A f s e a fəLSƏFƏ
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmşünaslıq
Elmşünaslıq Ənənəvi elmlərin: fizika, kimya, biologiya və s.-in predmeti çox geniş sah ələri əhatə edir. Amma zaman keçdikcə, elmlər diferensiallaşır, budaqlar şaxələnir, sahələr daralır. Müəyyən problemlər aktuallaşır və onların tədqiqi üçün kifay ət qədər alimlər qrupu cəmləşir, müvafiq institutlaşma, sosial təş- kilatlanmalar gedir. Dig ər tərəfdən də, elmlərin kəsişmə nöqtələrində prob- leml ər üzrə tədqiqat mərkəzləri yaranır. Biz yuxarıda “intellekt” mövzusunu bel ə fənlərarası bir problem kimi nəzərdən keçirdik. Eləcə də, “insan” bir bütöv obyekt kimi müxt əlif elmlərin predmetinə daxil olur, insanşünaslıq m ərkəzləri yaranır. İnsan fenomenini bir küll halında öyrənmək cəhdləri göst ərilir. 1 Lakin insan haqqında biliklərin bir yerə cəmlənməsi hələ bütöv f ənnin formalaşması deyil. Bu cür məcmuələr olsa-olsa kollektiv monoqrafi- ya 2 , toplu 3 , lüğət və ya ensiklopediya 4 halında olur. İnsanın ayrı-ayrı rakurs- larda deyil, bütövlükd ə, vahid funksional bir sistem kimi nəzərdən keçiril- m əsi nəticə etibarilə yeni bir fənnin yaranmasına gətirə bilərdi. V.A.Lektor- ski yazır: “Elmlər sistemi içərisində insan problemindən danışarkən etiraf etm ək lazımdır ki, insan haqqında vahid termin hələ yoxdur; olsa-olsa mo- zaik, bir-biril ə heç də həmişə əlaqələnməyən tədqiqatlardan söhbət gedə bil ər. Biz hələ indi-indi üzərində insan haqqında gələcək elmi qurmaq üçün vahid ümumi əsaslar yaratmağa cəhd göstəririk”. 5 Doğrudan da, bu sahədəki elmi t ədqiqatların inkişaf dinamikasının izlənməsi göstərir ki, sistem bütöv- 1 Bax, m əs.: Т. де Шарден. Феномен человека. М., Наука, 1987; М.Шелер. Положе- ние человека в Космосе // Проблема человека в западной философии. М., «Прогресс», 1988; А.Печчеи. Человеческие качества. М., «Прогресс», 1985; В.Франкл. Человек в поисках смысла. М., «Прогресс», 1990; Н.Моисеев. Человек и ноосфера. М., Мол.гвардия. 1990; В.П.Казначеев, Е.А.Спирин. Космопланетарный феномен челове- ка: проблемы комплексного изучения. Новосибирск, Наука, 1991; В.Дильтей. Воззре- ние на мир и исследование человека со времен Возрождения и Реформации. М.-Иеру- салим, Унив. книга Gesharim, 2000; Ч.Х.Кули. Человеческая природа и социальный порядок. М., Идея-пресс, 2000; Д.Дьюи. Проблемы человека // Реконструкция философии. Проблемы человека. М., Республика, 2003 və s. 2 Bax, m əs.: Человек и его бытие как проблема современной философии. М., Наука, 1978; Человек в системе наук. Отв. ред. И.Т.Фролов. М., Наука, 1989. 3 Проблема человека в западной философии. М., «Прогресс», 1988; Человек: Мыслители прошлого и настоящего о его жизни, смерти и бессмертии. Древний мир – эпоха Просвещения. М., Политиздат, 1991. 4 Bax, m əs.: Ю.Г.Волков, В.С.Поликарпов. Человек: Энциклопедический словарь. М., Гардарики, 2000. 5 В.А.Лекторский. Человек как проблема единого исследования // Человек в системе наук. Отв. ред. И.Т.Фролов. М., Наука, 1989. - 107 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 l əşmədən parçalanır. “Şəxsiyyət” problemi ayrılaraq fəlsəfə, sosiologiya və psixologiya nın kəsişmə xəttində nisbi müstəqillik kəsb edir. 1 Amma bu sah ə d ə bütövləşmədən parçalanır və bəzi istiqamətlər, məsələn, “şəxsiyyətin psixologiyası”, nisbi müstəqil fənn, yaxud Lakatosun termini ilə desək, təd- qiqat proqramı kimi formalaşır. 2 Antropologiya artıq çoxdandır ki, müstəqil bir fənnə çevrilmiş və hətta onun öz daxili t ədqiqat istiqamətləri də nisbi müstəqillik əldə etmişdir. Düzdür, indi insanı cəmiyyət və mədəniyyət rakurslarında nəzərdən keçirən sah ələr sosial-kulturoloji antropologiya fənnində birləşir. İnsanı fiziki varlıq kimi öyr ənən sahələr fiziki antropologiyada, daha geniş planda, ruh və bədə- nin v əhdəti kimi öyrənən sahə isə fəlsəfi antropologiya adlanır. Amma bu sah ələr özü də bir tərəfdən, təmərküzləşərək vahid antropologiya elmini təş- kil ets ə də, bu düyündən daha geniş şəbəkəli budaqlanma gedir və çoxlu sayda konkret antropoloji f ənlər yaranır: linqvistik, koqnitiv, tarixi, iqtisadi, siyasi, hüquqi v ə s. antropologiyalar (7). Düzdür, Azərbaycanda və azərbay- can lı oxucuların bələd olduğu Rusiya mətbuatında sosial (kulturoloji) antro- pologiyaya aid m əsələlər əsasən “kulturologiya” adı altında araşdırılır, am- ma son vaxtlarda dünyada q əbul olunmuş təsnifata uyğun olaraq antropolo- giya terminind ən də istifadə olunur və bu adda kitabda kitablar yazılır. 3 Yaxud t əhsil sisteminin cəmiyyətdə yerinin və özünəməxsus funksiya- la rının öyrənilməsi sosial fəlsəfənin və sosiologiyanın predmetinə aiddir. T əhsil sistemində idarəetmə məsələləri menecmentin sahələrindən biridir. T əhsilin maddi-texniki baza ilə təmin olunması, təhsil müəssisələrinin infra- strukturunun formala şdırılması, təhsilin maliyyələşdirilməsi və s. bu kimi probleml ər də əslində iqtisadiyyatın predmetinə daxildir. Bel əliklə, təhsilin fəlsəfəsi, təhsilin sosiologiyası, təhsil menecmenti, t əhsilin iqtisadiyyatı və s. bu kimi nisbi müstəqil tədqiqat sahələri formalaşır 1 Э.В.Ильенков. Что же такое личность? // С чего начинается личность. М., Полит- издат, 1983; В.И.Толстых. Человек человечества // С чего начинается личность. М., Политиздат, 1983; Л.Хьелл, Д.Зиглер. Теории личности. СПб., «Питер», 1997; К.С.Холл, Г.Линдсей. Теории личности. М., «КСП+», 1997; Психология личности. В 2- х томах. Самара, Изд. Дом. «Бахрах», 1999. 2 Д.Фейдимен, Р.Фрейгер. Теория и практика личностно-ориентированной психологии. Сост.: Р.Р.Кашапов. М.,. 1995 Г.Айзенк. Структура личности. М., «КСП+», 1999; В.Райх. Анализ личности. М., «КСП+», 1999. 3 Bax, m əs.: В.Феллер. Введение в историческую антропологию. Опыт решения логической проблемы философии истории. М., КНОРУС, 2005. - 108 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|