Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
171 
Sintez olunan sian tərkibli tiiranların fərdiliyi və quruluşu müasir xromatoqrafik və spektroskopik 
analiz üsulları ilə müəyyən edilir.  
Bu  birləşmələrin  İQ-  spektrində  epitio  və  C 

  N  qrupuna  xas olan tezliklərə  rast  gəlinir  ki,  bu  da 
nəzərdə tutulan birləşmələrin sintez olunduğunu sübuta yetirir. 
 
FENOLUN 2- PROPANOLLA ALKĠLLƏġMƏ REAKSĠYASININ TƏDQĠQĠ 
 
Məmmədova  A.F. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məruzədə  fenolun  2-  propanolla  qarşılıqlı  təsiri  reaksiyasının  nəticələri  verilmişdir.  Təcrübələr 
axan  növlü  reaktorda  aparılmış,  alınan  məhsulların  analizi  xromatoqrafik  yolla  həyata  keçirilmişdir. 
Xromatoqrafik kalonun ölçüləri 3.6 m x 4 mm olub içərisinə maye faza kimi Apiezon M hopdurulmuş 
sferoxrom  -1  doldurulmuşdur.  Analizin  temperaturu  80-  170 
0
C  hüdudlarında  8 
0
C/  dəq.  surəti  ilə 
proqramlaşdırılmış  şəkildə  aparılmışdır.  Xromatoqrafik  analizdə  baş  verən  nisbi  xəta  3.0  %  olmuşdur. 
Alkilləşmə  prosesində  katalizator  kimi  nikel,  dəmir  və  alüminium  oksidlərinin  qarışığından  istifadə 
olunmuş  ,  o  əvvəl  hava  axınında  (100-  150 
0
C)  ,  sonra  isə  hidrogen  iştirakı  ilə  (350-400 
0
C) 
fəallaşdırılmışdır.  
Fenolun  2-  propanolla  alkilləşmə  reaksiyasında  alınan  karalizatların  tərkibi  mürəkkəbdir. 
Alkilatlarda əsasən 2- izopropil-, 4- izopropil fenollara, 2.6- diizopropil- və 2.4- diizopropil fenollara rast 
gəlinir ki, onların da alınması aşağıda göstərilmiş sxemə əsaslanır. 
 
                                              
HO
-                    +                      
HO
- 
                       
OH 
HO
 -                 +  
                                             
HO
 -                      +                   
HO
- 
 
 
Tədqiq  edilmiş  şəraitdə  alınan  alkilatlarda  metil  və  etilfenollara  da  rast  gəlinir.  Yuxarı 
temperaturda, xüsusi yükləmənin aşağı qiymətində və xammaldakı 2- propanolun parsial təzyiqinin ikiqat 
qiymətində  di-  və  triizopropilfenolların  əmələ  gəlmə  surəti  xeyli  artır.  Qaz  halında  olan  məhsullar 
içərisində propilen və metanın izlərinə də rast gəlinir.  
Fenolun 2-propanolla alkilləşmə reaksiyasına temperatur, həcmi surət və xammal komponentlərinin 
mol  nisbətinin  təsiri  öyrənilmiş  proses  zamanı  baş  verən  əsas  və  yan  çevrilmələrin  mahiyyəti  aşkar 
edilmişdir.  Fenol  molekulundakı  oksigenə  görə  alkilləşmənin  baş  vermədiyi  və  ancaq  karbona  görə 
izopropilləşmənin  getdiyi  istifadə  olunan  karalizatorun  maraqlı  xassələrindən  biri  sayılır.  Tədqiqatlar 
nəticəsində  bu  katalitik  sistemin  məqsədli  məhsula  görə  yüksək  selektivlik  və  fəallıq  göstərdiyi  də 
müəyyən edilmişdir. 
 
2-ƏVƏZOLUNMUġ METĠLENDĠOKSOLANLARIN MALEĠN  
ANHĠDRĠDĠ ĠLƏ BĠRGƏ POLĠMERLƏġMƏSĠ 
 
Həsənova A.Ə. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Məlumdur  ki,  güclü  elektron  akseptor  xassəyə  malik  malein  anhidridi  homopolimer  əmələ 
gətirmədiyi  halda  vinil  monomerlərilə  asanlıqla  birgə  polimerləşmə  reaksiyasına  daxil  olaraq  düzgün 
növbələşmiş  müntəzəm  quruluşlu  birgə  polimerlər  əmələə  gətirir  ki,  onlar  da  makromolekullarında 
müxtəlif  funksional  aktiv  qruplar  saxladıqları  üçün  işığa  həssas  polimerlər  kimi  fotolitoqrafiyada  geniş 
istifadə olunurlar. 
 -H
2
O 
   OH 
 -H
2
O 
 -H
2
O 
 OH 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
172 
Qeyd olunanlarla əlaqədar təqdim olunan iş 2-əvəzli-4-metilen-1,3-dioksolanların malein anhidridi 
ilə  birgə  polimerləşməsi  reaksiyasının  tədqiqinə  həsr  olunmuşdur.  4-metilen  və  2-metil-4-metilen  -1,3-
dioksolanların  malein  anhidridilə  birgə  polimerləşməsi  radikal  inisiator  kimi  benzoil  peroksidinin 
iştirakında benzol məhlulunda 70  C temperaturda aparılmışdır. 
Spektral analiz üsullarının, o cümlədən İQ- və PMR- spektrlərin nəticələrilə müəyyən edilmişdir ki, 
alınan  birgə  polimerlərin  makromolekulları  həm  tsiklik,  həm  də  dioksolan  həlqəsinin  açılması  ilə  xətti 
quruluşlu elementar manqalardan təşkil olunmuşdur: 
C
O
CH
2
O
R
1
R
2
n CH
2
+
CH
CO
CH
CO
O
n
C
O
CH
2
CH
2
O C
R
2
R
1
C
O
CH
2
O
R
1
R
2
CH
2
m
CH
CO
CH
CO
O
CH
CO
CH
CO
O
 
R
1
=R
2
=H;    R
1
=H,  R
2
=CH
3 
 
Göstərilmişdir  ki,  birgə  polimerməşmə  reaksiyasının  sürəti  və  alınan  polimerin  çıxımı  ilkin 
monomerlərin ekvimolyar nisbətində maksimum olur.  
Müəyyən  edilmişdir  ki,  ilkin  monomerlərin  müxtəlif  nisbətlərindən  asılı  olmayaraq  alınan  birgə 
polimerlər hər iki monomerin ekvimolyar nisbətindən ibarətdir. İlkin monomerlər üçün hesablanmış birgə 
polimerləşmə  sabitlərinin  və  Q-e  parametrlərinin  qiymətləri  də  birgə  polimerlərin  müntəzəm  quruluşlu 
olmasını sübut edir.  
Alınmış birgə polimerlərin bir sıra fiziki-mexaniki və litoqrafik xassələri öyrənilmişdir. 
 
 
2,2-HEMDĠXLORƏVƏZLĠ TSĠKLOPROPĠL VĠNĠL EFĠRĠNĠN MALEĠN ANHĠDRĠDĠ ĠLƏ 
BĠRGƏ POLĠMERLƏRĠNĠN ALLĠL SPĠRTĠ ĠLƏ MODĠFĠKASĠYASI  
 
Paşayeva V.E. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Əvvəllər    2,2-hemdixlorəvəzli  tsiklopropil  vinil  efiri  ilə  malein  anhidridi  arasında  aparılan 
alternativ  birgəpolimerləşmə  əsasında  tərkibində  anhirid  qrupları  saxlayan  növbəli  quruluşa  malik 
birgəpolimerlərin  alınması  barədə  ədəbiyyatda  məlumat  verilmişdir.  Bu  tədqiqatların  davamı  olaraq 
alınan birgəpolimerlərin hidrolizi və asilləşməsi nəticəsində əldə olunan nəticələr haqqında təqdim olunan 
məruzədə  məlumat  veriləcək.  Belə  ki,  tərəfimizdən  müəyyən  edilmişdir  ki,  sintez  olunmuş 
birgəpolimerlərə allil spirti ilə təsir etdikdə anhidrid həlqəsi spirt molekulu ilə açılaraq allil efirləri alınır. 
Bu  reaksiyanın  optimal  şəraitini  tapmaq  üçün  ilkin  komponentlərin  nisbətinin,  temperaturun,  vaxtın 
reaksiyanın son məhsullarının çıxımına təsiri öyrənilmişdir.  
CH
CH
2
O
CH
OCH
CCl
2
CH
2
CH
2
n
+
n CH
CH
C
C
O
O
O
HC
Cl
2
C
CH
CH
C
C
O
O
O
n
CH
2
CH
CH
2
O
HC
Cl
2
C
CH
CH
n
CH
2
COOH
CO
OCH
2
CH
CH
2
CH
2
=CH-CH
2
OH
 

---