4-iii psihologija tur indd

57
sağlık mesleki okullar için
Düşünme süreci problemin verilmesi, güçlüklerin tanımlanması, 
olasıl çözümlerle ilgili varsayımların konulması (hipotezler) ve hipotezle-
rin denetlenmesiyle başlar.
Örnek 4
 PROBLEM ÇÖZDÜĞÜMÜZ ZAMAN NASIL
DÜŞÜNMELİYİZ?
Maer (düşünme-problem çözme konusunda 178 talebe ile çalışmış-
tır) şu noktaları teklif etmektedir:
1. Sonuca varma neticesi olan problem çözme, eski tecrübelerin 
kombinasyonlarından ibarettir.
2. Bulmaca resimlerdeki simalar nasıl bir anda ışıldadıysa, kombi-
nasyon da bir anda ışıldamakta yani bulunmaktadır.
3. Elementlerin önemi bütünün kombinansyonuna bağlıdır. Bunun 
için yeni kombinasyonlar elementlerin öneminde değişikliğin meydana 
gelmesine yol açmaktadır.
4. Kombinasyonun gerçekleşmesiyle, engel ortadan kaldırılmakta-
dır.
5. Problemin güçlüğü, insanın farkettiği yerde bulunur. Güçlük 
problemin ta kendisinde değildir(aynı bir problemin birkaç yoldan halle-
dilebileceğini gösteren örnekler vardır, bu arada her çözüm farklı güçlük-
lerin üstesinden gelinmesini temsil eder).
6. İnsanın farkettiği konkre güçlük, problemin çözümünü yani seçe-
ceği çözüm yolunu belirler (Ör. Bir doktor insanı kimi bakteriler karşısın-
da bağışık duruma getirecek serumu bulmaya çalışır, başka bir doktor ise 
bakterileri bulaştırma yolununun nasıl kesileceğini bulur).
7. Tüm güçlüklerin aşılması mümkün değildir, bundan dolayı aşıl-
ması mümkün olanı seçilmelidir.
8. İnsanların çoğu aynı güçlüğün(probleme) farkına varır.
9. Problemi çözme usulu, genelde daha önce benzer problemler ile 
olan temaslar ile şartlıdır (mesela diğer hastalıklar serumların kullanı-
mıyla önlenmiştir). Bu gibisinden güçlükler problemlerin halledilmesinde 
sıradandır ve onlar alışılagelen tepkilere yol açmaktadır.
10. Ağır problemler direksiyonlar sıradan ile halledilemez. Direk-
siyon belli olmadığı zaman problem de ağır olur.
Maer yukarıda verilenlerin sonunda şunu tavsiye ediyor:

---

58
Psİkolojİ
KAVRAMLAR
İnsanın bilgilenmesi dolayısız olarak duyu organları üzerinden 
(duygu, algılama, kavram yaratma) bir de dolaylı olarak, mantıklı düşün-
me yoluyla nesnel gerçeklerin kavranması üzerinden gerçekleşmektedir. 
Bilincimizde duyu yoluyla oluşan bilgiler, algılar ve tahminler şeklinde 
(deja vü) mantıksal yoldan elde edilen bilgiler ise kavramlar olarak temsil 
edilmiştir. Kavramlar kelimelerdir, yani sınıf veya benzer cisimlerin or-
tak özellikleri düşüncesi. Örneğin hasta kavramını nasıl açıklayabiliriz? 
Kafamızda farklı hastalık kavramları yaradabilirirz ve tedricen şema ya-
ratırız. Apstraksiyon ile (ayırma anlamında olan düşünme operasyonu) 
hasta kelimesiyle alakalı olarak çok sayıda önemsiz detayı atmaktayız, 
yönlendirme aracılığıyla tüm hastaların önemli ve ortak özelliklerini tes-
pit etmekteyiz, hasta kelimesinin anlamına gelmekteyiz (tüm hastalar için 
ortak olan-genelleştirme) - hasta beden, psikolojik ve sosyal refahı bo-
zulmuş bir insandır.
Kavramlar düşünmeni temel elementleridir ve onların yardımıyla 
bileşik düşünme operasyonları yapılmaktadır: analiz (şeylerin dökümü) 
sentez
 (elementlerin bir bütüne birleştirilmesi) komparasyon (şeylerin 
kıyaslanması) daha önce sözü edilen apstraksiyon, konkretizasyon (so-
mutlaştırma), genelleştirme vb.
DÜŞÜNME VE KONUŞMA
Konuşma ile daimi bağlantı düşünmenin temel özelliğidir. Konuşma 
düşünmenin temel aletidir ve düşünmenin iyileşmesi ve zenginleşmesine 
- Problemle alakalı güçlüğün nerede bulunduğunu tespit ediniz ve 
onu çözmeye çaba harcayınız. Başaramazsanız, onu şuurunuzdan çıkarı-
nız ve başka yerde arayınız.
- Alışkanlık ve rutin adamı olmayınız. Yenilikler ve yeni anlamlar 
için açık ruhlu olunuz.
- Çözüm zorla değil birdenbire yani ansızın belirir, kombinasyonla-
ra açık olunuz ve başarısız denemelerle zaman kaybetmeyiniz.

---

59
sağlık mesleki okullar için
katkı sunmaktadır. Ses, kelime ve işaretler ile efade edilen dış konuşma ve 
çok daha zengin olan ve duygularla renklendirilmiş iç konuşma mevcut-
tur. Pek doğal ki düşündüğümüzle her şeyi konuşmayız. İç konuşma sesli 
olarak ne söyleyeceğimizi hazır eder. Konuşmanın üç temel görevi vardır:
a. Komunikatif
 - konuşmacılar arasında düşünce bildirme ve 
transfer
b. Reprezentatif
 - kelimeler belli nesne ve olaylara aittir
c. Ekspresif
 - kelimelerle iç duygu va yaşananları ifade ederiz.
Kelimelerin denotatif anlamı vardır yani kesin olarak bir şeyi ifade 
ederler. Aynı bölgede yaşayan insanlar için söylenen bir kelime aynı an-
lamı taşır. Mesela kapı kelimesi. Kelimelerin konotatif anlamı daha zor 
açıklanır ve farklı anlamda olabilir. Mesela mutluluk kelimesi sağlık, para, 
sevgi, güzellik anlamında olabilir. İnsan talih, başarı, barış, özgürlük, ha-
pishane gibi kelimelere kendi ihtiyacı, istekleri ve duygularını dahil eder ve 
bundandır ki insanlar için farklı anlamda olabilir.
DÜŞÜNME VE ÇAĞRIŞTIRMA (ÇAĞRIŞIM)
Çağrışım
 kelimesiyle aynı zamanda veya art arda yaşanan iki içe-
riğin (nesne ve olay düşünceleri) bağlanması demektir.
 Hatırlama süre-
cinde bu iki olay birlikta ortaya çıkmaya eğilir. Çağrışımlar düşünme sü-
recinde önemli elementi temsil etmektedirler ve ödevlerin çözülmesinde 
yardımcı olurlar. Daha önce onların öğrenme ve hafıza sürecinde önemli 
olduklarını söyledik.
Çağrışım kanunları
 (kuralları) daha ARİSTO zamanından bilinir:
a. Dokunuşa göre çağrışım (zamansal ve alansal). Daha önceki tec-
rübemizde birlikte veya arda beliren düşünceler bağlanır. Mesela hastalık-
ağrı, kış-soğuk vb.
b. Karşıt çağrışım. Karşıtlı düşüncelerin bağlanması. Mesela hasta-
lık-sağlık, hayat-ölüm, siyah-beyaz vb.
c. Benzerliğe göre çağrışım. Benzer olan düşüncelerin bağlanması. 
Örnek: hoş adam-dost, yüksek adam-basketbolcu vb.
Çağrışımlar kendiliğinden ve kasıtlı olabilirler. Bilim adamları ka-
sıtlı çağrışımların gerçi düşünme olduğunu ve onların insana öğrenme ve 
hatırlama sürecinde yardımcı olduklarını düşünüyorlar.

---