4-iii psihologija tur indd

44
Psİkolojİ
ÖĞRENME ÇEŞİTLERİ
I. Nasıl öğreniyoruz,
 öğrenme sırasında basit mi, yoksa bileşik psi-
kolojik yöntemler mi kullanıyoruz? Öğrenme çeşitleri şöyle olabilir:
1. BASİT ÖĞRENME
A. ŞART KOYMA İLE ÖĞRENME - şartsız refl ekslere 
dayanır - 
Şartsız refl eksler organizmanın temel biyolojik reaksiyonudur ve hazırla-
yıcı ile koruyucu
 rol oynamaktadırlar. Örneğin yemek için masa başına 
oturuyorsak, ağızda tükürük salgılanır, bebeğin dudaklarını dokunursak, 
dokunuş emme refl eksini kışkırtır, iki örnekte organizma gıdayı almaya 
hazırlanır. Şartsız refl ekslerin savunma rolü aşağıdaki örnekle açıklanabi-
lir: Sokakta yürürken anında hızlı rüzgar eserek toz kaldırdığında, tozdan 
korunmak için otomatik olarak gözlerimizi kapatıyoruz.
Rus fizyologu Pavlov köpekler ile yaptığı deneylerinde, köpeğin 
gıda ile hiçbir alakası olmayan uyarılara da (zil, ışık) tükürük saldığını 
keşfetmiş. Gıda-zil-tükürük hattında yapılan uzun süreli çalışmalar so-
Şartlı refl eks oluşturmaya ait sinir mekanizması: 
1-tükürük salgılama merkezi; 2- tükürük bezi; 
3- beslenme merkezi (kortekste); 4- görme merkezi (kortekstte)
Res. 8  Şartlandırmalı öğrenme

---

45
sağlık mesleki okullar için
nunda hayvana gıda verilerek, köpeğin tükrük salgıladığı kaydedilmiştir, 
bu şekilde şartlı refl eks yaratılmıştır.
Şartlı refl ex 
(res.8) gıda ile desteklenmediği halde sönecektir. Şartı 
refl eks çocuklarda duygu tepkilerinin öğrenilmesinde de önem taşımakta-
dır (mesela korku). Pavlov deneylerini örnek alarak, bilim adamları başka 
bir deneyde şunu yapmışlar: küçük bir çocuğa beyaz sıçanla oynamasını 
vermişler. Deneyin başında çocuk tüm diğer oyuncaklarla oynadığı gibi 
sıçanla da oynamış. Deneyin devamında çocuk elini sıçana uzatığı her se-
ferinde güçlü gong sesi işitilmekteymiş (bu sesle şartsız korku tepkisi kış-
kırtılmaktadır). Deneyin devamında çocuğun sıçandan korktuğu görülür, 
ancak bu korkusunu kürkü olan diğer cisimlere de yaymaktadır.
İğne yapma korkusunun beyaz mantil ile alakalı olduğu bilinmek-
tedir. Buna göre şartlı öğrenme çocuklardaki duygusal tepkiler için önem 
taşımaktadır.
Psikologlar insanın öğrenmesini bütün olarak uyarı-tepki olayına 
indirgemenin mümkün olamayacağını, hayvanlar ile yapılan deneylerin 
harfi harfine insanlar için de geçerli olamayacağını vurgulamaktadırlar.
B. MEKANİK ÖĞRENME 
- veya ezberci eğitim. Bu öğrenme sayısı 
çok tekrarlama
 ve dokunma çağrışımları esasına göre gerçekleşmektedir. 
Bu öğrenme için çok emeğin sarfedilmesi gerekiyor, öğrenilenler ise çabuk 
unutulur. 
Bundan dolayı sadece yabancı kelimeler, telefon numaraları, isim ve 
adreslerin öğrenilmesi için tavsiye edilir. Dokunma bazlı çağrışım: örnek: 
delikanlı=boy, demek bu kelimelerin tekrarlanmasında biri birinin ardın-
dan gelirler. Ya da telefon numaraları öğreniyorsak ör: 138-195, 1 sayısının 
3ün önünde bulunduğu 3 sayısı 1den sonra geldiğini, 3 ise 8den önce gel-
diğini öğreniriz.
C. TAKLİT 
- Bu öğrenme şekli insanın etrafındakilerin nasıl dav-
randıklarını gözlemlediği ve kendisinin de aynı davranış şekli uygulama 
demektir. Bu özellikle gençler ve çocuklar tarafından uygulanan öğrenme 
şeklidir. Çocuk model olarak seçtiği başka biri gibi davranmaya çalışmak-
tadır. Bu arada onun çalışma, hareket etme, konuşma, giyim, davranış ve 
yaşam tarzını taklit etmektedir. Bu öğrenme şekli önemlidir çünkü insan 
fazla büyük bir çaba harcamadan başarılı davranış şekilleri edinmesini 
sağlamaktadır.
2. BİLEŞİK ÖĞRENME 
-için daha bileşik zihinsel fonksiyonlar gerekmektedir. Bu grupta yer 
alanlar:

---

46
Psİkolojİ
A. DENEME VE HATALAR İLE ÖĞRENME
 (edimsel koşulama). 
Bu öğrenme şeklini kedi (Torndayk) ve farelerle (Skinner) yapılan deney-
ler açıklamaktadır. Aç olan hayvanlar, ihtiyaçlarını (açlık) karşılamak 
amacıyla  hedefe (gıda) varmak için ektin olanlardır. Hayvanlar içinde 
gıdanın bulunduğu kafesin kapısını açacak butona basmaya öğrenmeye 
mecburi olmuşlar. Açlıktan teşvik olan hayvanlar değişik hareketler yap-
makta, tesadüfen düğmeyi basarak hedefe (gıda) varmaktaymışlar. Uzun 
süren tekrarlamalarla deneme ve hatalar azalmakta, hayvanlar hedefe hep 
daha kolay varmaktadır. Hayvanın kendi ihtiyaçlarını karşılamak için ge-
rekli olan tepkileri daha çabuk öğrendiği, bu öğrenmenin en önemli ku-
rallarından biridir. Bu öğrenme, şartlı öğrenme ve mekanik öğrenmeye 
kıyasen, teşvik yani ödüllendirme olayına dayanmaktadır. Bu öğrenme 
yöntemiyle hayvanlar eğitilmektdir.
Böyle öğrenme yöntemi insanda da mevcuttur. Örneğin öğrenci bel-
li bir hareketi dersinde pratik tekrarlamalarla öğrenebilir. Öğrenci hareketi 
öğrenmeye teşvik bulmuştur (arkadaşları karşısında takdir edilme ya da 
öğretmenlerinden daha yüksek not alma motivasyonu). Ne kadar daha 
çok tekrarlama yapıyorsa, o kadar daha başarılı olmaktadır.
B. KAVRAMA İLE ÖĞRENME
 - Bu öğrenme yöntemi en bileşik-
tir ve anthropoid maymunlar ile insanda mevcuttur. Bu öğrenme yönte-
mi etkin düşünme ve problemin yaratıcı şekilde çözülmesine yakındır. 
Öğrenme yöntemiyle ilgili araştırmalar yapan Keler deneylerinde anth-
ropoid maymunlar kullanmıştır (bir kafez içine koyulan maymun, kafe-
sin içinde dağınık kutular, maymun tavana asılı muzu yetişmeye çalışır. 
Denemeleri başarısızdır, ancak kutuları üstü üste dizmeyi akıl ettikten 
sonra muza ulaşır). Maymun mevcut durumda cisimler arasındaki ilişki-
lerin farkına vararak problemi çözmüştür (Res.9).
Bu öğrenme yönteminin özellikleri:
- Çözüm bir anda bulunmaktadır;
- Bir kere çözülen problem gelecek sefer hatasız çözülür;
- Çözüm (kavrama) diğer benzeri durumlarda da uygulanır. Böyle 
öğrenme yöntemi bir problem çözme durumunda bulunan insan için ka-
rakteristiktir. Bu öğrenme şekli insan için çok önemlidir. Belirli kısımlar 
arasındaki temasların farkına varılması ve bir bütünün oluşturulması de-
mektir. Problemlerin kavrama yoluyla halledilmesi en yüksek düşünme 
şekli olan yaratıcı düşünme elementlerini içermektedir.

---