Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
155 
almaq  olur.  Etilasetatda  reaksiya  asanlıqla  baş  verir.  60
0
C-yə  qədər  qısa  müddətli  qızdırılmadan  sonra 
reaksiyanın tam getməsi üçün qarışıq 12 saat otaq temperaturunda saxlanılır. 
O
  +   H
2
N    N H                            N O
2
   
 
 N    N H
Cl
                                                                                 
Cl
  
C
C
N
  N O
2
C
C
N
N O
2
N O
2
 
 N    N H
  
C
C
N
N O
2
N O
2
N O
2
 O
2
N
N H    N H
 N    N H
                                                                                 
  
C
C
N
             
N O
2
N O
2
 O
2
N
      
N O
2
2
,
4
DIFH
N=N
 
 
 
Alınmış hidrazonun və ozazonun quruluşu İQ və PMR spektroskopiyası, element analizi ilə təsdiq 
edilmişdir. 
 
1–(1
1
-DĠALKĠLSĠLĠLPROPENĠLOKSĠ)-2-QLĠSĠDĠLOKSĠETANLARIN 
SĠNTEZĠ VƏ KĠMYƏVĠ ÇEVRĠLMƏLƏRĠ 
 
Hüseynov S.Ç. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Əvvəlki  işlərimizdə  qeyd  etmişdik  ki,  aromatik  sıra  dihidrosilanların  1-propargiloksi-2-
qlisidiloksietana  katalitik  birləşmə  reaksiyası  götürülən  maddələrin  mol  nisbətindən  asılı  olmayaraq  hər 
iki  Si−H  əlaqəsi  üzrə  ekzotermiki  gedərək  doymamış  bisepoksisilanların  alınması  ilə  nəticələnir.  Qeyd 
edək  ki,  temperaturu,  reaksiyaya  daxil  olan  maddələrin  mol  nisbətini  və  katalizatorun  miqdarını 
dəyişməklə  belə  reaksiyasını  yalnız  bir  Si−H  əlaqəsi  üzrə  birləşmə  məhsulu  olan  monoepoksisilanların 
alınması istiqamətinə yönəltmək mümkün olmamışdır.  
Tədqiq olunan reaksiyada aromatik sıra dihidrosilanlardan fərqli olaraq alifatik sıra dihidrosilanlar 
götürüldükdə bisepoksisilanlarla yanaşı monoepoksisilanlar da alınır: 
                                         R 
                                                                                                  
  H−Si−H + 2 CH≡CCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CH – CH
2 
 
                                                                
                                                                              
R
1
                                                                  
                      O                                    (1) 
                                                      R   
                                                                                                                 
   H−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CH – CH
2  
+ 
                                     
                                                                                                                          
 
                                                      R
1
                                                      O 
                                                                                R                                                                            
                                                             
          +  CH
2
 − CHCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CH – CH
2 
    
                                                                    
            O                                                       R
1                                                                                    
O 
 
R=CH
3 
və R
1
=C
3
H
7
, i-C
3
H
7
, C
4
H
9
, i-C
4
H
9
;
 
R=R
1
=C
2
H
5
. 
  
Reaksiya  məhsullarının  tərkibi  və  quruluşu  qaz-maye  xromatoqrafiyasının,  İQ-  və  PMR-
spektroskopiya metodlarının köməyi ilə təyin edilmişdir.  

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
156 
Yeni  sintez  edilmiş  doymamış  epoksisilanların  bəzi  kimyəvi  xassələri  öyrənilmişdir.  Müəyyən 
edilmişdir  ki,  onlar  olduqca  yüksək  reaksiya  qabiliyyətli  birləşmələrdir  və  asanlıqla  müxtəlif  kimyəvi 
reaksiyalara  daxil  olurlar.  Bu  reaksiyalar  həm  oksiran  həlqəsinin,  həm  də  Si−H  rabitəsinin  iştirakı  ilə 
gedir.  Məsələn,    1–(1
1
-metilizobutilsililpropeniloksi)-2-qlisidiloksietanın  üçflüorlu  bor  efiratı  iştirakında 
metanolla reaksiyası oksiran həlqəsinin açılması və müvafiq efirspirtin alınması ilə gedir:  
                                        R 
                                                                                                     
  H−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CH – CH
2 
 
                                                                       
                                                                                      
R
1
                                                                  
          O                                    (2) 
                                                   R                                                             
    
H−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
ОCH
2
CHCH
2
OCH
3 
                                    
                                        R
1                                                                          
OH
                                            
 
 
1–(1
1
-Metilizobutilsililpropeniloksi)-2-qlisidiloksietanın  propargilasetatla  qarşılıqlı  təsiri  Si−H 
rabitəsi üzrə gedir və silisiumüzvi doymamış epoksiasetatın alınması ilə nəticələnir.   
 
SĠLĠSĠUMÜZVĠ DOYMAMIġ MÜRƏKKƏB EFĠRLƏRĠN  
KĠMYƏVĠ XASSƏLƏRĠNĠN TƏDQĠQĠ 
 
Məmmədov A.M. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Sintez edilən silisiumüzvi bir və ikiəsaslı turşuların efirlərinin bəzi kimyəvi xassələri öyrənilmişdir. 
Müəyyən  edilmişdir  ki,  bu  birləşmələr  müxtəlif  kimyəvi  reaksiyalarda  yüksək  reaksiya  qabiliyyəti 
göstərirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, təsir edən reagentin təbiətindən asılı olaraq bu reaksiyalar Si−H və 
COOCH
3
 qruplarından biri üzrə gedir. Nəticədə yeni sinif silisiumüzvi birləşmələr alınır. 
Müəyyən edilmişdir ki, hidroliz reaksiyasında COOCH
3
 qrupu yüksək reaksiya qabiliyyəti göstərir. 
Məsələn,  bis(metoksikarboniletoksipropenil)dietilsilanın  xlorid  turşusu  iştirakında  hidrolizindən  yüksək 
çıxımla silisiumüzvi ikiəsaslı turşu alınır:  
                                                R 
                        
                                                  
 
H
3
COOCCH
2
CH
2
OCH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
COOCH
3
 + 2H
2
O 
                                                
 
                                                R
1
     R 
                                             
           
 
             HOOCCH
2
CH
2
OCH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
COOH + 2CH
3
OH 
                                                             
 
                                                         R
1
 
R=R
1
=C
2
H
5
. 
Bis (metoksikarboniletoksipropenil) metilizobutilsilanın litium tetrahidroalüminatla reduksiyası 10 
0
C  temperaturda  belə  şiddətlə  gedir  və  71%  çıxımla  müvafiq  silisiumüzvi  doymamış  ikiatomlu  spirtin 
alınması ilə nəticələnir:  
                        
                                      
R 
 
H
3
COOCCH
2
CH
2
OCH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
COOCH
3
 + LiAlH
4
 
                                                 
                                                R
1 
                                               R 
         
 HOCH
2
CH
2
CH
2
OCH=CH−Si−CH=CHCH
2
OCH
2
CH
2
CH
2
OH + 2CH
3
OH 
                                                      
HCl
 
 

---