A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.23. Vyazki (zamana görə) maqnitlənmə
- 1.24. Kimyəvi maqnitlənmə
- 1.25. İstiqamətlənmiş maqnitlənmə
59 birinci (1-ci əyri) əyridən yuxarıda gedir. Bir qızma siklində başlanğıc və son nöqtələr arasında maqnitlənmə fərqi soyuma zamanı ferromaqnetikin temperatur maqnitlənmə Ι rt
əldə etməsi ilə əla qədardır. Maqnitləndirən sahənin sonrakı təsirləri zamanı qalıq maqnitlənmə bir qədər azalacaq, buna da temperatur qalıq maqnitlənmə deyilir Ιr t
Temperatur qalıq maqnitlənmənin qiyməti verilmiş maddə üçün ilk növbədə normal və ideal магнитлянмялярин qiyməti kimi sabit maqnit sahəsinin qiymətindən асылыдыр. 17-ci şəkildən aydın görünür ki, Ιr t
gərginliyindən asılı olaraq gedişi əsas əyridən yuxarıda gedir. Bu şəkildə göstərilən proses tam temperatur qalıq maqnitlənməni Ιr t göstərir, bu halda maqnit sahəsi Küri temp- raturundan 20 0 S temperatur qədər təsir edir. Burada alınan termoqalıq maqnitlənmə Ιr t -in verilmiş sahədə son qiyməti ad- lanır.
Əgər soyuma mövcud sahədə Küri temperaturundan aşağı tem- peraturda baş verirsə və sahə həmişə təsir etmir, ancaq müəy- yən temperatur intervalında təsir edirsə, onda əldəolunan maqnitlənməyə parsial maqnitlənmə deyilir və Ιr pt
< Ιr t
dən kiçikdir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, Ι rt maqnitliyi maqnitləndirən sahədən asılı olaraq Ιr i
ideal maqnitlənmənin son qiymətindən yuxarıda gedirsə, bir qayda olaraq maqnitləndirən sahənin hər biri üçün aşağıdakı nisbət düzgündür.
Ιr
i < Ιr t
Bir şərtlə ki, doyma sahəsi oblastı nəzərə alınmasın, çünki bu sahədə hər üç əyri birləşir. Kiçik maqnit sahələrində, xüsusilə Yerin maqnit sahəsində göstərilən üç növ qalıq maqnitlənmələr kəskin nəzərz çarpırlar. Belə hallarda Ιr t
Ιr
nisbəti süxurlar üçün bir neçə minə çata bilər.
Bu növ maqnitlənmə hazırda kifayət qədər öyrənilməmişdir və süxurların maqnetizminin öyrənil-
60 məsində az əhəmiyyətə malik deyildir, çünki ümumi xarakterə malikdir və özünün mövcudluğu üçün sabit maqnit sahəsində zamandan başqa hər hansı xarici sahənin ferromaqnetikə təsiri- nin əlavə olunmasını tələb etmir. Birinci şəkildə göstərilən əsas əyri zamandan asılı olmayaraq ferromaqnitin sabit maqnit sahəsində saxlanığı müddət ərzində əldə etdiyi normal maqnitlənmə prosesini əks etdirir. Digər tərəfdən cisim maqnit sahəsinə gətirildikdə ani olaraq maqnitlənmir, bu bir qədər gecikməklə baş verir, sahənin təsir müddəti artdıqca maqnitlənmə də artmağa başlayır. Buradan da görünür ki, təsir edən sahə nə qədər çox davam edərsə əsas maqnitlənmə əyrisi daha yuxarıdan gedər və qalıq maqnitlənmənin qiyməti sahə götürüldükdən sonra daha çox olacaq. Lakin qalıq maqnitlənmə də zaman keçdikcə sabit qalmır, zamana görə yavaş-yavaş azalır. Belə özbaşına maqnitlənmə və maqnitsizləşmə bütün ferromaqnitlərin maqnit xassəsinə aiddir. Bu manit vyazkiliyi adını alıb. Uzun müddət sabit maqnit sahəsində əmələ gəlmiş qalıq maqnitlənmə qalıq vyazki maqnitlənmə adlanır Ιr v
Vyazki maqnitlənmə, maqnitlənmə əyrisinin başlanğıcı- na, yəni kiçik maqnitlənmə sahəsinə təsadüf edir. Məlumdur ki, kiçik sahələrdə (buraya Yerin maqnit sahəsini aid etmək olar) maqnitlənmə prosesi əsasən domenlər arasında sərhədlərin yerdəyişməsi ilə əlaqədardır. Domenlərin sərhədinin yerdəyişməsi maqnit sahəsi vasitəsilə təsir etdikdə də dayanmır, bu yerdəyişmə istilik hərəkət enerjisinin flüktasiyası vasitəsi ilə davam edir. Xarici sahənin təsir müddətinin artması ilə domenlərin sərhədi əlavə yerdəyişməyə məruz qalır və domenin həcmi artdıqca artır. Vyazki maqnitlənmə prosesi həmçinin temperaturdan asılıdır, temperatur artdıqca maqnitlənmə daha intensiv gedir və proses az müddət ərzində baş verir, bu müddət ərzində həm domenin həcmi, həm də maqnitlik artmağa başlayır, maqnitlənmə maqnitləndirən sahə istiqamətində yönəlir. Vyazki maqnitlənmə prosesi eyni zamanda temperaturdan asılıdır, temperatur artdıqca proses
61 daha intensiv gedir və qızma intervalı aralarındakı zaman azalır. Ferromaqnitlərdə maqnit vyazkiliyinin ölçü vahidi olaraq relaksasiya zamanı götürülür, yəni R.V.Telesinin təyininə görə yeni maqnit halının yaranmasına sərf olunan zamandır, yəni maqnitləndirən sahənin verilməsi, yaxud sahənin dəyişməsi zamanıdır. Bunu eyni zamanda vyazki maqnitlənmə halının başa çatmasına sərf olunan zaman kimi güman etmək olar. Maqnit sahəsini qoşandan sonra τ
keçdikdə qalıq maqnitlənmə e dəfə azalır. Bu vaxta qədər vyazki maqnitlənmə üçün relaksasiya zamanı heç bir süxur üçün təyin olunmayıb. Süxurlarda vyazki maqnitlənmənin artma prosesi arasında fövqəladə böyük zaman tələb edir və bu prosesin laboratoriya şəraitində təcrübi olaraq başa çatmasının mümkün olmadığı məlum olmuşdur. Yerin maqnit sahəsində süxurların bir neçə ayda əldə etdiyi vyazki maqnitliyi bu sahədə əmələ gələn normal maqnitlənmədən yüz dəfələrlə çox olur
(şəkil 5 - ə. bax ). Ιr v - ni zamandan asılı olaraq maqmatik süxurlar üçün aşağıdakı formula ilə ifadə etmək olar.
ro rv Ι − Ι =S(lgt-lgt 0 )-S
′ lgt
′ (2)
burada Ι ro t o zamanı süxurun əldə etdiyi qalıq maqnitlənmədir. t ′
sahənin verildiyi zamandır . Əgər vyazki maqnitlənməni sahə qoşulduqdan 1 dəqiqə sonra ölçmə aparırıqsa, onda (2) ifadə xeyli sadələşir.
+ Ι = Ι ro rv Slgt
burada t dəqiqələrlə ölçülür. Bu ifadə Ι rv - nin son hüdudunu təyin etmir, t-nin sonsuzluğa yaxınlaşması fiziki olaraq mənasız olur.
Maddənin bütün dəyişmələrində maqnit sahəsi iştirak edirsə və yeni ferromaqnetikin yaranması ilə müşayiət ol- unursa, maddənin paramaqnit vəziyyətindən ferromaqnit vəziyyətinə, ferromaqnitin kristalik strukturunda dəyişikliklər, normal maqnitlənmə ilə birlikdə əlavə qalıq maqnitlənmə Ι rs 62 əmələ gəlirsə, bu kimyəvi maqnitlənmə adını alır. Bu maqnitlənmənin qiyməti Ι r - in qiymətindən xeyli az olur. Kimyəvi maqnitlənmənin əmələ gəlməsini α-hematitin maqne- titə, maqnetitin γ-hematitə, nəhayət γ-hematitin α-hematitə izotermik keçidi zamanı müşahidə olunur. Məhz kimyəvi maqnitlənmə süxurlarda hematitlə əlaqədardır.
1.25. İstiqamətlənmiş maqnitlənmə
Əgər mayedə üzən istənilən növ qalıq maqnitlənməyə malik olan kiçik hissəciklər maqnit sahəsində olduqda sakitcə çökürlər, sonrakı proseslərdə bu hissəciklərin maqnit momenti təsir edən sahə istiqamətində istiqamətlənərək qalıq maqnitlənmə əmələ gətirir və istiqamətlənmiş maqnit adlanır. Bu maqnitlənmənin qiymətini ferromaqnit hissəciyin maqnit momentlərinin m-in orta qiymətindən, zənginliyindən σ (1sm
3 -də olan hissəciklərin sayı) maqnit sahəsinin gərginliyindən H, çökmə müddətindən t, fırlanmaya nisbətən suyun özüllüyündən λ asılıdır. T.Naqataya görə (1962) istiqamətlənmiş maqnitlənmə Ιr v
Ιr o =m σth( t mH λ ⋅ 3 2 ) Həqiqətdə isə istiqamələnmiş maqnitlənmənin qiyməti bundan nəzərəçarpacaq dərəcədə kiçik olacaq, (xüsusilə də kiçik hissəciklər üçün) bu istiqamətləri pozan braun hərəkəti hesabına olur. Ιr v
istiqaməti ilə üst-üstə düşür. Əgər hissəciklər uzun nazikdirsə onda uzununa oxu m üstünlük təşkil edir, belə hissəciklərin çökməsi zamanı üfiqi müstəvidə Ιr v yaranır və istiqaməti üfiqiyə daha yaxın olur, nəinki H-ın istiqamətinə. Təcrübələr göstərir ki, üfiqi istiqamət ilə Ιr v vektoru arasındakı J bucağı ilə əyilmə bucağı J ə arasında aşağıdakı Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|