muvofiq holda tashkil etilishi va maqsadga yo‘nalganlik bilan tanlab o‘tkazilishiga
yordam beradi, ruhiy faollikning biror ob’ekt yoki faoliyat turida tanlab va davomli
tarzda jamlanishini ta’minlaydi.
Diqqatning asosiy turlarini ko‘rib chiqamiz. Bularga tabiiy va ijtimoiy
belgilangan, bevosita va bilvosita diqqat, ixtiyorsiz, ixtiyoriy va ixtiyoriydan keyingi
diqqat, hissiy va intellektual diqqat kiradi.
Diqqatni tashkil etishda insonning faolligiga ko‘ra diqqatni uch turga bo‘lish
mumkin: ixtiyorsiz, ixtiyoriy va ixtiyoriydan keyingi diqqatlar.
Ixtiyorsiz diqqat
– bu ongning seskantiruvchi sifatidagi alohida xususiyatiga
muvofiq holda ob’ektda jamlanganligi.
Ixtiyoriy diqqat
– bu ob’ektda faoliyat talablariga ko‘ra yo‘naltirilgan, ongli
boshqariladigan jamlanganlik.
Ixtiyorsiz diqqat maqsad qo‘yish va iroda qatnashuvi bilan bog‘liq emas,
ixtiyoriy diqqat uchun esa iroda boshqaruvi va maqsadning mavjud bo‘lishi shart.
Odatda, ixtiyorsiz diqqatning
yuzaga kelishida jismoniy, psixofizik va ruhiy
sabablarning yaxlit to‘plami bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. Ular
bir-biri bilan
o‘zaro bog‘langan bo‘lsada, shartli ravishda quyidagi to‘rt darajaga bo‘lish mumkin.
Sabablarning birinchi guruhi
tashqi qo‘zg‘atuvchi
xususiyati bilan,
avvalambor, seskantiruvchining kuchi yoki jadalligi bilan bog‘liq. Masalan, siz biror
ishni ishtiyoq bilan bajarayotganingizdan, qo‘shni xonadagi yoki ko‘chadagi engil
shovqinni eshitmaysiz. Lekin to‘satdan oldingizda polga tushgan og‘ir
jismning
baland tovushi eshitiladi, bu beixtiyor diqqatingizni jalb qiladi.
Ixtiyorsiz diqqat uchun seskantiruvchilar o‘rtasidagi keskin farq, shuningdek,
seskantiruvchi ta’sirining davomiyligi, uning o‘lchamlari
va shakli, yangiligi,
noodatiyligi kabi sifatlari ham muhim ahamiyatga ega.[2]
Ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiruvchi sabablarning
ikkinchi guruhi
Dostları ilə paylaş: 
