yüksək komandanlığı göstərməlidir. Müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələrinin mülki komanda ierarxiyası, adətən ölkə pre- zidentini, baş naziri, nazirləri və hər bir qüvvə və birləşmələrin komandanlarını əhatə edir. Əgər prezident deyilsə, o zaman baş nazir xarici, təhlükəsizlik və müda- fiə siyasətinin başında durur və uyğun nazirləri özünə tabe etdirir. Silahlı qüvvələ-
19 Giddens,Anthony, The Nation-State and Violence, Los-Angeles: University of California Press, 1985, p,192 Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|