A f s e a fəLSƏFƏ
F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - 116 - Elmşünaslıq
F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 proses ancaq magistratura pill əsindən başlayır. Xüsusi elmi yaradıcılıq qabi- liyy əti hiss olunan tələbələrə universitetdə qalaraq növbəti mərhələdə təh- silini davam etdirm ək təklif olunur. “Elmi axtarış” xəstəliyinə yoluxduqdan sonra is ə gənc kadrlar yollarını öz istəkləri əsasında seçirlər. İstər ali təhsil, istərsə də elmi-tədqiqat müəssisələrində bütün ölkələr- d ə hamı tərəfindən qəbul olunmuş bir bölgü göstərmək çətindir. Amma hər halda mü əyyən ümumi cəhətlər vardır ki, bu da təhsil sistemindəki təsnifatın elmin daxili t əsnifatına əsaslandığını göstərir. Qeyri-elmi fəaliyyət sahələri üçün kadr ha zırlığı da həmin sahələrin nə dərəcədə elmi biliklər əsasında t əşkil olunmasından asılı olaraq elmlə bilavasitə əlaqədardır. Elmd ə fənlər üzrə bölgüdən başqa, digər meyarlar üzrə də təsnifat aparılır. Elmi t ədqiqatın xarakterinə, məqsəd və funksiyalarına görə elmi fənlə- ri ad ətən iki fərqli istiqamətdə qruplaşdırırlar: fundamental və tətbiqi. Ənə- n əvi yanaşmaya görə, fundamental tədqiqatlar təbiətin obyektiv qanunauy- ğunluqlarının aşkarlanmasına yönəlmişdir və cari tələbatdan, istehsalın kon- kret sifa rişlərindən asılı olmayaraq, elmin daxili məntiqindən, özünün qoy- du ğu suallara cavab axtarışından çıxış edir. Fundamental elmlərin xarakteri el ədir ki, biliklərin mənimsənilməsi metodoloji prinsiplər, elmi-fəlsəfi dün- ya görüşü ilə sıx surətdə bağlıdır. Burada çox geniş miqyaslı elmi nəzəri ba- za t ələb olunur. Fundamental elmi tədqiqatlar min illərdən bəri əldə edilmiş bilikl ər, çox müxtəlif konsepsiyalar və onların sistemləşdirilməsi, dünyanın ümumelmi m ənzərəsinin və elmi paradiqmaların dəyişilməsi ilə nəzəri sis- teml ərdə bir geriyə qayıdış, bütün əvvəlki nəzəriyyələrin və prinsiplərin yenid ən nəzərdən keçirilməsi, yenidən sistemləndirilməsi tələb olunur. T ətbiqi elmlər isə fundamental tədqiqatlar sayəsində əldə edilmiş nə- z əri biliklərin praktik ehtiyaclara uyğun surətdə yönəldilməsinə, nəzəriyyə il ə texnologiya arasında körpü atılmasına xidmət edir. Lakin bu məsələdə iki f ərqli mövqe, fikir ayrılığı da vardır. Belə ki, əksər mənbələrdə bu anlayışlar bizim yuxarıda izah etdiyimiz mənada işlədilsə də, bəzi müəlliflər “funda- mental” sözünü “xüsusi əhəmiyyətli”, “önəmli” mənasında, yaxud təməl el- mi s əviyyə mənasında işlətməklə tətbiqi elmlərin daha fundamental olduğu- nu sübut etm əyə çalışırlar. 1 1 Bax: Н.В.Карлов. О фундаментальном и прикладном в науке и образовании, или Невозведи дом свой на песке // Вопросы философии, 1995, № 11; М.В.Рац. К вопросу - 116 - Elmşünaslıq Fundamental v ə tətbiqi bölgüsü əslində nəinki fənn daxilində, hər bir t ədqiqat daxilində də aparıla bilər. Məsələn, yazılan dissertasiya işlərinin çoxu, h ətta tətbiqi məsələlərə həsr olunsa da, giriş hissəsində problemin nə- z əri-fundamental tərəfləri işıqlandırılmış olur. Bu cür fəndaxili və təd- qiqatdaxili bölgül ərlə yanaşı, bəzi fənləri bütövlükdə fundamental elmlərə, dig ərlərini isə tətbiqi elmlərə aid etmək praktikası da yayılmışdır. Məsələn, ümumi bir f ənn kimi fizika, kimya, biologiya, coğrafiya və s.-dən bəhs olu- nark ən çox vaxt fundamental elmlər nəzərdə tutulur. Həmin fənlərdən ayrıl- mış tətbiqi elmlər isə nisbətən dar sahələri əhatə etməklə ayrıca adlar altında t əsnif olunurlar; məsələn, elektrotexnika, tətbiqi mexanika, spektroskopiya, aşkarlar kimyası və s. Akademik D.İ. Bloxintsev belə hesab edir ki, alimin f əaliyyətini fundamental və tətbiqi sahəyə ayırmaq praktiki olaraq qeyri- müm kündür. Əslində konkret elmi fəaliyyətin tərkibində onlar bir-birini ta- mamlayırlar (11, s. 77). A.Zotov və M.Xolmyanski də belə hesab edirlər ki, t ətbiqi elmlər bütöv elmin üzvi tərkib hissəsidir və onu fundamental tədqi- qatlar dan ayırmaq olmaz (16, s. 67). V.V. Çeşev də həmin mövqedə duraraq ya zır ki, fundamental elmi tətbiqi elmlə qarşılaşdırmaq yox, hər bir tədqi- qatın idraki əsasları kimi dəyərləndirmək olar. “Fundamental elmdə baş ve- r ən proseslər həm texnoloji, həm də sosial-mədəni əlaqələrlə vasitələnirlər” (25, s. 69). “D əqiq elmlər” ifadəsi çox vaxt “təbiət elmləri”nə yaxın mənada işlə- nir. Lakin f ərq bundan ibarətdir ki, bura riyazi elmlər də daxil edildiyindən daha geniş planda götürülür. Son vaxtlar bəzi ictimai elm sahələrində də riyaziyyat geniş miqyasda tətbiq olunur. Bu sırada ilk növbədə iqtisadi n əzəriyyələri göstərmək mümkündür. Görünür, buna görə də, iqtisadi fən- l ərin də dəqiq elmlər sırasına daxil edilməsi təklif olunur. Həm də belə t əkliflər indi Azərbaycanda da səslənməkdədir. 1 D əqiq elm nümayəndələri öz tədqiqatlarını ancaq öz dar ixtisas sahə- l ərinin bazasında apardıqlarına görə və elmi biliklərin ciddi determinasiya- sından çıxış etdiklərinə görə çox vaxt onların başqa elm sahələri ilə, xüsusən о фундаментальном и прикладном в науке и образовании // Вопросы философии, 1996, № 9; Б.И.Пружинин. О пользе фундаментальности или быть ли в России большой науке // Вопросы философии, 1996, № 12. 1 A.Hacıyev. Elm cəmiyyətdə ən yüksək yerdə olmağa layiqdir // “Azərbaycan” qəzeti, 15 may, 2010. - 117 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|