A f s e a fəLSƏFƏ
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmşünaslıq
- - 105 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2
Elmşünaslıq Amma ən vacib olan və daha sıx birliyin təmin olunmasına xidmət edən mü- vafiq ixtisas üzr ə fakültələr, kafedralar, laboratoriyalardır. Keçmiş SSRİ-dən qalan ənənəni davam etdirən bəzi ölkələrdə Elmlər Akademiyaları və müva- fiq institutlar, bölm ələr fəaliyyət göstərir ki, əslində bunlar müvafiq ixtisas sah ələri üzrə alimlərin daha sıx surətdə təmərküzləşməsinə imkan yaradır. Amma bir ölk ə daxilində sıx birləşmək yetərli olmur. Ona görə də elmi ins- ti tutlaşma beynəlxalq miqyasda həyata keçməli, bütün dünyadakı müvafiq institutlar, fakült ələr və kafedralarla əlaqə yaradılmalıdır. Bu problemə təhlil ed ən R.Uitli diqqəti koqnitiv institutlaşma ilə sosial institutlaşma arasında əlaqəyə yönəldir. Onun fikrinə görə, sosial təşkilatlanma olmasa alimlər öz arala rında elmi informasiya mübadiləsi apara bilməsələr elmin koqnitiv müst əvidə institutlaşması və müstəqil fənlərin yaranması da mümkün deyil (8, s. 69-95). Uitli bel ə hesab edir ki, Kun hər bir elmdə vahid bir paradiq- ma nın olduğunu iddia etsə də, əslində fərqli koqnitiv strukturlar mövcud olur v ə onlar arasında eninə və dərininə əlaqələr yaranır. Yəni müxtəlif struktur s əviyyələrindən danışmaq mümkündür (8, s. 71). Lakin elmin f ənlərə ayrılması və hər fənnin öz daxili bölgüsü çox şərti v ə bəzən mübahisəli olduğu kimi, sosial institutlaşma və təşkilati forma mə- s ələlərində də uyğun problemlər yaranır. Əslində vahid dəyişməz təsnifat apa rıla bilməz, çünki elmin daxili dinamikası buna imkan vermir. Zaman keçdikc ə bəzi ixtisas sahələri arxa plana keçir və yeniləri yaranır. Bu proses müxt əlif bilik sahələrinin yaxınlaşması və kəsişmə bölgəsində yeni prob- leml ərin üzə çıxması sayəsində həyata keçə bildiyi kimi, eyni bir sahənin n əzəri və tətbiqi səviyyələri arasında körpü atılması sayəsində də həyata ke- ç ə bilər. Məsələn, psixiatriyanın nisbi müstəqil şəkildə institutlaşmasını M.Fuko bel ə təsvir edir: “Qərarlaşdığı dövrdə, yəni XVIII əsrin sonu – XIX əsrin əvvəllərində psixiatriya ümumi təbabətin ixtisaslaşmış sahəsi deyildi. XIX əsrin əvvəllərində, elə sonralar da, bəlkə lap XX əsrin ortalarınadək psixiatriya tibbi biliyin v ə ya nəzəriyyənin xüsusi bir sahəsindən çox, icti- mai gigiyena sah əsi kimi fəaliyyət göstərirdi. Təbabətin bir bölməsinə çev- rilm əzdən əvvəl, psixiatriya sosial müdafiə, xəstəlik və ya xəstəliklə birbaşa, ya da dolayı surətdə bağlı olan hadisələr üzündən cəmiyyətin qarşılaşa bilə- c əyi hər hansı bir təhlükədən müdafiə sahəsi kimi institutlaşmışdır. Psixiat- riya bir növ sosial profilaktika, bütövlükd ə ictimai bədənin gigiyenası kimi ins titutlaşırdı” (24, s. 149). M.Fuko psixiatriyanın elm kimi formalaşmaq yolunda bu sah ədə elmi jurnal nəşr olunmasını mühüm bir mərhələ kimi - 105 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 qeyd edir. O, yazır ki, psixiatriyanın əsaslı tibbi bilik sahəsi kimi formalaş- ması və elmi instituta çevrilməsi üçün bir tərəfdən onun predmetinin, yəni əqli xəstəliklərin müəyyənləşdirilməsi, digər tərəfdən də, müvafiq sosial təş- kilatlanma t ələb olunur (24, s. 149-150). Eyni bir predmetin müxt əlif elmlərin tədqiqat obyektinə çevrilməsi düyün nöqt əsində sıxlığın artmasına gətirir. Sanki bir mənzərə fərqli dillərdə v ə ya müxtəlif sənət vasitələri ilə təsvir olunur. Rəssamın, bəstəkarın və şai- rin t əsvirində təqdim olunan bir predmet haqqında yaranmalı olan daha mü- k əmməl təsəvvür əslində eklektik bir təsəvvürdür; yəni onun vahid ahəngi yoxdur. ona gör ə də qarşıda duran vəzifə hər üç təsvir üslubunu və ya hər üç dili ehtiva ed ən universal bir modelin yaradılmasından ibarət olur. İnsanın idrak f əaliyyəti eyni vaxtda psixologiyanın, qnoseologiyanın və neyrofizio- lo giyanın predmeti olmaqla bərabər, sanki onun kənardakı bir modelini, süni intellekti öyr ənən informatika və kibernetikanın da predmeti olur. Bu fərqli elm sah ələri nəinki vahid bir elmdə birləşmir, əksinə, birləşmə yerində, dü- yün nöqt əsində yeni bir elm sahəsinin yaranma tendensiyası hiss olunur. Pensilvaniya Universitetinin professoru Gary Hatfield bunu “beyin haq qın- da yeni elm” (3), Dr. Brian L.Keeley is ə neyroetologiya (6) adlandırır. V.F.Venda is ə təbii və süni intellekti bir müstəvidə öyrənən elmin predmeti- ni “hibrid intellekt” termini il ə ifadə edir (12). Bir sözlə, intellekt özü intel- lektin predmeti kimi , çoxşaxəli bir problem kimi çoxlu müxtəlif fənlərin kə- sişmə nöqtəsində dayanaraq elmin düyünlərindən birinə çevrilmişdir. İndi bu düyünd ən haçalanan yeni fənlərin kontekstində müvafiq olaraq intellek- tin intensivliyini ölçm ək üçün İQ, emosional intellektin səviyyəsini ölçmək üçün EQ v ə yaradıcı intellektuallığın qiymətləndirilməsi üçün CQ testləri hazırlanır (9, 17). Yəni intellekt hər dəfə bir rakursda və ya fərqli kəsişmə nöqt ələrində nəzərdən keçirilir. Kibernetikanın əsasını qoyan N.Viner elə kitabının adındaca həm maşınların, həm də canlıların idarə olunması siste- mini əhatə edir (13). Kibernetikanın digər elmlərlə əlaqələri və əlaqədən ya- ranan yeni t ədqiqat istiqamətləri indi də geniş planda tədqiq olunmaqdadır. 1 1 Bax, m əs.: А.В.Брушлинский. Психология мышления и кибернетика. М., «Мысль», 1970; В.Н.Пушкин. Психология и кибернетика. М., «Педагогика», 1971; «Искуственный интеллект» и психология. М., «Мысль», 1976; Д.И.Дубровский. Ин- формация, сознание, мозг. М., Высш. школа, 1980; В.Ю.Крылов, Ю.И.Морозов. Ки- бернетические модели и психология. М.. Наука, 1984; М.А.Холодная. Психология интеллекта. СПб., «Питер», 2002. - 106 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|