A zərbaycan türklərinin
Yüklə 19,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 bir yaşam mücadiləsi idi. Belə ki,
m.ö.
XIX-XVIII
əsrlərdə
indiki
Kərkük
bölgəsinə
soxulan asurlara qarşı turuq boylarının savaşı, minil sonra pro- toazər boylarının Mana elinə soxulan asur-urartu əsgərlərinə qarşı, daha sonralar Alban-Aran elinə yürüş edən rumlulara qarşı, hətta, yarımonqol olsa da, soydaşları hunlara qarşı apardığı müharibələr azadlıq savaşı idi. Bəzən «üsyan» dediyimiz olayların da çoxu azadlıq savaşının bir çaları- dır. Belə ki, Mada elini əhəməni soyundan geri alan Qam-Ata, çinliləri vahiməyə salan Kür-şad, ərəblərə dirəniş göstərən Babək türklərin azad- lıq uğrunda şəhid olan mücahidləri idi. Hürr yaşamı hər şeydən üstün tutan türklər
əsir və
ya asılı
duruma
düşməyi böyük bədbəxtlik sayırdılar. V. Radlova görə, «bozqır türk top- lumunda elə bir hürriyət ovqatı vardı ki, ən kiçik ailə belə, başlı-başına bir dövlət sayıla bilirdi». 262
Oturaq türklər də azadlığı hər şeydən üstün tutur və müdafiə üçün qala və qalaçalar tikirdilər. Xalq arasında Oğuz və Koroğlu qalası adı ilə bəlli olan belə müdafiə istehkamları Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində vardır. Böyük
ilə
hücum edən yağılarla savaşdan bozqır türklərinin qaçma imkanları vardı.
Oturaq türklər isə
öz bölgələrini ətraf xalqların
və
dövlətlərin hücumundan qorumaq üçün yüksəkliklərdə müdafiə qalaları və qaravul yerləri tikirdilər. Düşmən hücumu görünəndə belə yüksəklik- lərdə od qalanır və tüstü ilə ətraf bölgələrə xəbər verilirdi. Azərbaycanda m.ö. II minilin ortalarından belə müdafiə qalalarının sayı get-gedə artır. Müdafiə yeri koruq, şəhər ətrafında savaş üçün hazırlanmış bürc ükek (ükekliğ tam), qaravul qülləsi karğu (karğuy) adlanırdı. Çox güman ki, Orta əsrlərdə bütöv Abşeronu əhatə edən qalalarda da xəbər vermə tüs- tüsündən istifadə olunmuş- dur: Bozqır türk boylarının otlaq yeri və yaylaq-qışlaq bölgələri ümumi mülkiyət sayılırdı və yığılan vergi də ümumi
ehtiyaclara
yönəlirdi. Lakin bəzən daxili vergilər lazım olan ehtiyacları ödə- məyəndə bu «büdcə» kəsiri qonşu və yaxın bölgələrdə
262
İA, XII. (2), 224. 83
yaşayan xalqlardan, böyük dövlətlərdən alınan vergi ilə doldurulmağa ça- lışılır və yağma savaşları təşkil edilirdi. Bunun üçün mobil ordu yaratmaq zərurəti ortaya çıxdığından yaxın boylar birlikdə belə ordunu qururdular. Tarixboyu belə birliklər vaxtaşırı yaranmış, müəyyən çağdan sonra isə da- ğılmışdır. Mərkəzləşmiş hakimiyəti olan turk elləri də ətraf ölkələrdən
və böyük dövlətlərdən bac-xərac ilə yanaşı vergi də alırdılar. Belə ki, ətraf xalqlardan bac-xərac və illik vergi alınması türk dövlətlərində Qut elindən tutmuş islamaqədər türk ellərində davam etmişdir. Azərbaycanda dövlət quran saqalar bütöv Ön Asiya xalqlarından vergi alırdı və verməyənlərin isə üzərinə akınlar edirdi. 263
nun göndərdiyi qızıl taxtı bəyənmədi və «öncə təyin etdiyi 80 min qızıl pul dəyərindəki vergiyə daha 20 min əlavə etdi». 264
dövlətlərdən aldığı vergi hesabına muzdlu qoşun saxlayırdı. Güclü ordusu olan türklər başqalarından vergi aldığı kimi, təbii ki, zəifləmiş türk elləri də başqa dövlətlərə illik bac-xərac, vergi verirdi. Ancaq Qut elinə sumerlərin vergi verməsi, turukların Asur dövlətilə sərhəd bölgələrdən vergi alması və bu bölgələrə akınlar yapması haqqında tarixi bəlgələr qalmışdır . 265 Ata kultuna böyük önəm verildiyi türk toplumunda əcdadların uyu- duğu qəbirlərin dağıdılması ən
böyük təhqir sayılır, bu işi
görənlərə qarşı öcalma savaşı başlayırdı. Saqa elbəyi Daraya deyir ki, əgər atalarımızın qəbirlərini dağıtsaydınız, biz dərhal savaşa qatılacaqdıq. 266 Eyni durum m.ö. 79-da bir monqol boyuna qarşı hunların apardığı öcalma savaşında görünür. Atillanın ikinci Balkan yürüşünə səbəb də hun elbəylərinə aid basırıqların Bizansın Marqos yepiskopunun açıb talan etməsi idi. 267
Yeni otlaqlara ehtiyacı olan heyvandar türk boyları başqa ölkələrin torpağına girmək məcburiyətində idi və bu giriş çox vaxt qarşıdurma və
məhbəsdən yazdığı məktubda vaxtilə türk boylarından olan saqaların Hindistana gəlmə səbəbini belə izah edirdi: «Sən belə düşünmə ki, bu köçlərin məqsədi buraları tutmaq və ya yağmalamaq idi. Bu xalqlara yeni ərazilərdə məskunlaşmaq zəruri idi, çünki Mərkəzi Asiyada köçəri boy-
263 Herodot, I. 106. 264 Симокатта, I. III. 7-13. 265 Azər xalqı, 2000, 34-38, 124; Bu barədə geniş məlumat sonrakı bölmədə veriləcək. 266 Herodot, IV. 127. 267 İA, XII (2). 243; Priskos, 24-25 (fraqment 2). Yüklə 19,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|