A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 32 

("Torpaq. Dəniz. Od. Səma", "Gün keçdi", "Dədə Qorqud" - ilk iki 

seriyalı Azərbaycan filmi, "Dantenin yubileyi", "Üzeyir ömrü", 

"Ötən ilin son gecəsi", "Qəm pəncərəsi", "İmtahan", "Əlaqə", 

"Təhminə", "Otel otağı"), bir neçə  sənədli və televiziya filminin 

("Dəniz", "Qobustan", "Daş saatın səsi", "Qədim Gəncə - Yeni 

Gəncə", "Bu - Səttar Bəhlulzadədir", "Bu - Cavaddır", "Dindirir əsr 

bizi", "Evləri köndələn yar") ssenari müəllifidir.  "Dantenin yubileyi" 

filminin (Gülbəniz Əzimzadə ilə birlikdə), habelə iki seriyalı "Üzeyir 

ömrü", "Qəm pəncərəsi" filmlərinin quruluşçu rejissoru Anar özüdür.  

Bir çox nəsr  əsərlərinin səhnə  və ekran variantını yaradan Anar 

sanki sənətin bu yeni imkanları ilə  həyat dramaturgiyasının daha 

gizli qatlarını, cizgilərini üzə çıxarmaq, onları daha görüntülü etmək 

məqsədi daşıyır. Bütövlükdə Anarın səhnə  və ekran əsərləri 

qədərincə cazibədar və geniş tamaşaçı auditoriyasının davamlı 

marağına səbəb olan əsərlərdir. Onun əksər filmləri, televiziya 

tamaşaları neçə illərdir ki, dəbdəndüşməz  şuxluğunu saxlamaqda, 

dərinliyi, istiliyi, məlhəmliyi, temperamenti, kəsərliliyi ilə 

mənəviyyatımızda duyğu-düşüncə bolluğu yaratmaqdadır. Artıq 

Azərbaycan kinosunun klassikasına çevrilmiş "Dədə Qorqud" 

filminə, "Evləri köndələn yar" televiziya tamaşasına hər il (bəzən bir 

neçə  dəfə) baxılır, fəqət doyulmur. "Dədə Qorqud" filmi kimi bir 

sənət örnəyi Azərbaycan olduqca var olacaq, zərifliyin və 

qəhrəmanlığın ölməzliyini zaman-zaman göstərəcək və  bəlli edəcək 

ki, milli sənət və  mənəviyyatımız məhz belə örnəklər təməlində 

əbədi yaşarılıq və törədiçilik gücündədir. Hələ iyirmi il öncə 

Türkiyədə nümayiş etdirilən və  məşhur "Spartak" filmi ilə 

tutuşdurulan "Dədə Qorqud" filmi haqqında Ergün Gözə  əbəs yerə 

yazmırdı: "Dədə Qorqud" filmi göstərdi ki, bizim nağıl dediyimiz və 

ya deməyə məcbur edildiyimiz "Dədə Qorqud"da 16 dövlət qurmuş 

bir millətin mənəvi zənginliklərinin hamısı var. Elə  əxlaqi mühtəva 

var ki, insanlığın hamısına yetər və artıq da qalar. Haramzada 

olmayan türk milləti  əslini heç bir zaman inkar etməz və bir gün 

görərik ki, Azərbaycanla Türkiyənin babası eyniymiş: Dədə 

Qorqudumuz… (Ergün Gözə. "Dədə Qorqud" - "Tərcüman" qəzeti, 

1983). 

Vaxtilə böyük sənətkarımız Rəşid Behbudovun da yüksək qəymət 

verdiyi və haqqında keçmiş SSRİ-nin nüfuzlu "Pravda" qəzetində 

məqalə yazdığı "Üzeyir ömrü" ("Üzeyir Hacıbəyov. "Uzun ömrün 

downloaded from KitabYurdu.org

---

 33 

akkordları") filmi dahi bəstəkarımızın həyat və  fəaliyyətini bütün 

çevrəsiylə  əks etdirən dolğun bir əsərdir. Anar bu əsərində Üzeyir 

bəyin ömürlüyünün kövrək və mübariz anlarını, üzləşdiyi  əngəlləri, 

qazandığı  uğurları, açdığı ilk cığırların mənasını, nostalgiya və 

fərəhini onun qəlbindən süzülən, dövrünün və  əbədiyyətin ruhunu 

özünə  sığdıran musiqisinin yaranış  və yayılış ritmləri ilə  həmahəng 

səsləndirməyə müvəffəq olmuşdur. Professor Gülrux xanım 

Əlibəylinin bu sözləri həqiqətdir: "Yazıçı  və dramaturq Anar bu 

filmində yalnız bu unikal şəxsiyyətin yaradıcılığına deyil, bütün 

bizim musiqimizə  və  sənətimizə  bəslədiyi sonsuz məhəbbəti ifadə 

edib… Sənət tarixində Anarın "Üzeyir Hacıbəyov" filmi dahiyanə 

tapılmış ideyasına görə bir şedevr - şah  əsər kimi qalacaq …" 

(Gülrux  Əlibəyli. "Musiqi isə diridir" - "Bakinski raboçi", 1 aprel 

1992). "Kino" qəzetinin Anara həsr olunmuş xüsusi buraxılışında isə 

(mart, 1997) Oqtay Mirqasımov "Anarın bizim 

kinematoqrafiyamızda rolu olduqca böyükdür" - qənaətinə yalnız 

onun bu sənət sahəsindəki fəaliyyətinin və xidmətlərinin təhlili və 

dəyərləndirilməsi ilə gəlmişdi…  

Anar Azərbaycan mədəniyyətinin yaradıcılarına təkcə  bədii, 

sənədli  əsərlər həsr etməmiş, onların ekran və  səhnə obrazlarını 

yaratmamış, həm də onlar haqqında çoxsaylı  məqalə  və esselər 

yazmışdır. Ümumiyyətlə, Anarın ayrı-ayrı seçkin şair, yazıçı, alim, 

bəstəkar, aktyor, rəssam, memar, ifaçı  və başqa sənətçilərimiz 

haqqında,  ədəbiyyat, tənqid, musiqi, teatr, kino və s. dürlü sənət 

sahələri xüsusunda yazdığı məqalə və esselərində, dünyadan köçmüş 

ədib və sənətçilərə həsr etdiyi ağılar və anlarda, "Sizsiz", "Mübarizə 

bu gün də var", "Gecə düşüncələri", "Əsrim və nəslim" kimi dəyərli 

və orijinal janrlı  əsərlərində Yeni Çağ Azərbaycan mədəniyyəti və 

incəsənətinin zəngin palitrası yaradılır. Elm, incəsənət və 

ədəbiyyatımızın yaradıcı nümayəndələrinə Anarın nəfis baxışı, 

onların yaratdıqlarına dərin araşdırmalar, tutuşdurmalarla müşayiət 

olunan incə, analitik münasibəti bütövlükdə Azərbaycan 

mədəniyyətinin xarakterik cizgilərini, önəmli keyfiyyətlərini, 

struktur mahiyyətini,  şəbəkələnmə prinsiplərini anlamaqda, onun 

təkamül xüsusiyyətlərini dərk etməkdə, perspektiv gəlişmə yönlərini 

aramada çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  

Mütəfəkkir yazıçının dünya sənətkarları haqqında düşüncələri 

milli mədəniyyətimizin dünya mədəniyyəti ilə  təmas və ilişgilərini 

downloaded from KitabYurdu.org

---

 34 

bir qədər də artırır və  dərinləşdirir. Azərbaycan - dünya 

mədəniyyətləri arasındakı  İpək Yolu həm də Anarın klassik və 

modern üslubların orijinal sintezindən ibarət olan çoxşaxəli - 

ornamental yaradıcılığından,  genişmiqyaslı 

ədəbi-ictimai 

fəaliyyətindən keçir… 

 

HƏMİŞƏ TƏTİKDƏ, 

YAXUD 

ZAMANLA NƏFƏS-NƏFƏSƏ 

 

Anar yaradıcılığının mühüm bir qolunu da ədəbi, etnoqrafik, 

siyasi publisistika təşkil edir. Onun Azərbaycanın etnoqrafiyası, 

etnocoğrafiyası ilə bu və ya digər  şəkildə bağlı olan yazılarında 

Vətən torpağının  əlvan mənzərəsi yaradılır, hər qarışında 

mənəviyyatımızın, estetik düşüncə  və duyğularımızın boyaları 

çalarlanan, hər qırçını genetik yaddaşımızı çiçəklədən yurdumuz 

aşıb-daşan sərvətləri qədərincə bolluca sevdirilir. - Azərbaycan özü 

boyda bir xalça - milli varlığımızın bütün rənglərini özündə 

ilmələyib əks etdirən xalça şəklində göz önünə gətirilir.  

Dünyanı  gəzib-dolaşan yazıçının "yol yazıları"nda da əcnəbi 

ölkələr haqqında dolğun təsəvvür yaradılmaqla yanaşı, həmin 

yazılarda əcnəbiliyə yenə də azərbaycanlı baxışı ilə - "bizim Anarın" 

gözü ilə baxılır.  

Azərbaycan iki yüz ilin və iki min ilin qovuşması  ərəfəsində 

özünün böyük, həlledici tarixi sınaqlar çağını yaşadı. Azərbaycanın 

milli müstəqilliyi düşüncəsini yaradanlardan biri olan Anarın qələmi 

çağının rənginə boyandı. Hadisələrin ən şiddət çağlarında onun siyasi 

publisistikası xalqının iradəsini yetərincə  kəskin və doğruca ifadə 

edirdi. Anar milli hərəkatı parçalanmalardan saqındırmağa, 

hakimiyyətlə xalqın birliyinin təmin edilməsinə çalışan nüfuzlu söz 

sahibi kimi getdikcə kükrəyən dolaşıq hadisələrə həm Azərbaycanda, 

həm də Azərbaycandan kənarda düzgün münasibətin formalaşması 

üçün  əlindən gələni edirdi. Xüsusilə  təhlükəli təcridolunmaya 

sürüklənən, haqqında minbir iftira qondarılaraq tələyə  çəkilən 

Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun qorunmasında Anarın qətiyyətli 

sözü, mövqeyi mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. O, respublikamızın 

suverenlik  əldə etməsindən iki ay öncə yazdığı "Müstəqilliyin  şirin 

xülyası, yaxud cənab Jirinovski Boris Nikolayeviçin sağlığına badə 

downloaded from KitabYurdu.org

---