Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
220 
təxirəsalınmaz  məsələlrdən  biridir.  Azərbaycan  şəraitində  üzüm  bağlarında  geniş  yayılan,  üzümə  külli 
miqdarda ziyan vurub, məhsul itkisinə səbəb olan  xəstəliklər aşağıda qeyd olunanlardır. 
1. Mildyu (plasmopara viticola), yalnçı unlu şeh,  gəzəngi və sibrə adı ilə məhşurdur. Bu xəstəliyin 
intensiv  inkişafı  çiçəkləmə  dövründən  başlayır.  Havanın  rütubətli  olması  xəstəliyin  geniş  yayılmasına 
səbəb  olur.  Yayda  havalar  qızdıqda  nisbi  rütubət  azalır  xəstəliyin  inkişafı  zəifləyir.  May-iyul  aylarında 
yarpaqların üst səthində açıq yaşıl rəngli yağlı ləkələr, alt səthində isə una bənzər, ağ rəngli örtüyün əmələ 
gəlməsi, üzümün mildiumla yoluxmasının əlamətidir. 
Mildyu  xəstəliyi  təsirindən  çiçəklərdə  mayalanma  prosesi  pozulur,  barsızlıq  müşahidə  edilir. 
Sirayətlənmənin təsirindən zoğlar və yarpaqlar quruyur, gilələrdə şəkərlik faizi azalır. 
2.  Oidium  (Uncinula  nekator)  –  unlu-şeh,  tozanaq,  kül,  siyalə  adlanır.  Respublikada  üzümün 
xəstəlikləri içərisində öz zərərlik dərəcəsinə görə mildyudan sonra ikinci yeri tutur. 
Oidium Azərbaycanın bütün üzüm becərilən bölgələrində geniş yayılmışdır. Xəstəlik tənəyin yaşıl 
orqanlarında (zoğ, yarpaq, bığcıq, salxım darağı, çiçək topası, gilə və s.) inkişaf edir. Xəstə yarpaqların 
üst  səthində  asan  silinən  bozumtul  ağ  örtük  əmələ  gəlir  sonra  bu  örtük  təbəqəsi  yarpağın  alt  səthinə 
oradan da yarpaq saplağına və zoğlara keçir, boz örtük törədicinin yay sporlarıdır. Sirayətlənmədən bir 
müddət sonra yarpaqlar üzərində qonur rəngli ölmüş toxumalar müşahidə edilir. 
Yarpaqlar vaxtından qabaq quruyub tökülür. Xəstəliyə tutulmuş qönçə, çiçəklər üzərində də örtük 
təbəqəsi müşahidə edilir. Onlar tədricən məhv olurlar. Oidium xəstəliyi, salxımda qozalar formalaşdıqdan 
sonra inkişaf edir. Adətən havası isti və quru keçən bölgələrdə oidum təsirindən məhsul daha çox itirilir. 
Xəstə salxımda gilələrin qabağı sərtləşir, bozarır  və sonradan   partlayır. 
3.  Üzümdə  boz  çürümə.  (Botrytis  cinerea) xəstəliyi salxımda  gilələr formalaşdıqdan sonra  nəmli 
havada  əmələ  gəlir.  Xəstəliyə  tutulan  gilələrdə  şəkərin  miqdarı  azalır,  turşuluq  isə  çoxalır.  Şiddətli 
sirayətlənmə  nəticəsində  gilələrin  üzəri boz  kiflərlə  örtülür, tutqunlaşır,  çürüyür.  Xəstə  gilələrdən  bəzən 
şirə axımına da təsadüf edilir ki, bu da göbələyin inkişafına əlverişli şərait yaradır. 
Mübarizə tədbirləri. Cərgə və tənəklərin arası alaq otlarından təmizlənməli, tənəklər şpalerə 
qaldırılmalı, yaşıl budama vaxtında aparılmalı, cərgə aralarının şumlanması kimi aqrotexniki tədbirlər 
vaxtında yerinə yetirilməlidir. payızda yarpaqlar töküldükdən sonra və ya yazda tumurcuqlar açmamış 
tənəklər 1-1,5%-li DNOK məhlulu ilə çilənməlidir. Bu çiləmənin aparılması xəstəlik törədicilərinin 
qışlayan ehtiyat mənbələrini məhv edir. Vegetasiya müddətində birinci çiləmə bitkinin 3-4 həqiqi yarpaq 
fazasında, ikinci çiləmə xəstəliyin ilk nişanəsi müşahidə olunduqda, növbəti çiləmələr isə 12-14 gündən 
bir təkrar olunmalıdır. 
Mildyuma  qarşı  geniş    miqyasda  1%  bordo  məhlulu  və  onu  əvəz  edən,  yüksək  səmərə  verən 
preparatlardan:  0,5%-li  moniko  bordo  (5-6  kq/ha)  və  ya  yeni  sistem  təsirli  fungisidlərdən  ridomil  MS 
(0,2%)  biri  ilə  profilaktiki  çiləmə  həyata  keçirilməlidir.  Hazırda  kimyəvi  mübarizənin  səmərəsini 
yüksəltmək,  sistem  təsirli  fungisidlərə  qarşı  xəstəlik  törədicisində  əmələgələ  biləcək  davamlılığın 
qarşısını  almaq  məqsədilə  vegetasiya  dövrü  aparılan    çiləmələrdə  bordo  mayesi  kimi  kontakt  təsirli 
fungisidlər  sistem  təsirə  malik  Mikal,  ridomil  və  s.  preparatlarla  növbələşdirilməklə  tətbiq  edilməsi 
məqsədə müvafiqdir. 
Oidium  xəstəliyinə  qarşı  yüksək  aqrotexniki  tədbirlər  sistemi  düzgün  həyata  keçirilməlidir. 
Tənəklər normal havalanmalı və s. müasir tədbirlərə cavab verən səviyyədə aparılmalıdır. 
Oidium xəstəliyinin ting əlaməti göründükdə 0,7-1%-li kolloid kükürdlə çiləmə, döyülmüş kükürdə 
30-35  kq/ha  tozlama  aparılmışdır.  Xəstəlik  üçün  əlverişli  illərdə  çiçəkləmə  fazasından  dərhal  sonra 
başlamaqla təsirli bayleton (0,05-0,03%), tilt (0,05%), topsin M (0,1-0,15%) preparatlarından  biri ilə 14-
18 günlük  intervalla 3-4 dəfə çiləmə aparılmalıdır. 
Boz çürümə xəstəliyi nə qarşı mübarizə iki istiqamətdə aparılmalıdır: boz çürüməyə qarşı davamlı 
sortların  yaradılması  və  becərilməsi  xəstəliyin  inkişafına  təkan  verən  yüksək  rütubət  şəraitinin  aradan 
qaldırılması  tələb  olunur.  Bunun  üçün  gen  cərgəli  üzümlüklər  salınmalı,  onlar  şpalerə  qaldırılmalı, 
vaxtında  yaşıl  əməliyyatlar  aparılmalı,  cərgə  və  bitki  araları  alaqlardan  təmizlənməlidir.  sorucu  və 
gəmirici  ağız  aparatına  malik  olan  həşəratlara  qarşı  səmərəli  mübarizə  edilməlidir.  Xüsusən  mexaniki 
zədələnmələrə yol verilməməli, dolu zədələrinin vurduğu zərərin aradan qaldırlması üçün lazımi tədbirlər 
görülməlidir.  Mildyu  və  oidium  xəstəliklərinə  qarşı  kimyəvi  mübarizədə  tətbiq  edilən  fungisidlərin 
əksəriyyəti boz çürümənin törədicisinə də öldürücü təsir göstərir.  

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
221 
Odur  ki,  qarşıda  duran  məqsəd  2015-2016-cı  tədqiqat  illərində  Gəncə-Qazax  bölgəsində  üzüm 
bitkisinin başlıca xəstəlikləri hərtərəfli öyrənilərək onların əsaslarına qarşı düzgün və məqsədə müvafiq  
mübarizə tədbirlərinin tətbiq edilməsi vacib məsələ kimi qarşıya qoyulmuşdur.    
 
 
SEYRƏLTMƏ MÜDDƏTLƏRĠNĠN  PAMBIQ SORTLARINDA 
ƏSAS GÖVDƏNĠN HÜNDÜRLÜYÜNƏ TƏSĠRĠ 
 
Fərmanlı R.S. 
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti 
 
Resp
ublikamızın  sosial  və
 
iqtisadi  inkişafında  kə
nd  t
ə
s
ərrüfatının,  о  cümlə
d
ə
n 
pambıqçılığın xüsusi payı var.
 
Aqrar  bölmənin  bütün  sahə
l
ə
rd
ə
 
olduğu  kimi  genetika,  seleksiya  və
 
toxumçuluq 
sah
ə
l
ə
rind
ə
 d
ə
 k
ə
nd t
ə
s
ərrüfatı bitkilə
rinin m
əhsuldarlığının artırılması
 istiqam
ə
tind
ə
 
çox 
şaxə
li elmi-t
ədqiqat işləri aparılır.
 
Pambığın  məhsuldarlığı  və
 
lifin 
keyfiyy
ə
ti 
sortun 
bioloji 
v
ə
 
morfoloji 
xüsusiyyə
tl
ə
rind
ən  asılı  olmaq
la,  sah
ə
y
ə
  veril
ən  gübrə
 
normasının  düzgün  və
 
vaxtında 
t
ə
tbiqind
ə
n,  bitkil
ə
rin  sah
ə
d
ə
 
düzgün  yerləş
dirilm
ə
sind
ən,  suvarmaların  vaxtında 
tətbiqindən 
v
ə
 
s. faktlardan asılıdır.
 
Qabaqcıl pambıqçıların iş 
t
əcrübə
si v
ə
 elmi-t
ədqiqat müə
ssis
ə
l
ə
rinin m
ə
lu
matı göstərir 
ki,
  respubli
kanın  kə
nd  t
ə
s
ərrüfatını  yüksə
ltm
ək  üçün  tükə
nm
ə
z 
imkanlar  vardır. 
H
ə
min 
m
ə
s
ə
l
ə
nin  h
ə
llind
ə
  elmi  nailiyy
ə
tl
ə
rin  v
ə
 
qabaqcıl  tə
s
ərrüfatların  istehsalata  geniş 
sur
ə
td
ə
 t
ə
tbiq edilm
əsinin rolu böyükdür.
 
 Fermerl
ər  öz  biznes  planlarına  uyğun  olaraq,  məhsuldarlığın  artırılması  üçün  elmi 
ə
saslarla 
ə
n  optimal  variantlardan  istifad
ə
  ed
ilir.  Onların  ə
sas  m
ə
qs
ə
di  x
ə
st
ə
lik  v
ə
 
z
ə
r
ə
rvericil
ə
r
ə
 
qarşı yüksə
k m
əhsuldarlıq çıxımına malik olan sortlar əldə etməkdən 
ibar
ə
tdir. 
Pambıq  sortları  bioloji  və
 
morfoloji  xüsusiyyə
tl
ə
rin
ə
 
görə
  bir-birind
ə
n  f
ə
rql
ə
nirl
ə
r. 
Yəni  hər  hansı  bir  torpaq  iqlim  şə
raitind
ə
  sortlar  eyni  potensial  imkana  malik  olmurlar. 
T
ə
tbiq  olunan  aqrotexniki  t
ə
dbirl
ə
rin  h
ər  biri  sortların  struktur  göstə
ricil
ə
rin
ə
 
müxtə
lif 
t
əsir göstə
rir. 
Fermerl
ər  üçün  sınaqdan  keçirilmiş  yeni  sortların  ə
kilm
ə
si  vacibdir. 
Нər  hansı  bir 
m
ə
hsuldar sor
t uzun müddə
t bir sah
ə
d
ə
 
ə
kildikd
ə
 
о
 
öz genetik imkanlarını sabit saxlaya 
bilmir. Sonra da m
əhsuldarlıq və
 m
ə
hsulun keyfiyy
əti aşağı düşür.
 
 
Pambıqçı  fermerlər  sortları  seçə
rk
ə
n 
ə
vv
ə
lc
ə
d
ə
n  onun  h
ə
min 
ə
razid
ə
 
sınaqdan 
keçirilmə
sini  v
ə
  ona  t
ə
l
ə
b  olan  aqrotex
nikanı  bilmə
lidir. 
Pambıq  sortları  bir-birindən 
aşağıdakı  morfoloji  əlamətlərinə  görə  fərqlənirlər.  Kolun  hündürlüyü,  forması  və  yarpaqlama 
dərəcəsi, əsas  gövdənin tüklülüyü, rəngi, şaxələnmə (budaqlanma) tipi,  yarpağın forması , səthi 
və s 
 [1].
 
 
Kolun  hündürlüyü,  forması  və
  yarpaqlanma  d
ə
r
ə
c
ə
si, 
əsas  gövdənin  tüklülüyü, 
r
əngi, şaxə
l
ə
nm
ə
 
(budaqlama) tipi, yarpağın forması və
 s
ə
thi v
ə
 s. 
                                                                                                                                          
C
ə
dv
ə
l 
 
Variantlar 
İnkişaf fazaları 
Sıra 
sayı 
Sortlar 
Seyrəltmə müddətləri 
Qönçələnmə 
   Çiçəkləmə  Yetişmə 
1 
 
Gəncə-2 
 
 
Ləpə yarpaqlar fazasında 
38 
68 
118 
Birinci həqiqi yarpaq dövründə 
36 
65 
114 
 
 
İkinci həqiqi yarpaq dövründə 
34 
63 
110 

---