A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.27. Süxurların təbii qalıq maqnitliyi
63 asılılıq var.
tgJ=f tgJ ə
Burada f əmsalı dənənin fırlanmasından asılıdır. 1.26. Dinamik maqnitlənmə Əgər sabit maqnit sahəsilə birlikdə ferromaqnitlərə dəyişən mexaniki yüklə təsir edildikdə dinamik maqnitlənmə əmələ gəlir və Ιr d
maqnitlənmənin qiymətindən yüksək olacaq. Ιr d - ni nümunəni burmaqla, yaxud sıxılma yolu ilə almaq olar. Ιr d
vurmanın sayından və maqnit sahəsinin gərginliyindən asılıdır və onun artması ilə artır. Bu asılılığın xarakteri 18-cı şəkildə göstərilmişdir. Ιr d -nin
Шякил.18. Йерин магнит сащясиндя габро нцмуня- синдя зярбядян сонракы галыг магнитлянмянин артмасы (Т.А.Иванова вя В.А. Шапиройа эюря). Яйрилярин мцхтя- лифлийи нцмунянин мцхтялиф охлар цзря магнитлянмя просесиня ясасян (х,й, з), нцмунянин формасы иля ялагя- дардыр. истигамяти тя sir edən qüvvənin istiqamətindən asılı ol mayaraq maqnit sahəsinin istiqaməti ilə eynidir (V.A.Şapiro, H.A. İvanov, 1965). Ιr d
əmələ gəlməsinin seyismik və tektonik proseslərin hesabına 64 olmasını deməyə əsas var. Belə maqnitlənmənin yaranması mürəkkəb proseslər zamanı mövcud olur, eyni zamanda təsir edən temperatur və dəyişən yükü və s. misal gətirmək olar. Süxurların təbii qalıq maqnitliyini öyrəndikdə bu cür amillərin təsirini nəzərə almaq lazımdır.
Süxurlarda təbii qalıq maqnitlənmə Ιn bir qayda olaraq çox mürəkkəb əmələgəlməyə malikdir. Bunlardan biri fiziki- kimyəvi amillərin çox cəhətliyidir, bu amillər birlikdə süxur əmələ gəldikdə və sonrakı dövrlərdə təsir edirlər. Yuxarıda göstərdiyimiz kimi belə təsirlər müxtəlif növ maqnitlənmələrin əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır, bu da süxurlarda müxtəlif nisbətlərdə eyni zamanda mövcud olur. Müxtəlif növ maqnitlənmələr süxurlarda müxtəlif dövrlərdə əmələ gələ bilər, uyğun olaraq müxtəlif maqnitlənmələr əldə edə bilər, buna uyğun olaraq Yerin maqnit sahəsinin zamana görə istiqamətinin dəyişməsini də özündə əks etdirir. Çox hallarda süxurlarda bir neçə növ ferromaqnit dənələr olur, müxtəlif növ maqnitlənmələr ola bilsin müxtəlif dənələrlə əlaqədar olsun. Əgər nəzərə alsaq ki, müxtəlif növ ferromaqnitlər və qalıq maqnitlənmələr bir-birindən maqnit stabilliyinə görə kəskin fərqlənirsə onda aydın olur ki, süxurlarda təbii qalıq maqnitlənmə nə qədər mürəkkəb mənşəyə maliklir. Bir qayda olaraq
Ιn-in öyrənilməsində biz eyni zamanda süxurlarda mənşəyinə, maqnitlənmə vektorunun stabilliyinə, bir-birindən asılı olmayan mövcud olan və müxtəlif qanunlarla dəyişən maqnitlənmələrlə işləyirik. Tam aydındır ki, bütün süxurlar ferromaqnit minerallar saxlayırlar və Yerin maqnit sahəsində olduğundan həmin sahə ilə normal maqnitlənirlər. Əgər Yerin maqnit sahəsi istiqamətini dəyişirsə onda normal maqnitlənmənin də istiqaməti dəyişir, onda Ιr
in maqnitlənməsi prinsip etibarı ilə paleomaqnitologiyanı maraqlandırmamalıdır, çünki burada Ιn- in təyininə baxılır, belə ki, bu qədim maqnitlənmənin qiy- mət və istiqamətini yaddaşında saxlayır. Ondan başqa 65 Yerin maqnit sahəsində normal qalıq maqnitlənmə çox kiçik qiymətə malikdir 0,01 χH T -dən az H T Yerin maqnit sahəsidir. Süxurun əmələ gəlmə şəraiti vyazki maqnitlənmənin əmələ gəlməsi üçün xüsusilə əlverişlidir. Vyazki maqnitlənmə kiçik sahə intervalında nisbətən intensiv yaranır, buraya Yerin maqnit sahəsini aid etmək olar. Süxurların bu sahəyə gəlməsi miliyon illərlə hesablanır. Ona görədə Ι n təbii qalıq maqnitlənmənin bir komponenti həmişə vyazki maqnitlənməyə malikdir, istiqaməti isə Yerin müa sir maqnit sahəsinin istiqaməti ilə eyni olur. Ι rv
bir çox süxurlar üçün 0,6-0,8 χH T hüdudunda dəyişir, buna baxmayaraq, bu Ι n
Bütün süxurların əmələ gəlmə dövrü və sonrakı dövrlərdə qızmaya məruz qalır, bu süxurlar Yerin maqnit sahəsində soyuduqda temperatur qalıq maqnitlənmə əldə edir. Temperatur qalıq maqnitlənmə, xüsusilə o süxurlarda əmələ gəlir ki, süxurlar mövcud olduğu bu və ya digər dövrlərdə temperatur süxurun tərkibində olan ferromaqnit min- eralların Küri temperaturundan yüksək olsun. Buraya bütün ef- fuziv və intruziv süxurlar aiddir. Süxurlarda tam temperatur maqnitlənmə 100 ⋅χH
T qiymətinə qədər çatır,
maqnitli süxurlar ən yüksək mütləq qiymətinə 10 SQS (yaxud Tl) çatır. Göstərildiyi kimi temperatur maqnitlənmə, maqnitlən- mələrin ən stabili və xarici təsirlərə davamlısıdır. Məsələn, əgər biz Yerin maqnit sahəsində süxurda temperatur maqnitlənməyə bərabər normal qalıq maqnitlənmə əldə etmək istəyiriksə, onda süxura orta hesabla 20-dən 200 Erstedə qədər sahə ilə təsir etmək lazımdır. Demək olar ki, Ιr t
gəldikdən sonra Yerin maqnit sahəsinin dəyişməsi temperatur qalıq maqnitlənməyə nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir edə bilməz. Süxurlar soyuduqdan sonra əldə etdiyi qalıq maqnit- lənməni uzun müddət saxlaya bilir, bu maqnitlənmənin istiqaməti süxur soyuduqda mövcud olan sahənin istiaməti ola- caq və Yerin indiki maqnit sahəsinin istiqamətindən kəskin fərqli olacaq. Elə püsgürmə süxurların 66 keçmişdə əldə etdiyi temperatur qalıq maqnitlənmə faktiki olaraq bu süxurları paleomaqnit məsələlərin həllində istifadə etməyə imkan verir. Ferromaqnit dənələrin temperatur qalıq maqnitlənməsi bəzi hallarda metamorfik və çökmə süxurları paleomaqnit nöqteyi nəzərdən öyrənməyə şərait yaradır. Beləliklə, aydın olur ki, maqmatik süxurlar induktiv nor- mal maqnitlənmədən χH T
iki növ
maqnitlənmə əldə edir: temperatur qalıq maqnitlənmə süxurda əmələ gəldiyi dövrdən bəri saxlanıb gələn, (yaxud axırıncı dəfə yüksək temperatur qədər qızdığı dövrdə) və istiqamətli maqnitlənmə Yerin qədim dövrlərə malik olduğu maqnit sahəsi istiqamətində əldə olunan və vyazki qalıq maqnitlənmə istiqaməti süxurun yaşı boyunca dəyişən bu dəyişmə Yerin maqnit sahəsinin dəyişməsinə uyğundur, hazırki, dövrdə Yerin maqnit sahəsinin müasir istiqamətinə yaxındır. Ι n
qəbul olunmuş yekun vektorun istiqaməti bir qədər aralıq istiqamətdə yönəlir, qədim maqnit sahəsinin istiqamətindən uzaq olduqca və indiki maqnit sahəsinin istiqamətinə yaxınlaşdıqca aradakı nisbət böyük olur Ιr v
Ιr t . Lakin maqmatik süxurlarda Ιn-nin istiqamətinin ilkin temperatur qalıq maqnitlənmədən Ιr t kənara çıxması təkcə vyazki ümumi paylanmaya malik olan maqnitlənmənin təsirindən yox, eyni zamanda ikinci əmələ gəlmiş başlanğıc maqnitlənmənin komponentindən, digər tərəfdən bu lokal səbəblərdən və süxurun tarixində baş verən digər geoloji xüsusiyyətlərindən asılı olacaq. Maqmatik süxurlarda bunlar ikinci maqnitlənmə kom p- onentləri içərisində xeyli çox yayılmışı kimyəvi maqnitlən- mədir, çünki süxurun mövcud olduğu dövrdə bu və ya digər dərəcədə fiziki kimyəvi proseslər baş verir, bu da oksidləşmə prosesində süxurun ilkin tərkibini və strukturunu dəyişdirir, yeni mineralların yaranmasına və ilkin mineralın dağılmasına və bərpa prosesində, yenidən kristallaşma bərk məhlulun dağılması prosesi və s.-yə gətirib çıxarır. Əgər süxurun mövcud olduğu dövrdə mineral ikinci dəfə Küri temperaturundan aşağı
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|