Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 Naxçıvan ölkəsində ara həkimlərinin elmi əsası olmayan müalicə metodlarının geniş yayıldığını malyariya haqqında aşağıdakı ədəbiyyat məlumatı təsdiq edir: «… o zaman xalq arasında malyariyaya qarşı tətbiq edilən müalicə vasitələrindən biri qorxutmaqla müalicə etməkdən ibarət idi; bu zaman qızdırmalı adamın üstünə qəflətən soyuq su tökür və ya o, yatmış ikən üzünə sillə vururdular və s…» 2 .
qalmış münasibət onunla izah edilirdi ki, əhalinin yaşadığı tarixi şəraitdən və ictimai inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq onun zehnində təbiət qanunlarına qarşı müxtəlif baxışlar var idi. Burada biz başlıca olaraq dinin və mövhumatın kök salıb hökm sürdüyü dövrü nəzərdə tuturuq. Insanlar sadəlövhcəsinə xəstələnmə halını «allahın qəzəbi» kimi başa düşür və xəstəni pirə aparırdılar ki, bəlkə allah onun günahından keçə ki, o da sağala. Bu, ondan irəli gəlir ki, o vaxtlar ruhanilər və dindarlar cürbəcür vasitələrlə zəhmətkeş kütlələrin şüurunu zəhərləyir, hər növ istismar, zülm və əsarətə tabe etdirməyə çalışırdılar. Burada öz-özünə aydın olur ki, dindar insanlar təbiətin qanunlarını düzgün başa düşməyərək təbiətdə xarüqalədə qüvvələrin varlığına inanır və nəticədə onların şüurunda yanlış fikirlər əmələ gəlirdi. Azərbaycanın görkəmli satirik ədibləri, şairləri və yazıçıları öz əsərlərində məzlum xalqı aldadıb var yoxunu əlindən alan, onları «müalicə» edən mollaları, falçıları, ara
________________ 1 Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən həkimlərin birinci qurultayının əsərləri, I cild, 3-cü buraxılış, Tiflis, 1914, səh.54. 2 M.Malyujenko – Irəvan quberniyasında malyariya və onunla mübarizə. «Irəvan quberniyasının 1912-ci il yaddaş kitabçası», VII fəsil, səh.37, Irəvan şəhəri, 1912-ci il. həkimlərini və sairləri atəşli tənqidə tutur, bu cür tipləri ifşa edir və iç üzlərini açıb xalqa göstərirdilər.Belə görkəmli xadimlərdən biri öz iti qələmi ilə şöhrət qazanmış satirik yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə idi. Onun redaktor olduğu «Molla
12 Nəsrəddin» satirik jurnalı Azərbaycanda sanitariya maarifinin inkişafı uğrunda mübarizədə böyük xidmət göstərmişdir. Jurnal öz səhifələrində mollaların, ara həkimlərinin və digər şarlatanların apardıqları türkəçarə «müalicə» üsullarını ifşa edib, onların nadanlığına iztehza edir və onları ələ salırdı. «Molla Nəsrəddin» jurnalının 1909-cu il 47-ci nömrəsində dua yazan məşhur bir mollanın karikaturası verilmişdir (şəkil 1).
-Xanım, inşallah bircə saatdan sonra qarnınızın ağrısı keçər
Şəkildə molla sancı çəkən bir qadının yarıçılpaq bədəninə tamaşa edərək dua oxuyur ki, qadın bu duadan «şəfa» tapsın. Lakin sancı get-gedə artır. Belə vəziyyəti görən molla; «-xanım, inşallah bircə saatdan sonra qarnınızın ağrısı keçər» – deyə qadını sakitləşdirməyə çalışır. Jurnal, avam xalqı aldadıb, onun cibini soyan, öz dini fəaliyyətini müalicə işi ilə bağlayan bu cür mollaların fırıldağını acı gülüşlərlə ifşa edir və onların iç üzünü açıb xalqa göstərir. Naxçıvan MSSR-nin ərazisində tibb işi XIX əsrin ortalarında təşkil edilib.
13 Mövcud qanuna əsasən 1847-ci ildə Qafqaz ölkəsinin inzibati idarəsi tərəfindən Cənubi Qafqaz üçün tibb personalının ştatı haqqında əsasnamə imzalandı. Buna əsasən hər qəzada bir qəza həkimi, iki feldşer və bir mama vəzifəsinin olması nəzərdə tutulurdu. Rəsmi məlumatlardan aydın olur ki, 1852-53-cü illərdə Naxçıvan və Ordubad qəzalarında əhaliyə tibbi yardım göstərilib. O vaxtlar Naxçıvan qəzasında qəza həkimi Stepan Vasilyeviç Bitlitski, mama Mariya Nikolayevna Makaroviç, Ordubad qəzasında (qəza 1867-ci ildə ləğv dilib) qəza həkimi Avqust Vilhelmoviç Miller, mama Feodosiya Nikolayevna Romanovskaya 1 işləmişlər. Onlardan başqa yerli əhaliyə hərbi hospitalda işləyən hərbi həkimlər də tibbi kömək göstərmişlər. Bu həkimlərdən Aleksandr Maksimoviç Şalomovu, Pyotr Kirilloviç Balyuranı və Maksim Qriqoryeviç Slimovskini 2
göstərmək olar. Irəvan quberniyası üçün 13 noyabr 1874-cü ildə təsdiq edilmiş ştata əsasən Naxçıvan qəzasında bir qəza həkimi, iki feldşer və bir mama ştatı, Ordubad qəzası ləğv edildikdən sonra onun əvəzində Şərur qəzası yaradıldı və buraya bir qəza həkimi, iki feldşer verilir 3 .
qəzalarının (Naxçıvan və Ordubad şəhərlərinin) ərazisi, əhalisi və əhalinin sıxlığı haqqında məlumat verilib 4 . Elə orada, qəzalarda işləyən tibb işçiləri göstərilib. Naxçıvan qəzasında qəza həkimi Vasiliy Aleksandroviç Subbotkin, __________________ 1 Qafqaz təqvimi, 1853-cü ilə aid. Beşinci şöbə «Qafqaz mülki idarələrin tibbi şöbəsi, Tiflis, 1852, səh.572. 2 Qafqaz təqvimi, 1854-cü ilə aid. Beşinci şöbə hərbi hosbitallar, Tiflis, 1853, səh.713. 3 Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən həkimlərin birinci qurultayının əsərləri. I cild, 3-cü buraxılış, Tiflis, 1914, səh.115. 4 Qafqaz təqvimi 1879-cu ilə aid. Ikinci şöbə, Qafqaz canişinlik istehsal qüvvələrinin xülasəsi, Tiflis, 1878-ci il, səh.328.
mama Lyuba Ivanovna Breyer işləmişlər. Şərur qəzasında qəza həkimi Qavril Yakovleviç Oqunov işləmişdir. Feldşer haqqında məlumat yoxdur.
14 Göstərmək lazımdır ki, qəza həkimlərinin vəzifəsi əsasən məhkəmə təbabəti və tibbi-polis fəaliyyəti ilə məşğul olmaqdan ibarət idi (məhkəmə-tibb müayinəsi, meyityarma və s.). Bundan başqa qəza həkiminin onun tabeliyində olan feldşerlərin və mamaların üzərinə nəzarət, əhaliyə həkim köməyi göstərmək vəzifəsi də düşürdü.
1-ci cədvəl Qəza və şəhərlərdə ərazi, əhali və əhalinin sıxlığı haqqında məlumat
Əhali
Qəza və şəhərlər Ərazi kv.km
kişi qadın cəmi 1 kv.
km-ə düşən
əhali Naxçıvan qəzası 34149 25749 59898 Naxçıvan şəhəri
3719 3159 6878 Ordubad
şəhəri 3908,4
2069 1456 3525 17,1
Şərur qəzası
840 14267 12201
26468 31,5
CƏMI 4748,4 54204
42565 96769
20,4
Qeyd etmək lazımdır ki, qəza həkimi vaxtının çoxunu məhkəmə təbabəti işlərinə sərf etdiyindən əhali tibbi xidmətdən demək olar ki, məhrum edilmişdi. Bu haqda «Qafqaz mülki idarələrində müasir tibbi şöbələrin vəziyyətinin xülasəsi» adlı bir məqalədə göstərilmişdir ki, «Qəza həkimləri başlıca olaraq məhkəmə təbabəti və başqa müayinə, meyityarma və ekspertiza ilə məşğul olurlar». 1
________________ 1 Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən həkimlərin birinci qurultayının əsərləri, I cild, 2-ci buraxılış, Tiflis, 1914 il, səh.40. Həmin xülasənin digər bir yerində belə yazılmışdır: «…Qəza həkimləri yalnız bilavasitə öz məhkəmə təbabəti
Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|