4-iii psihologija tur indd

60
Psİkolojİ
DÜŞÜNME TÜRLERİ
Farklı ölçütlere göre gruplaştırılan sayısı çok düşünme türü vardır.
Düşünme esnasında kullanılan 
SİMGELERE GÖRE ÖLÇÜTLER:
1.  Somut (Konkre) (semboller algılama ve temsillerdir), uykuda 
olan küçük çocuk ve büyükler için karakteristiktir. Bu düşünme yüzeysel-
dir ve kaydedilen veya kaydedilmiş olanlara aittir.
2. Soyut (semboller kelime ve kavramlardır). Kelimeler şeylerin aslı-
nı yansıtan en çok kullanılan sembollerdir. Soyut düşünme daha bileşik ve 
daha konkre olmakla beraber medeni insanların özelliğidir.
DÜŞÜNMENİN FAYDASINA GÖRE:
1. Prodüktif olmayan düşünce - çağrımlar tesadüfen bağlandığında 
ve insan ile toplum için bir önemi olmayan ürüne varıldığında. Mesela 
bulmaca, rebus çözme, hayal etme.
2. Prodüktif düşünme - insan ya da toplum için yeni bilgiler keşfe-
dildiği zaman. Yaratıcı düşünme yani yeni eserlerin meydana getirilmesi 
en produktift ir.
Örnek 5.
Kliniklerde tadbikat yapan psikologlar hastalarda kendiliğinden 
gelen çağrışımları araştırmışlardır, çünkü onların çağrışımlarına daya-
narak, kişiyle alakalı kimi sonuçlara varmaktadırlar. Pratikte özellikle 
Yungun Kendiliğinden Gelen çağrışımlar testi kullanılmaktadır: hastaya 
belli bir kelime söylenir ve aklına gelecek ilk kelime ile cevap vermesi is-
tenmektedir. Bu arada onun söyleyeceği kelimelerin içeriği ve bunları söy-
lemek için harcadığı zamana bakılır. Onun bazı travmatik tecrübeleriyle 
alakası olan kelimeler konulduğu zaman, tepki hızında ve cevap içeriğin-
de büyük değişiklik meydana geleceği tahmin ediliyor. Buna benzer testler 
günümüzde özellikle adliyede kullanılır. Bu testler “Yalan keşif makinala-
rıyla” kombine edilirler (Bu yalan keşif makinaları kalp atışları, tansiyo-
nu, beyin dalgalarını, psikogalvan refl eksi kayda alan bileşik cihazlarla 
donatılmıştır). Onların sayesinde çağrıştırma yapan kritik kelimeler ve-
rildiğinde belirgin değişikliklerin meydana gelip gelmediği kontrol edilir.

---

61
sağlık mesleki okullar için
DÜŞÜNME GERÇEKÇİLİĞİNE GÖRE:
1. Gerçekçi, insanın dünyasında reel olarak mevcut olan nesne ve 
olaylara aittir.,
2. Hayali, reel dünyada mevcut olmayan, insan hayalinin ürünü 
olan nesne ve olaylara aittir (Mesela hayvanların konuştuğu masallarda). 
Hayali düşünme gençlere karakteristiktir, mesela kendilerini önemli bir 
rolda hayal ettikleri zaman.
Res. 11 Prodüktif yaratıcı düşünme
Bu düşünme türleri arasında kesin bir çizgi çizilemez ve ayni bir tü-
rün iki farklı ölçüt arasında bulunması vakalara sıkça rastlanır. Örnek bir 
sanat eseri veya resimin meydana getirilmesi hayali veya produktif düşün-
menin ürünü olabilir.
Yaratıcı düşünme insan toplumu için çok önemlidir. Bu orjinal olan 
ve insan ile insanlık için olağanüstü önemden olan düşünmeyi kasteder. 
İnsanlık, hayatın tüm alanlarındaki yaratıcıların sayesinde daima ilerle-
meler var.
HASTALARDA DÜŞÜNME
Hastalık, bilhassa hastaneye kaldırılmak, insan düşüncesinin büyük 
etkisi altındadır. Hastaların kayıtları, hasta çoğunun kendilerini, kendi 
hastalıkları ve hastalık nedenleri hakkında düşündüklerini göstermekte-
dir. Onlar hastalığın neticesi, aile, dost ve maddi durumla ilgili düşüncele-
re kapılırlar. Tüm bu düşünceler yeni meydana gelen durumla yüzleşme-
leri için yararlıdır. Pek olgun olmayan insanlarda ve çok korkan kişiler-

---

62
Psİkolojİ
de düşünce tarzında çok büyük değişiklikler meydana gelebilir. Onlarda 
zihni duruma göre aşırı kara düşünceler veya aşırı iyi olduklarını hayal 
edebilirler.
Hastane pratiğinde hastalarda genelde şu yönde düşündükleri tespit 
edilmiştir:
- Zihni kütleşme - daha uzun süre yatak hastası olan hastalarda gö-
rülür. Onlarda düşünme produktif olmamakla beraber sığıdır. Kendilerini 
radyo dinlemek, kriminel romanlar okumak gibi şeylere bırakarlar.
- Katatif düşünme - negatif düşünceler ve endişeler bazında kuru-
lan kaçış demektir: yakınlarda vefat edeceğini iddia etmek (konkre bir delil 
olmadığına rağmen), bölüm çalışanlarının kendileriyle ilgilenmediklerini 
iddia etmek, önceden olmadığına karşın, dine tapmak vb. Bu düşüncenin 
delillere dayanmadığı önemlidir.
-  Etkilenmek - eleştiri kabiliyetini kaybetmeye başlarlar ve sihirli 
ilaçlara ile mucizevi doktorlara inanmaya başlarlar. Sağlık çalışanları bu 
tip hastalarla daha çok ilgilenecek vakit bulamadıkları halde, etkilenme 
daha da güçlü olur. Etkilenme hastanın karakter çizgileri, eğitimi ve yaşına 
bağlıdır. Gençler yaşlılara kıyasen, erkekler ise kadınlara kıyasen daha az 
etkilenir.
- Reel olmayan beklentiler - bazı hastalar, onların sağlıkları için 
başkasının hesap yürütmesi gerektiğini düşünürler, dolayisiyle aktif ol-
dukları halde tedavisi daha başarılı olabileceğini unutarak, pasif olurlar. 
Başkaları sağlık çalışanların mucize yapmalarını beklerler yani gerektiğin-
den fazla beklentileri olduğu için hayal kırıklığına uğrarlar.
- Kara düşünmek - ağır hastalar ya da ağır ameliyat geçiren hastalar 
sıkça ölümü düşünürler ve bu doğal bir şeydir. Böyle düşünceler hastanın 
bütünsel davranışını etkilemektedir. Çoğu kez endişeli olmakla beraber 
hazırlıksızdırlar. Çocuklar ve yaşlılar ölümden daha az korkarlar ve orta 
yaşlı olan insanlara kıyasen ölümü daha az düşünürler.
Soru ve ödevler:
1. Düşünme neden en bileşik psikolojik süreçtir?
2. İnsanı kavram olarak açıkla (Onu hayvanlardan farklı eden önemli 
özellikler hangileridir?).
3. Tüm kural türlerinde çağrışımlar konusunda kendi örneklerini ver.
4. Katatim düşünme tarzı olan hastaya nasıl yardımcı olacaksın?
5. Hasta insanlar sağlıklı olanlara kıyasen daha mı çok etkilenir? 
Neden?

---