A zərbaycan türklərinin
Yüklə 19,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
80 Dağıstanda Kübəçi (Zirehgeran) kəndinin adı da suvar boylarından yadigar qalmışdır. Türk dilində «zireh» anlamında kuyaq, yarıq (yaruq), say-yarıq, bütün bədəni qoruyan «dəmirdon» anlamında kübe-yarıq ter- minləri işlənirdi. Üstdən geyilən döyüş qaftanına isə yalma deyilirdi, bəzi uzmanlar isə bunu atı qoruyan zireh sayır. 254 Qaya rəsmlərində, yazılı qaynaqlarda dəmirdonlu döyüşçülərin qiyafəsi təsvir edilmişdir. Nağıllarda «altdan geyindi, üstdən qıfıllandı» deyimi ilə yola çıxan, savaşa gedən igidlərdən bəhs olunur. KDQ-da «ip üzəngili, keçə börklü, azğın dinli, quzğun dilli» kafirlərə qarşı əynin- dəki dəmirdonu göy polad olan döyüşçülər vuruşur. 255
özünü
deyil, atını da zirehli dona bürüyür. Zirehli donla döyüşə qatılanlar özəlliklə ağır yaraqlı süvarilər idi. Yüngül yaraqlı atlı türk döyüşçülərisə yalnız yüngül qalxandan müdafiə üçün istifadə edirdi. İslamaqədər bütöv Avrasiya məkanında görünən türk hərb kulturu Ön
Asiyadan başlanın türk savaş terminologiya- sının qonşu
xalqların dilinə keçməsində də görünür. 256 Hətta bəzi türk boy- larının adı ətraf xalqların dilində «bahadır» anlamı bildirən sözə çevril- mişdir. N.Y. Marr yazır ki, yunanlarda subar sözü «qorxunc məxluq» (çudovişe) anlamında işlənir . 257 German dillərində də alp sözü insanı yu- xuda boğan mifik varlığı bildirir. İ. M. Dyakonov
doğru olaraq, pəhlivan sözünün part (pəhləvi) boylarının adı ilə bağlayır. 258
Haylar da saqa adını
254 Donuk, 1988, 107. 255 KDQ, 1962, 71, 81. 256 Yelena Şipova təkcə rus dilinə keçmiş xeyli türk savaş terminləri haqqında məlumat verir: alpaqut,
arkan, artel,
ataman,
balta,
barış, baskak,
basmaç,
başıbuzuk,
boqatır,
deli-
baş, kamça, kalança, kobura, koytul, kolçuqa, kinjal, yaqma, yasavul, yeralaş, yumşan, saadak, saqçiy,
sançak,
san,
san(ovnik), tabor,
temnik, paşa, çekan, djiqit, ulan,
urá, uran və sairə (Шипова, 1976). 257
Yazar aznaur sözünün də gürcülərdə «süvari oğulları» anlamında işləndiyini qeyd edir (Марр, III. 1943, 114, 166). 258 Дьяконов, 1956, 239; Sonralar farslaşmış partlar saqa boylarından ayrılanlar idi. 81
«bahadır»
anlamınında hska (saka) deyiminə çevirmişlər. Olsun ki, pers- lərdə hunər (hünər) sözü hun adı ilə bağlı yaranmışdır. Bahadır sözünün özü isə qədim baqatur, baqatır formaları ilə bir çox dillərə keçmişdir. 259
mağa başladığı üçün onların dilçilik yozumu bəzən çətinliklərə rast gəlir. Məsələn, bugün əksər dillərdə fransız sözü kimi işlənən marşal titulunun tarixi qədim olmasa da, onun mehtər anlamlı bir termindən yaranması bir az qəribə görünür. Lakin yuxarı german dialektində monqolca morin (at) sözündən yaranmış marah-sch
(mehtər)
sözünün
əski fransız dilinə mare- schal «mehtər» şəklində keçməsi bəllidir. Yaxud, dilimizdə işlənən əsir- yesir sözü ərəblərdən deyil, asurlardan keçmişdir: Güney Azərbaycandan tutub apradıqları kişilərə asiru, qadınlara asirtu deyən asurlardan yadigar qalmışdır.
Qədim türklər dustağa tutsaq, əsirə bulun//bolun deyirdi, türklər
tərəfə keçən,
könüllü təslim olanlar isə içkin ər adlanırdı.
Hər
hansı savaş qarşılaşan iki tərəfin iştirakı ilə gerçəkləşir, ona görə də
savaş növlərini bildirən sözlər feilin qarşılıq-müştərək şəkilçisi ilə yaranır: döyüş, savaş (söyüş), çalış, çarpış, qarpış, kürəş (güləş), süngüş//sünüş (süngüləşmə), vuruş, dartış, dalaş, dirəş və həm də barış. Türkoloji ədəbiyatda, tarixi tədqiqatlarda türklər daha çox hücum edən, başqa xalqların ölkələrini işğal edən bir etnos kimi təqdim olunur. Lakin tarixboyu türk ölkələrinin işğalı, türk boylarının Ön
Asiyada qədim yurdlarından çıxarılması olayları daha çox olmuşdur. Bunu tarixi qaynaq- larda işlənmiş bəzi terminlər aydın əks etdirir. Belə ki, düşmənin gəlmə xəbərini alan toplumun qorxuya düşməsi beling, kıyım, tezik, tezgi, ürkün və yaranan qarışıqlıq bulqak, bulqaş adlanırdı. 260
deyim diqqəti çəkir: arkuy kargug ulgartdım . 261
Göründüyü kimi, burada müdafiə üçün ocaq-tüstü xəbərdarlığı verə bilən «qaravul qülləsinin ucal- dılması» verilmişdir. Türk etnosunun
savaş tarixində ən önəmli
və
ibrətamiz
müharibələr müstəqillik uğrunda aparılan savaşlar idi. Tarixboyu türk yaşamının özəl bir
atributuna
çevrilmiş azadlıq savaşı həm də bu etnosu ayaqda
saxlayan
259
Qamər başbuğu Teuşpanın manda döyüşçüsü adlanması da diqqəti çəkir (ВДИ, №1, 1947, 270); Belə ki, Orta Doğuya daha qədim çağlarda Azərbaycandan yürüşlər edən ordunun umman-manda qoşunları adlanması, daha sonralar isə onlara «tanrı ordusu» adı verilməsi də maraq kəsb edir. Yanılmıramsa, akad dilində umman «qoşun» deməkdir. 260
Donuk, 1988, 96. 261
Orkun, 1994, 118. Yüklə 19,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|