A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏNƏVİYYATIN ƏKS DƏRİNLİKLƏRİNDƏ: OKEANINDA VƏ KOSMOSUNDA
11 sabaha yürüşdə start meydanı, irəliyə hərəkətdə mənəvi mühərrik kimi fəal və diridir". Anar təkcə nəsr əsərlərində deyil,həm də tarixi- publisistik esse və məqalələrində, digər səpgili yazılarında tarixi - çağdaşlığın təməli kimi qavradır. "Zalım bir dövrdə" insani kamilliyə və qəlb intibahına səsləyən, kosmik əxlaqın möhtəşəm poeziyasını yaradan Nəsimi, tarixin Azərbaycan mənasını açmış Şah İsmayıl Xətayi, Ortaçağ Azərbaycan türkcəsini Şərqin üç böyük dilindən biri kimi sənət meydanına gətiribən bu dildə əbədiyyət duyğularını dilləndirən ‘üzuli, "Şərqin mədəni irsiylə Qərbin mütərəqqi fikrinin, vahid bəşəri dəyərlərin rəmzi", yeni ideyaların, "sübhün səfiri" Mirzə ‘ətəli Axundzadə, "min illik bir ənənənin axarında öz yönünü taparaq", xalq mənəviyyatı və zövqünün dərinliyini, milli-estetik zənginliyini aşıq şerində kükrədən Aşıq Ələsgər, bütün ədəbi fəaliyyəti ilə tənqidi və milli-demokratik düşüncənin əsasını qoymuş Cəlil Məmmədquluzadə və əsrini tərpədən mollanəsrəddinçilər, "sənətimiz tarixinə əlvan, romantik bir səhifə yazmış" Hüseyn Cavid, milli ədəbiyyatımızda tarixi roman janrının ən qüdrətli yaradıcılarından biri Yusif Vəzir Çəmənzəminli, əsgi - yeni çağ, Şərq - Qərb musiqisinin praktika və nəzəriyyədə klassik vəhdətini yaratmış Üzeyir bəy Hacıbəyli Anarın "Şairin hünəri", "Şairin zəfəri", "Şairin kədəri", "Sübhün səfiri", "Aşıq gördüyün çağırar", "Anlamaq dərdi", "Molla Nəsrəddin - 86", "Qəm pəncərəsi", "Böyük ömrün bir əsri", "Yusif Vəzir haqqında söz", "Üzeyir ömrü" əsərlərinin ona görə araşdırma mənbəyi, örnək obrazıdır ki, bu böyük insanların hər birinin şəxsiyyəti, yaradıcılığı, fəaliyyəti, mücadiləsi ilə Azərbaycan mənəvi düşüncəsi və mədəniyyətinin bütövlüyü, varisliyi, yaşam qüdrəti, indi və indən belə də hər çağda varolma qabiliyyəti, hüququ yaradılmış olur. Bu - daha geniş və gerçək mənada Azərbaycanın fiziki və etnik coğrafiyasının üst-mənəviyyat qatıdır. Məhz bu qat yırtılanda Vətən torpağının əldən getməsi doğrulanır. Anar bütün yaradıcı həyatı boyu bu milli mənəviyyat qatını möhkəmlətməyə, güclü və deşilməz etməyə çalışıb. "Qobustan" incəsənət toplusuna redaktorluq etdiyi dönəmdə isə bu ümummilli problemin dil mədəniyyəti çevrəsinə xüsusi bir həssaslığın yaranmasına nail olub. Bu gün daha da aktuallaşan milli dil siyasətini XX əsrin son çərəyində seçkin və ardıcıl səpgidə, əngəllərlə dirəşə- dirəşə, ancaq milli mənəviyyat təməlini yalnız Azərbaycan downloaded from KitabYurdu.org 12 türkcəsinin tükənməz törədiçilik potensialı əsaslarında quraraq yeritməyin, qətiyyətlə bu yolu davam etdirməyin bünövrəsini Qobustan incəsənət - milli düşüncə hərəkatı qoydu. Dünya mədəniyyəti ilə sıx ilgilənmə, qaynaqlanmanı da içinə alan bu hərəkat milliliyin və bəşəriliyin harmoniya xəttini ən təbii əsaslarla yaradırdı. Bu çağdan dil yenilikçiliyi məqsədyönlü şəkil aldı, mədəniyyətimizi gəlişdirməyin özül daşına çevrildi. Bu çağdan Azərbaycan türkcəsinin nəfəsi xeyli genişləndi, onun elmi-humanitar tutarı gücləndi, bu təkanla onun gələcək inkişafına da perspektiv açıldı. XXyüzilin ilk çərəyində "Molla Nəsrəddin" jurnalının həyata keçirdiyi böyük missiyanı həmin yüzilliyin son çərəyində yeni tarixi situasiyada Anarın "Qobustan"ı (əlbəttə, həm də onunla çiyin-çiyinə "Azərbaycan", "Ulduz", "Xəzər", "Gənclik" dərgiləri…) daşıyırdı. Mədəniyyətin inkişafı - yalnız bütün cinahlardakı hərəkatla təmin olunur. Ona görə də klassik mədəniyyət qurucuları milləti silkələmək, milli düşüncəyə təpər vermək üçün onun bütün cəbhəsində fədakarlıqla çalışmışlar. Bu ənənə, göründüyü kimi, Anar üçün də məram və örnək olub. Yeni çağın klassik əsərlərini yaradan Anar ötəni - itən saymayan, keçmişlə bugünün (ötənlə bitənin) ulu doğmalığına söykənc verən, tarixin arxitekturasına öz naxışlarını, oymalarını yapan, sərt doğruları ilə ürəyimizdən tikan çıxardan bütün yaxşı sənətkarlar kimi həqiqi mənada adamı xoşbəxt edən yazıçıdır. Yazıçı Anarın yaradıcılığı sanki bu hikmətli fikri bir daha təsdiq edir: "Öz nöqsanlarını duyan, görən, düşünən, yazan xalq yetkin xalqdır!" "Aşağılıq kompleksi"ndən sıyrılıban öz üstünlüklərini pasdan təmizləyib, bülövləyib, itiləyib, parıldadıb kəsərli, etgili, gərəkli edən xalq da eləcə.
OKEANINDA VƏ KOSMOSUNDA Anarın nəsri, şübhəsiz onun çoxşaxəli yaradıcılığının nüvəsini təşkil edir. Yazıçının nəsri 60-cı illərdən ta günümüzədək özünəməxsus zənginləşmə, dərinləşmə yolu keçmiş, gəlişməsində yeni çalarlar, özəl keyfiyyətlər qazanmışdır. Onun nəsr yaradıcılığındakı poetik təkamülün ritmlərini sanki bir-birindən doğulan, fəqət ayrı-ayrı dünyalardan keçən əsərlərin ümumi downloaded from KitabYurdu.org 13 arxitektonikasında aydınca bəlirləmək olur. Yazıçının daim gərilən üslubu, birərli-analitik təhkiyəsi, öz daxili enerjisinə güvəncli süjet- obrazyaratma çəmləri, yorulmaz ideya axtarışları onun nəsr poetikasının dinamikasını təmin edir. Anarın bir əsərindən o birinə qapı açılır. Hər bir əsərin mövzu, üslub və forma bitkinliyi olduğu üçün bu "poetik məkana" sığdırılan hər bir detal incəliklərinə qədər işlənildiyindən həmin "poetik məkana" sığmayanlar da yeni bir əsərin obraz potensiyasına çevrilir. Dərinlik genişlənmə, budaqlanma, dürləşmə situasiyası yaradır. Bir əsərin ötəri cizgisi, epizodik obrazı yeni bir əsərdə fokuslaşdırılır, mayalanmış bədii hüceyrənin orqanizmə çevrilməsi, doğuluşu, həyat qazanması kimi təbii bir proses baş verir. Bu mənada Anarın bütün nəsr əsərləri bütöv, sürəkli bir romandır. Dünya ehramının şüuraltı labirintlərində hörümçək torlarını yırta-yırta gedən, əlindəki lampa ilə qaranlıqları işıqladan kahin bilib-bilmədiklərimizi bizə sirr gözəlliyi ilə açır… Anarın antik fəhmi onun bədii dünyagörüşü və düşüncə texnologiyasını klassik nəsrdən (məsələn, Lukian, Rable, Servantes satirasından, "Kəlilə və Dimnə" müdrikliyindən) çağdaş nəsrin modern axtarışlarınadək dünya bədii mədəniyyətinin bütün buğum nöqtələrinə qaynaqlayır. Çağdaş nəsr prosesi XX əsrin ikinci yarısından günümüzədək olan dövrü əhatə edir ki, bu dövrün bədii atlasında Azərbaycan nəsri həm də Anar yaradıcılığı ilə dəyərincə təmsil olunmaqdadır. Çağdaş nəsr axtarışlarında Anarın yeri seçkincə görünür. Bu fikri ayrı variasiyasında belə də demək olar: Anar çağı ilə bütöv, dolğun, ahəngdar görünür. Anar nəsrində Zaman - saat kimi çıqqıldayır, hər Anın - əbədiyyət qədər zəngin və ləzzətli olduğu duyğusu yaradılır. Altmışıncılar sırasında Anar dövrünün yazarları ilə bənzəyişlərindən daha çox bənzəməzliklərinə görə nəsildaşdır. Yazıçı özü də "Nəsrin fəzası" adlı dəyərli araşdırmasında "Yeni Azərbaycan nəsrinin" yaradıcılarını ortaq bir müstəviyə gətirməyə çalışsa da, yenə məhz onların bənzərsizliklərində, problemə ayrı tərzdə yanaşmalarında "Yeni nəsrin" ədəbi ruhunu görürdü. İnsanın daxili aləminə enməyin Balzak, Tolstoy, Dostoyevski, Unamuno bədii üsulundan ayrı bir səpkidə, ancaq gələnəkli bir bağlantıda təzahürü Yeni Çağ dünya nəsrinin estetikasını müəyyən etdi. Buradakı realizm mistika və sürrealizmə varmasında da, sosial downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|