A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.29. Süxurların paleomaqnit stabilliyi
- 1.30. Birinci və ikinci maqnitlənmə
75
və zaman arasında asılılığın olduğu nəticəsinə gəlirik, çünki hər ikisi qismən energetik maniyə ilə səciyyələnir. Bu ferromaqnitin maqnitli halını onun maqnitsizləşmə halından ayırır. Lakin praktiki olaraq bu enerketik maneələrin çox müxtəlifliyə və bunlardan hər hansı birinin təsiri ilə asanlıqla aradan götürmək olur, digərini isə başqa bir təsirlə götürmək olur. Elə buna görə də normal maqnitlənmə Ι r
zamana görə vyazki maqnitlənmədən Ι rv davamlı olur. Çox da böyük olmayan sabit maqnit sahəsinin eyni bir qiymətində əldə olunan vyazki və ideal maqnitlənmə dəyişən maqnit sahəsinin təsirinə nisbətən stabilliyi zamana görə alınan stabilliyin nisbəti ilə eynidir (şəkil 22). Buna görə də zamana görə maqnitlənmənin stabilliyi sualı indiyə qədər ümumi halda həll olunmamışdır. Relaksasiya prosesi zamanı maqnitlənmənin özbaşına dəyişməsi aşağıdakı münasibətlə təyin olunur, burada τ relaksasiya zamanıdır.
Ι(t)= Ι 0
/ t − l Bu, stabilliyin zamana görə müəyyən kriteriyasıdır, τ qiyməti heç bir maqnitlənmə üçün təyin edilməmişdir. Bir ferromaqnit mineral müxtəlif növ qalıq maqnitlənməyə və istiqamətə malik ola bilər. Çünki müxtəlif növ maqnitlənmələr müxtəlif proseslərlə yaranır, nümunələrin mürəkkəb maqnitliyə malik olması additivlik nöqteyi-nəzərdən bir neçə komponentin cəmi kimi baxıla bilər. Belə нцмуняни дяйишян магнит сащясиндя yерляшдириб Щ
Şəkil 22. Müxtəlif qiymətli stabilliyə malik olan vyazki Ι rv
Ι ri maqnitlənmələrin stabilliyi: a - zamana görə; b - dəyişən sahə ilə. Vyazki maqnitlənmə vaxtı t=1000 dəq. H=18 ⋅10
−3 A/m
sahədə.
başlanğıc amplitudanın artması ilə əvvəlcə az stabilliyə malik olan maqnitlənmə məs, Ιr
,yaxud Ιr p , sonra bir az stabil olan Ιr v , Ιr i , son mərhələdə isə Ιr s və Ιr t olacaq. 23-cü şəkildə dəyişən maqnit sahəsinin təsirilə maqnitsizləşdirmə əyrisi verilmişdir, nümunədə ümumi qalıq maqnitlənmə sıfıra bərabərdir, bu eyni qiymətli müxtəlif istiqamətdə maqnitlənmələrin cəmidir. Maqnitlənmələr əksinə maqnitlənən Ιr t - dən və normal maqnitlənmədən ibarətdir.
77
malik olan ferromaqnetikin dəyişən maqnit sahəsi ilə maqnitsizləşdirmə əyrisi: temperatur qalıq maqnitlənmə Ι r
və qiymətcə bərabər olan, ancaq bunun əksinə maqnitlənən normal qalıq maqnitlənmə.
İstənilən paleomaqnit tədqiqatların vəzifəsi keçmiş əsrlər üçün Yerin maqnit sahəsinin istiqamətinin təyinindən ibarətdir, çünki süxurlar əmələ gəldikdə həmin dövrdə mövcud olan Yerin maqnit sahəsi istiqamətində qalıq maqnitlənmə əldə edir. Süxurların əmələ gəlməsilə bərabər əldə olunmuş temperatur, yaxud istiqamətlənmiş maqnitlənmələr bu məsələnin birqiymətli həllinə imkan verir. Bu məsələnin həllində güclü maqnit anizatropiyaya malik olan maqnitlənmədən və onun təsirindən azad olmaq lazımdır, yəni belə süxurlardan istifadə etmək olmaz. Əgər süxur özünün mövcudluğu dövrü əldə etdiyi maqnitlənməni saxlayıbsa və başqa maqnitlənmə əldə etməyibsə bu paraqrafda baxılan problemin həll edilməsində heç bir problem olmayacaqdır. Buna baxmayaraq ilkin maqnitlənmə zaman keçdikcə maq- nitliyinin bir hissəsini itirir, yəni ilkin maqnitlənmə parçalanır və daimi Yerin dəyişən maqnit sahəsində ikinci maqnitlənmə komponenti əldə edir, bu qiymət və istiqamətcə müxtəlif olur, eyni zamanda ilkin maqnitlənmənin Ιn-nin isti- 78 qamətini müxtəlif dərəcədə fərqli edir. Maqnitsizləşdirmənin təsirinə (sabit, dəyişən maqnit sahəsi, zaman, qızma və s.) nisbətən, bu və ya digər növ maqnitlənmələr stabillik dərəcəsi yuxarıda göstərilənlərin hamısı birlikdə ilkin təbii qalıq maqnitlənmənin qiymət və istiqamətinin saxlaması sualına cavab verə bilməz. Demək lazımdır ki, müxtəlif süxurlarda ilkin qalıq maqnitlənmənin dağılması üçün müxtəlif növ təsirlər olunur, həmçinin həmin təsirlərin nəticəsində müxtəlif növ maqnit komponentləri yaranır. Əgər maqnitlənmənin növü məlumdursa stabillik kriteriyası Ιn vektorunun saxlanıb, yaxud saxlanmadığını ehtimal edə bilərik. Buna görə də süxurlarda ilkin qalıq maqnitlənmə vekto- runun
Ιn-nin saxlandığını səciyyələndirmək üçün süxurların yeni paleomaqnit stabilliyi məfhumu daxil edilir, bu Ιn vektorunun stabilliyindən asılı deyil. Paleomaqnitalogiyada laboratoriyada təsir edən sahələr təmiz köməkçi rolu oynayır, bu süxurların ehtimal olunan paleomaqnit stabilliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Paleomaqnit stabilliyi təyin etmədən əvvəl süxurlarda birinci və ikinci maqnitlənmə terminini şərtləşmək lazımdır.
Ümumi halda süxurlarda qalıq maqnitlənmənin əmələ- gəlmə prosesinə baxaq. Süxur əmələ gəlmənin birinci mərhə- ləsində (çöküntünün əmələ gəlməsi, lavanın soyuması, məhluldan çökməsi və s.). Süxurda temperatur qalıq, isti- qamətlənmiş və yaxud kimyəvi yolla maqnitlənmə əmələ gəlirsə bunu ilkin, yaxud başlanğıc maqnitlənmə adlandırmaq olar
Ι n s kimi işarə olunur. Süxurların başlanğıc maqnitlənməsi zaman keçdikcə azalmağa başlayır, bu maqnit və struktur köhnəlmələrinə görə və ilkin mineralın yavaş-yavaş aşılanaraq dağılması hesabına olur. Başlanğıc maqnitlənmənin bir hissəsi həmin ana qədər saxlanıbsa bunu ilkin maqnitlənmə adlandırmaq
Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|