A f s e a fəLSƏFƏ
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmşünaslıq
- - 109 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2
Elmşünaslıq ki, bunlar da müst əqil bir elm olmayaraq fəlsəfə, sosiologiya, menecment və iqtisadiyyat f ənlərinin strukturuna daxildir. Lakin bütün bu tədqiqatlar başqa bir en k əsiyində, məhz təhsil ön plana çəkildiyi təqdirdə, nisbi müstəqil bir f ənnin – təhsilşünaslığın tərkib hissələri kimi də nəzərdən keçirilə bilər. Elm şünaslığın özü də müxtəlif fənlərin, tədqiqat istiqamətlərinin k əsişmə sahəsindəki düyünlərdən biridir. Elmin tarixi, sosiologiyası, iqtisa- diy yatı, metodologiyası, fəlsəfi və epistemoloji rakursları, hətta məhz elmin t ədqiqi ilə əlaqədar yaranmış yeni sahələr – hamısı belə bir düyündən budaqlanır. Müasir kimyada madd ənin quruluşu ilə bağlı müxtəlif struktur səviy- y ələrinin hər birində fizika tətbiq olunmağa başlamışdır. Yəni kimya prob- leml ərinin araşdırılmasında riyazi və fiziki biliklərin və qanunauyğunluq- ların tətbiq olunması əvvəlcə fiziki kimyanın, daha sonra riyazi kimyanın və n əhayət kvant kimyasının nisbi müstəqil fənlər kimi formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. Ənənəvi kimya məsələlərinin daha dərindən və dəqiq tətbiq olun ması onların fiziki problemlər müstəvisinə keçirilməsi ilə nəticələnir. Amma XIX əsrdə O.Kont kimyəvi və fiziki problemlər arasında həmişə bir s ərhəd olduğu qənaətində idi və kimya məsələlərinin fizikalaşdırılmasının əleyhinə çıxış edirdi. Hətta XX əsrdə akademik B.M.Kedrov da ona haqq qazandıraraq fizika ilə kimya arasında fərqlərin guya obyektiv təbiətə malik olduğunu iddia edir. Amma zaman keçdikcə tarixən kimyaya aid olan məsə- l ələr getdikcə daha çox dərəcədə fizikanın predmetinə daxil olur. Başqa söz- l ə desək, fiziklər kimyanın ərazisinə daxil olaraq, sanki onu özününküləşdir- m əyə çalışırlar. Amma elmlərin bir-birinə nüfuz etməsi qaçılmaz prosesdir v ə ortaq sahələrdə yeni-yeni fənlər və ixtisaslar yaranır (23, s. 71). T.Kun bel ə hesab edir ki, hər bir yeni fənnin yaranması ancaq müvafiq paradiqma- nın yaranması sayəsində mümkündür (18, s. 226-227). Amma fizikada elə n əzəriyyələr var ki, onlar bir fənnin çərçivəsindən kənara çıxaraq bir çox f ənlərə təsir göstərirlər. Doğrudan da, hər bir normal elm sanki bir paradiq- ma nın ətrafında yaranır. Yeni paradiqmaya keçid Kuna görə, elmdə inqilab kimi d əyərləndirilir. Halbuki, yeni paradiqma həm də yeni fənn üçün baş- lan ğıc rolu oynaya bilər. Yəni nəyi isə inkar etmədən, elmi əvvəlki inkişaf tra yektoriyasından döndərmədən, başqa bir səmtdə də inkişafın təməlinin qo yulması prosesi gedir. Bu mənada düyün nöqtələri iki cür olur. Birincisi, əvvəlki inkişaf xəttinin tamamlanması və yeni inkişaf xəttinə keçid. İkincisi, düyün nöqt əsindən haçalanma və yeni budaqların ayrılması. Bax, bu ikinci - 109 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 yol Kun t əlimində nəzərə alınmamışdır. Bizim təklif etdiyimiz düyün nöqt ələri və haçalanmalar təlimi daha universal modeldir. Müxt əlif elm sahələri nə zaman eyni düyün nöqtəsində birləşir? Bu suala cavab verm ək üçün öncə pozitiv və neqativ təbiətli düyünlərin fərqlən- dirilm əsi lazımdır. Neqativ düyünlər adətən metod çatışmazlığında və ya di- lin m əhdudluğunda özünü göstərir. Müxtəlif elmlər çox vaxt eyni metodlar- dan, eyni riyazi aparatdan v ə modellərdən istifadə etdikləri üçün hələ kəşf olun mamış bir universal əlaqə, qanun, düstur və ya metodun çatışmazlığı, boşluğu özünü fərqli vaxtlarda da olsa, bu elmlərin hamısında göstərir. Yəni h ər bir fənn, elmi tədqiqat istiqaməti gec-tez bu çatışmazlığı, boşluğu hiss ed ərək onu doldurmağa, yeni metodu öz imkanları daxilində axtarıb-tap- mağa çalışır. Düzdür, burada bir vaxt sürüşməsi, asinxronluq da olur, amma m əsələnin həllini tapa bilməyən hər bir fənn gözləmə mövqeyi tutur, ta o vaxta q ədər ki, başqa fənlər də gəlib burada ilişirlər. Nəhayət, günlərin bir gü nü, hansı elminsə kontekstində problemin həll metodu tapılanda, gözlə- m ədə olan digər elmlər də inkişaf üçün yeni impuls almış olurlar. Kun t əlimində bu mənzərənin təsviri problem-bilməcə (puzzle-solving) termini vasit əsilə verilir. Amma bu termin elmin inkişafında daha universal proses- l əri ifadə eləmək üçün nəinki yetərli deyil, hətta əsas konseptdən kənara çıx- maqla terminoloji sistem ə daxil ola bilmir. Digər tərəfdən də, yuxarıda göst ərdiyimiz kimi, Kunun işlətdiyi problem-bilməcə (puzzle-solving) ifadə- si düyün termini nin daşıdığı ikinci mənanı, yəni yeni haçalanmalar üçün tə- m əl olmaq funksiyasını ehtiva edə bilmir. Bir t ərəfdən, haçalanma, genişlənmə və yeni dar ixtisas sahələrinin ya- ran ması baş verirsə, digər tərəfdən, inteqrativ proseslər gedir. Amma hər halda min ill ər boyu əsasən sabit qalan fundamental bölgülər vardır. Söhbət makrostrukturdan gedir. M əsələn, alimlərin böyük əksəriyyəti hələ Platon v ə Aristotel dövründən qalan bir bölgünü indi də davam etdirirlər. Belə ki, m əntiq-riyaziyyat sahəsi, təbiət elmləri və ictimai elmlər indi də təsnifatların əsas sütunlarını təşkil edir. Əlbəttə, elmin inkişafının müasir mərhələsində olduqca müxtəlif və sayca olduqca çox ixtisasların olması təsnifatı xeyli çətinləşdirir. Və belə düşünmək olardı ki, qədimdə – elmlərin sayı az olanda təsnifat daha rahat aparıla bilərdi. Amma tərsinə: ancaq elmin ən yüksək inkişaf səviyyəsindən baxdıqda dərin qatdakı əlaqələr üzə çıxır və ənənəvi olaraq formalaşmış müxt əlif fənləri vahid prinsiplər əsasında qruplaşdırmaq imkanı yaranır. - 110 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|