А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oliqopolik r əqab ət
- §3.4. MÜQAVIL Ə QIYM ƏT ƏM ƏL ƏG ƏLM ƏSI
99 Şəkil 3.10. Müxtəlif növ rəqabətin xarakterik xüsusiyyətləri • inhisarçı rəqabət bazarında satılan əmtəələr istehlakçı üçün həm az faydalıq göstəricilərinə görə, həm də göstərilən xidmətin səviyyə və növləri üzrə fərqlənirlər. • müəssisələr bazarda baş verən proseslər haqda və ya tələb və təklif qanunlarına uyğun olaraq nəyin baş verməsi haqda tam informasiyaya malik deyillər; • müəssisə lider mövqeyinə əsasən (üstün olaraq) məhsulun fərdiçiliyi və reklam
fəaliyyətinin genişləndirilməsi yolu ilə çıxır; • yeni istehsalçıların bazara çıxışı azad (sərbəst) deyildir, mövcud üstünvermələr (üstünlüklər) hesabına məhduddur (lakin bu məhdudiyyətlər mütləq deyil). Inhisarçı rəqabət şəraitində qiymətlərin dəyişməsi həm liderin təşəbbüsü ilə, həm də bazarın bütün iştirakçılarının qarşılıqlı razılığı ilə baş verə bilər. Inhisar rəqabət şəraitində çox vaxt diferensialaşmış qiymətlər tətbiq edilir. Qiymətlərin diferensiallaşması tələbdən asılı olaraq eləcə də coğrafi prinsip üzrə həyata keçirilir. Bu prinsipə görə müxtəlif regionlarda eyni bir əmtəəyə müxtəlif qiymətlər təyin edilir. Məsələn, kifayət qədər pul vəsaitlərinə malik olan alıcılara daha yüksək qiymətə «lyuks» istifadəli əmtəələr təklif edilir. Qalanlar üçün isə adi əmtəələr daha aşağı qiymətlərə təklif edilir. Qısa zaman dövrü ərzində əmtəəyə daha yüksək qiymətlər təyin edilə bilər, qiymətin təyin edilməsində liderlik edən firma – istehsalçı əlavə mənfəət əldə edəcəkdir. Bu, verilmiş bazara digər satıcıları da cəlb edəcək və qiymətlərin aşağı salınmasına gətirib çıxaracaq. Yeni alıcıların cəlb edilməsi o vaxta qədər davam edəcək ki, nə vaxta qədər ki, qiymətlər adi mənfəət səviyyəsinin təmin edilməsinə qədər aşağı düşməyəcək. Oliqopolik rəqabət ancaq elə bazarda əmələ gəlir ki, harada məhdud sayda iri müəssisələr fəaliyyət göstərir. Onlar tərəfindən təklif edilən əmtəələr həm eyni və qarşılıqlı əvəz edilən, həm də bir-birindən fərqli ola bilərlər. Birinci növ əmtəələrə misal olaraq polad, plastmas, buğda və s. Ikinci növ əmtəəyə misal kimi isə müxtəlif növ modelli video və audio aparatlar, avtomobillər və s. çıxış edə bilər. 100
Bu cür bazar şəraitində onların iştirakçıları, müəyyən vaxtdan- vaxta öz rəqibləri ilə «qiymətlər haqda ümumi razılaşma» qəbul edilməsinə və ya «paralel qiymət siyasəti» aparılması haqda razılığa girməli olurlar. Bir sıra ölkələrin əksinhisar qanunvericiliyi qiymətlər haqda razılığa qadağa qoyur. Paralel qiymət siyasətinin keçirilməsi üçün müəssisə xərclərin kalkulyasiya maddələrinin unifikasiyası haqda və vahid mənfəət norması haqda razılaşma bağlayır. Beləliklə, oliqopoliyanın xarakterik cizgiləri (əlamətləri) aşağıdakılardır: 1) satıcı firmaların müştərək (birgə) hərəkəti (fəaliyyəti); 2) qarşılıqlı əvəzedilmə. Onu qeyd etmək vacibdir ki, indiki zamanda oliqopolist rəqabətin ümumi nəzəriyyəsi mövcud deyildir. Bu onu bildirir ki, oliqopoliyanın hər bir modelinə funksiyalaşmanın xüsusi spesifikliyi məxsusdur. Müxtəlif növ rəqabətin xarakterik xüsusiyyətləri şəkil 3.10-da verilib. Bir sıra hallarda rəqiblərin təklifinin və qiymətlərinin
adlı qiymətəmələgəlmə strategiyasını məqsədyönlü edir. Bu strategiyaya görə oliqopoliya bazarında «hakimlik» edən istehsalçı müəssisə bu əmtəəyə qiyməti vahid (rəhbər) şəkildə təyin etmək imkanına malikdir. Bazarın qalan iştirakçıları lider tərəfindən təyin edilən qiymət arxasında gedirlər. Qeyd edək ki, bu qiymətlər elə ola bilərlər ki, potensial yeni satıcılar öz işlərini verilmiş bazarda başlamaq xeyirsiz, faydasız olur. Buna görə də qiymət raskladının bəzi variantlarında oliqopoliyə bazarına yeni satıcıların daxil olması iqtisadi cəhətdən məhduddurlar. Q,P
Q 2
P
1
Q 1
n 0 n
101
Şəkil 3.11. Oliqopolist tərəfindən əmtəəyə qiymətin dəyişməsi zamanı buraxılan həcmin dəyişməsi. Bir çox hallarda kiçik rəqiblər liderin həyata keçirdiyi qiymət artırılmasının ardınca öz qiymətlərini yüksəltməyə cəhd edə bilmirlər. Lakin onlar öz qiymətlərini aşağı salırlar. Əgər bunu lider edirsə. Qiymətlərin kiçik rəqiblərin təşəbbüsü üzrə daha çox aşağı düşməsi (salınması) bazarın vəziyyətinə mənfi təsir edəcəkdir. Xüsusi halda iki rəqiblərin qiymətlərinin bərabərləşməsi (tarazlaşması) bazarın xərcləri aşağı olanların xeyrinə olaraq yenidən bölüşdürülməsi baş verir. Müvafiq qrafik şəkil 3.11-də verilib. Bu qrafikdə Q 1 və Q
2 –
birinci və ikinci müəssisələrin qiymətləridir. P 1 – birinci müəssisənin məhsul buraxılışı; n 0 – rəqiblərin qiymətlərinin tarazlaşdığı zamanı.
Müasir şəraitdə alqı-satqı aktları adətən mövcud (qurulmuş) təsərrüfat əlaqələri əsasında həyata keçirilir. Bu əlaqələr istehsalçıların istehlakçılarla (satıcıların alıcılarla) qarşılıqlı əlaqələrinin forma və metodlarının məcmusunu əks etdirir. Bazar
iqtisadiyyatı şəraitində təsərrüfat əlaqələrinin mərkəzləşdirilmiş tənzimlənməsi başlıca (əsas) olmur. Hərçənd heç də tam şəkildə istisna da edilmir. Alıcılar və satıcılar arasında qarşılıqlı əlaqə müqavilə münasibətləri əsasında təyin edilir (qurulur). Müqavilə münasibətləri mülki qanunvericiliyin hüquq normaları bazasında (əsasında) formalaşır (sənədləşir). RF Mülki Məcəlləsi müqavilə hüququnun əsas müddəalarını əhatə edir. Onlar müqavilənin şərtlərini, mübahisələrin həll edilməsi qaydalarını (hansılar ki, müqavilənin bağlanmasından əvvəl ola bilər), müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinin təmin edilməsi, müqavilənin dəyişdirilməsi və pozulması qaydalarını reqlamentləşdirir. Alqı-satqı aktlarının həyata keçirilməsi üçün (müqavilə ilə reqlamentləşdirilən) qiymətəmələgəlmə bir qayda olaraq mənfəətin orta xərclərə əlavə edilməsi nəticəsində hesablama yolu ilə həyata keçirilir. Mahiyyət etibari ilə bu satılan əmtəənin maya dəyərinə müəyyən standart əlavənin hesablanmasını bildirir.
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|