A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 2,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÜÇ SANDIQ HEKAYƏSİ 148
- ANAR 8 noyabr, 1988 150
146 vurulun, bölünün! Bundan sonra Bir, İki, Üç, Dörd, Beş, Altı, Yeddi, Səkkiz, Doqquz əl-ələ verib Nizami muzeyinin tinindəki təzə saata getdilər. On, On Bir, On İki onları orada gözləyirdi.
147
148 58-ci İLİN ÜÇ SANDIQ HEKAYƏSİ
Yadındadırmı, bir neçə il bundan qabaq səninlə söhbətimiz olmuşdu; danışmışdıq ki, sən mənə bir şer həsr edəcəksən, mən də sənə bir hekayə. Sən vədinə əməl etdin, mənsə o vaxtdan bəri təzə hekayə yazmadığım üçün sözümün üstündə dura bilmədim. Amma hər halda əhdə xilaf çıxmaq istəmirəm; ilk dəfə çapa verdiyim bu köhnə hekayələrimi sənə ithaf edirəm. Otuz il bundan qabaq yazılmış bu üç hekayə az qala səninlə yaşıddır. Onları yazarkən sənin indiki yaşından çox-çox cavan idim. Güman edirəm ki, 19-20 yaşlı gəncin qələm məhsulları olan bu yazıların qüsurlarını onların səmimiyyətinə bağışlarsan. Bu üç hekayənin qısaca tarixcəsini də sənə və oxuculara nəql etmək istəyirəm. 13-14 yaşlarımdan yazı-pozuyla məşğul olurdum, amma cızma-qaralarımı üzə çıxarmağa həvəs göstərmirdim. Anam hərdən zarafatla mənə: "Bəsdir, sandıq ədəbiyyatı yaratdın", - deyirdi. Yalnız 1960-cı ildə bir neçə hekayəmi "Azərbaycan" jurnalına təqdim etdim. Onların içində "Nisbət nəzəriyyəsi" də vardı. Çap edilmədi, sonra qəzetə verdim, ordan da qaytardılar və nəhayət ilk kitabıma salmışdım, yenə də nəşrinə müyəssər olmadım, "Ürəyim ağrıyır" hekayəsini atama oxumuşdum. Çapa verməyi məsləhət bilmədi. "İztirabın vicdanı"nı isə atam bəyənmişdi, amma Ənvər Məmmədxanlı bu hekayəni oxuyub qəti surətdə pislədi. Hekayənin hifz olunmuş yeganə əlyazmasının son səhifəsində Ənvər müəllimin karandaşla yazılmış çox sərt rəyi durur: "At peçə! Böyük, tarixi bir faciəni məzmunsuz bayağı bir 149 təlxəyin qara qışqırığının hədəfi etmək olmaz!". Vaqif! Sənin və mənim dərin hörmət bəslədiyimiz Ənvər müəllimin fikriylə o vaxt razılaşmışdım və hekayəni heç yerə təqdim etməmişdim. İndi bu rəyi tam şəkildə qəbul edə bilmirəm. Əlbəttə, bu hekayəyə də, o birilərinə də yüksək nəsr meyarları baxımından, bədiilik, peşəkarlıq, dil baxımından çox iradlar tutmaq olar. "İztirabın vicdanı" hekayəsinin melodramatik üslubunun, bəzi hind filmlərini xatırladan gurultulu adının bütün naqisliyini bu gün daha aydın görürəm. Amma otuz il sonra həmin yazını bir cümləsini, bir sözünü dəyişmədən olduğu kimi oxuculara təqdim edərkən xəcalət çəkmirəm. Təcrübəsiz müəllifin sənətkarlıq xətalarını bağışlamaq olar, amma həm fərdi yaş xüsusiyyətlərindən, həm də dövrün ab-havasından doğulmuş yazını peçə atmağı rəva bilmirəm. Nə deyim, bəlkə o dövrdə doğrudan da elə sobaya atılasıydı... Amma məlum olduğu kimi əlyazmaları yanmır - bu həqiqət dahiyanə əlyazmalarına da aiddir, mənimkilər kimi ən adi, ən iddiasızlarına da... Bəzən bizim Azərbaycan yazıçılarını qınayırlar ki, necə olub hamınız nə yazıbsınızsa hamısını çap etmisiniz? Rus yazıçıları kimi sizin də o dövrlər nəşr oluna bilməyəcək və yalnız indi üzə çıxarıla biləcək əsərləriniz yoxdurmu? Ədəbi "sandığımdan" çıxarıb çapa verdiyim bu üç hekayə həmin suala – irada cavab deyilsə də, hər halda Stalin dövründən sonra ədəbiyyata gələn gənclərin o vaxtkı duyğu- düşüncələrini az, ya çox dərəcədə əks etdirən sənəddir, zamanın sənədi və buna görə də bəlkə müəyyən marağa səbəb olar. Durğunluq dövründə mənəvi həyatımızın başı pambıqla kəsilənəcən belə mövzular düşündürürdü bizi, Vaqif. Vur-tut iyirmi yaşımız vardı axı...
150
Hikmət ev paltarını geyinib kürsüdə rahatlanmışdı. Qəzetlərə baxırdı. Hərdən qəzeti kənara qoyub çayından bir qurtum içir və yenidən tənqidi məqaləni oxuyurdu. Nəimə hələ işdən gəlməmişdi. Ceyhunla Rəna o biri otaqda oynayırdılar. Onların hay-küyü otağı basmışdı. Səs-küy Hikmətə mane olurdu. Amma o çağırıb cocuqlarına acıqlanmırdı. "Bir az yavaş" demirdi. Çünki səs-küysüz uşaq oyununun ləzzəti yoxdur. Uşaqlar oynayarkən çığır-bağır salmaqdan xüsusi həzz alırlar. Bu həngamədə məqalə oxumaq çətindi. Amma Hikmət uşaqlara acıqlanmırdı. Onların səs-küy qaldırmağa haqları vardı. Axı oynayırdılar. Hikmət səssizlik tələb etsəydi haqlı olardı. Uşaqlar susardı. Hikmət deyən olardı. Uşaqlar oynamazdılar. Darıxardılar. Hikmət haqsız olardı. Hikmət heç bir şey demirdi. Uşaqlar səs salırdılar. Hikmət məqaləni böyük çətinliklə qavrayırdı. Məqalə bir yazıçının romanı haqqında idi. Bu yaxınlarda romana uzun-uzadı bir tərifnamə çıxmışdı. Tərifnamənin müəllifi çox dürlü dəlillərlə romanın gözəlliyini isbat edirdi. O yazırdı ki, qəhrəmanın romanın axırında qısqanclıq üstündə intihar etməsi çox təbiidir. Bu həqiqi insana xas olan cəhətdir. Qəhrəmanın surəti dolğun çıxmışdır. Məqalə müəllifi fikrini təsdiq etmək üçün çoxlu əsaslar gətirirdi. Belə çıxırdı ki, o, tamamilə haqlıdır. Amma indi tənqidi məqalə romanı heçə çıxarırdı. Tənqidçi dürlü dəlillərlə romanın yarıtmazlığını isbat edirdi. O göstərirdi ki, qəhrəmanın intiharı artıqdır və lazımsızdır. İnandırıcı deyil. Çünki onun fikirləriylə, dünyagörüşüylə, anlayışlarıyla uyuşmur. Yəqin bu tənqidçi də haqlı idi. Hikmət özü də romanı oxumuşdu. Xoşuna gəlməmişdi. Bir tərəfdən insan əlaqələrində
Yüklə 2,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|