1 Willem F. van Eekelen

 

54

lər. Hərbi variantlara isə güc planlaya bilən və döyüşə girə bilən qüvvələr tələb olu-

nur. Lakin silahlı qüvvələr, ölkə-daxili hallarda təhlükəsizlik qüvvələrinə  dəstək 

vermək üçün kömək etmək bacarığında da olmalıdırlar. Təkcə xərclər deyil, həmçi-

nin, risklər və itkilərlə bağlı məhrumiyyətləri paylaşmaq müttəfiqlərin qərar vermə 

prosesində ən mühüm amillərdən biri olaraq qalacaqdır. Lakin kömək təkcə hərbi 

xaraketli olmaya da bilər. 

NATO və AB ölkələrinin və üzv olmaq istəyənlərin üzləşdiyi digər mühüm 

problem bu yeni təhdidlərlə məşğul olmaq üçün təkcə üzv olmaq istəyən ölkələrin 

təşkilatlarının yeni vəziyyətə uyğunlaşdırılması yox, həm də NATO və AB-nin 

strukturlarının yeni mühitə uyğunlaşdırılması  məsələsidir.  Əməkdaşlıq və koordi-

nasiya üzrə daxili mexanizmlər dəyişilməlidir və ya üzv ölkələrin müxtəlif təhlükə-

sizlik tələbatlarını həll etmək üçün yaradılmalıdır. Bu strukturlar,həmçinin, üzv öl-

kələrin ümumi səylərə töhvə verə bilən və təhlükəsizlik sektoru ilə əməkdaşlığı tə-

min edən xüsusiləşmiş hərbi qabiliyyətlər inkişaf etdirməsi üçün çərçıvə kimi xid-

mət etməlidir. Ona görə  də, ittifaqın genişlənməsi, NATO-nun məhsuldar olması 

üçün zəruri olan və prosedurları sadələşdirən lazımi islahatları aparmaqa məcbur 

edəcəkdir. 

 

Polis 

 

Hər bir dövlətdə adi polis qanun və qayda, ictimai asayiş və cinayətə qarşı mü-

barizəni təmin etməyə məsuldur

26

. Onlar getdikcə daha çox narkotiklər,silah və in-

san alveri,qacaqmalçılıq və qanunsuz miqrasiya ilə bağlı problemlərlə  də  məşğul 

olurlar. Onların işinin təbiəti və onların tutmaq,yoxlamaq, müsadirə etmək və istin-

taq etmək kimi səlahiyyəyləri onu göstərir ki, onların insanların hüquq və azadlıq-

larını məhdudlaşdırmaq üçün geniş imkanları vardır. Bu gün ekspertlər arasındakı 

ümumi firkir ondan ibarətdir ki, adi polisin əsas məqsədi,həm insanların hüquqları-

nın başqaları tərəfindən pozulmasının qarşısısını almaqla, həm də öz vəzifə borcu-

nu yerinə yetirən zaman o hüquqlara hörmət etməklə, insan hüquqlarını qorumaq 

və qanunu həyata keçirməkdir.  İnsan hüquqlarına hörmət etmək,beləliklə, uyğun, 

səmərəli polis xidməti üçün əhəmiyyət daşıyır. Polisin etibarlılığı daha çox onun 

peşəkarlılığından asılı olduğundan polis zabitlərinə, humanitar prinsipləri, konstitu-

siya təminatalarını, mövcud etika kodekslərindən çıxarışları və demokratik qayda-

lara uyğun fəaliyyətlətləri əhatə edən daha çox təlim keçmək lazımdır. 

                                                            

26

 Polis əsasən məsuldur: (1) kriminal elementləri və kriminal fəaliyyəti ayırd etmək və 

lazım olan zaman, pozucuları saxlamaq və  məhkəmə proseslərində  iştirak etmək; (2) 

önləyici tədbirlər vasitəsilə cinayət törədilməsi imkanlarını azaltmaq; (3)  cəmiyyətdə 

təhlükəsizlik hisslərinin yaradılması və saxlanması; (4) dövlətin qanunlarını təşviq emək və 

qorumaq; (5) təcili hallarda başqa xidmətləri də göstərmək. 

---

 

55

Hər ölkədə vəziyyət fərqli olsa da milli təhlükəsizlik üçün adi polis xidməti yox, 

xüsusi polis birlikləri daha uyğun gəlir. Onlar dövlət səviyyəsində mərkəzləşdiril-

mış şəkildə beynəlxalq terrorçuluq və beynəlxalq mütəşəkkil cinayətlə məşğul ol-

maq üçün lazımdır. 11Sentyabrdan sonrakı dövrdə yaranan iki əsas problem ondan 

ibarətdir ki, çoxlu ölkələrdə polis xidmətinə verilən yer, gizli surətdə aparılan,təh-

lükəsizlik xidmətləri və  kəşfiyyatla qarşılıqlı  əlaqədə olan  terrorçuluğa və mütə-

şəkkil cinayətə qarşı polis mübarizəsinə doğru dəyişmişdir. Nəticədə polis, kəşfiy-

yat və təhlükəsizlik xidmətlərinin sərhədlərinin ortüşməsi  baş verir və şəffaflıq və 

cavabdehliyin aşılanması potensial yaranır. Lakin, anti-terror polis əməliyyatlarının 

əsas qayəsi məhsuldarlığın maksimal səviyyəyə çatdırılmasıdır və o da, hüquqi və 

prosedur təminatların hesabına əldə edilə bilər. Beləliklə, qanunvericiliyin yenidən 

gözdən keçirilməsi  əhəmiyyət daşıyır. Bu bir tərəfdən təhlükəsizlik və  kəşfiyyat 

arasında,digər tərəfdən ixtisaslaşmış hüquq mühavizə orqanları arasında aydın sər-

hədlərin müəyyən edilməsidir.  Eyni zamanda, qanunvericilik rabitə sahəsində,mü-

asir texnologiyalarda əldə edilən inkişafı və kiber-cinayətləri nəzərə almalı və mün-

təzəm surətdə yenilənməlidir. 

Çoxlu ölkələr Beynəlxalq Cinayət Polisı Təşkilatı –İnterpol-un üzvüdür. İnter-

pol beynəlxalq cinayətləri aşkarlamaq və mübarizə aparmaq və digər polis fəaliy-

yətləri ilə bağlı beynəlxalq  əməkdaşlıq və koordinasiya  etmək üçün yaradılmış-

dır.İnterpolun özü sorğu və ya həbslər aparmır, amma cinayət,şübhəlilər və cina-

yətgarlar haqda mərkəzi informasiya nöqtəsi kimi çıxış edir. Siyasi cinayətlər onun 

səlahiyyətinə daxil deyildir. 

Ölkələr,bir qayda olaraq,əsasən ölkə cinayət təhqiqat idarəsində “Vahid-Təmas 

Nöqtəsi” ofisi saxlayırlar və bu ofis 24 saat ərzində beynəlxalq hüquq mühavizə or-

qanlarının sorğularına  və  əməkdaşlığına,kəşfiyyat və informasiya mübadiləsinə 

açıq olur. Bu ofislər, həmçinin, xarici təmas zabitləri üçün də təmas nöqtələri kimi 

xidmət edir və yerli milli İnterpol idarələri də öz mümayəndəsini xaricdəki İnter-

pol, Avropol və beynəlxalq və regional təşkilatlara  və həmçinin, müxtəlif ölkələrə 

göndərir. Aşağıdakı məsələlər üzrə sorğularla bağlı fayllara giriş açıq olur: axtarış-

da olan və itən adamlar; oğurlanmış maşınlar və mülkiyyət ; cinayət keçmişı; əl iz-

ləri; cinayətgarların fotoqrafları; həbsdə olanlar, siyahida olan və olmayan telefon 

abunəçiləri; maşın sahibləri və qeydiyyatı; sürücülük vəsiqəsi; pasportlar; şirkətlə-

rin reyestri; milli reyestr;seçicilərin siyahısı; bank hesabları və vergi məlumatları. 

Avropada, AB-i Ümümi Fəaliyyət Planı adı altında daxili təhlükəsizlik işlərində 

güclü institutlaşmış yanaşma qurmaq üçün təşəbbüslər etmişdir; sərhəd boyu polis 

və hüquqi əməkdaşlığı gücləndirmək üçün tədbirlər görmüşlər; terrorçuları müəy-

yən edən, tutan və həbsə alan siyasətləri ahəngləşdirmişlər; polis-kəşfiyyat əmək-

daşlığının gücləndirilməsi, o cümlədən, polis və magistratlarla birgə təhqiqat qrup-

ları təkmilləşdirilmişdir. AB-i Avrojust təsis etməklə: sərhəd nəzarətini və siyasi sı-

---