Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi

 

 

 

185

Onun  əməyi dövlət tərəfindən dəfələrlə qiymətlən-

dirilmişdir. O, «Əməkdə  fərqlənməyə görə», «Böyük Vətən 

müharibəsi 1941-1945-ci illərdə  fədakar  əməyinə görə» 

medalları ilə, Azərbaycan SSR-i Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı 

ilə  tətif edilmişdir. Ona Naxçıvan MSSR-in «Əməkdar 

həkimi» adı verilmişdir. 

V.F.Qnedkova 1963-cü il mart ayının 18-də öz xidməti 

vəzifəsini yerinə yetirərkən vaxtsız vəfat etmişdir. 

 

 

 

 

 

186

«Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin inkişafı» adlı 

dissertasiyanın (1828-1966-cı illər) mövzusuna 

aid dərc olunan elmi məqalələrin 

 

S I Y A H I S I 

 

1.

 

Inqilabdan  əvvəl Naxçıvandə  səhiyyə xidmətinin inkişaf 

tarixinə dair. «Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1962-ci il, 

№12, səh.87-92. 

2.

 

Sovet hakimiyyəti  illərində Naxçıvan MSSR-də  səhiyyə 

işlərinin inkişafı. «Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1963-cü 

il, №4, səh.100-105. 

3.

 

Naxçıvan MSSR-də Sovet səhiyyəsinin nailiyyətləri. Gənc 

elmi işçilərin beşinci elmi konfransının materialları 

(N.A.Semaşko adına səhiyyə  təşkili və  təbabət tarixi 

institutu), Moskva, 1963-cü il, səh.5-8. 

4.

 

40 il ərzində Naxçıvan MSSR-də  səhiyyə  işləri. 

«Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1964, №2, səh. 78-84. 

5.

 

Anna Ivanovna Suslova (anadan olmasının 75 illiyinə). 

«Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı,1964, №6, səh. 81-82. 

6.

 

Naxçıvan MSSR-in tibb işçisi – ilk qadın 

(E.F.Uspenskayanın  əmək fəaliyyətinin 50 illiyinə). 

«Feldşer-akuşerka» jurnalı, Moskva, 1964-cü il, №11, 

səh.51-52. 

7.

 

Inqilabdan əvvəl Naxçıvanda səhiyyə işləri (ayrıca nəşrlə), 

Bakı, 1964,  1,23 çap vərəqi – 1-24 səh. 

8.

 

Naxçıvan MSSR-də kənd əhalisinin kənd məntəqələri üzrə 

ümumi xəstəlikləri. Gənc elmi işçilərin altıncı elmi 

konfransının materialları.(N.A.Semaşko adına səhiyyə 

təşkili və təbabət tarixi institutu), Moskva, 1965,səh.59-61. 

9.

 

Böyük Vətən müharibəsi illərində Naxçıvan MSSR-in 

səhiyyəsi. «Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1965-ci il, №5, 

səh.74-78. 

10.

 

M.A.Qədimov - Naxçıvan MSSR-nin ilk xalq səhiyyə 

komissarlarından biridir (anadan olmasının 70 illiyi 

münasibəti ilə). «Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1965, 

№8, səh.90-91. 

---

 

 

 

187

11.

 

Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin təşkilində tibb işinin tarixi 

(1828-1940), Naxçıvan respublika elmi-tibb cəmiyyətinin 

birinci elmi-təcrübi konfransının materialları. Naxçıvan, 

1965-ci il, səh.15-16. 

12.

 

Ə.A.Abbasov Naxçıvan MSSR-nin ilk Xalq Səhiyyə 

komissarı. «Azərbaycan tibb jurnalı», Bakı, 1966, №1, 

səh.103-106. 

13.

 

Naxçıvan MSSR-də kənd əhalisinin hospitallaşması. Gənc 

elmi işçilərin yeddinci elmi konfransı. Məruzənin tezisləri 

(N.A.Semaşko adına ümumittifaq elmi-tədqiqat sosial 

gigiyena və  səhiyyə  təşkili institutu), Moskva, 1966, 

səh.46-47. 

14.

 

Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin təşkili və təbabət tarixinin 

səhifələri. Böyük Oktyabr Sosialist inqilabına həsr 

olunmuş tarix və  nəzəri elmlərə aid ikinci Zaqafqaziya 

elmi konfransın məruzələrinin tezisləri. Azərbaycan 

Elmlər Akademiyasının nəşriyyatı. Bakı, 1967-ci il, 

səh.191-193. 

15.

 

Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin inkişafı (1828-1966). Tibb 

elmləri namizədlik elmi dərəcə almaq üçün dissertasiyanın 

avtoreferatı. Bakı, 1967-ci il. 

16.

 

45 ildə Naxçıvan MSSR-də sanitar epidemioloji təhlil. 

Musabeqov adına respublika elmi-tədqiqat mikrobiologiya, 

gigiyena və virusologiya institutunun gənc elmi işçilərinin 

nəzəri elmi konfransının materialları. Bakı, 1966-cı il. 

17.

 

Naxçıvan MSSR-də bağırsaq infeksiyasının 

epidemiologiyasına aid. Akademik Mirqasımov adına 

Respublika kliniki xəstəxananın yekun elmi-təcrübi 

konfransının materialları. Bakı, 1969-cu il. 

18.

 

Naxçıvan MSSR-də  kənd  əhalisinin həzm orqanlarının 

xəstəliyi (ağız boşluğu və dişlərsiz). Azərbaycan həkimləri 

təkmilləşdirmə  və ixtisaslaşdırma institutunun XXXV 

səyyar elmi sessiyasının materialları. Naxçıvan  şəhəri, 

1968-ci il, səh.92-94. 

19.

 

Naxçıvan MSSR-də  əhaliyə göstərilən oftolmoloji 

xidmətin inkişaf tarixi və onun gələcək perspektivləri. 

Azərbaycan elmi tədqiqat  oftalmologiya institutunun 

V.I.Leninin anadan olmasının 100 illiyinə 

və 

 

 

 

188

Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulmasının 50 

illiyinə  həsr edilmiş VII səyyar elmi-təcrübi sessiyanın 

materialları. Naxçıvan şəhəri, 1969-cu il, dekabr. 

20.

 

Naxçıvan MSSR-də 

səhiyyənin inkişafına dair. 

«Azərbaycan tibb jurnalı», №4, Bakı, 1970-ci il. 

21.

 

Nadir Məmmədli (anadan olmasının 75 illiyi münasibəti 

ilə). «Elm və həyat» jurnalı, №3, Bakı, 1972-ci il. 

22.

 

Naxçıvan MSSR-də malyariyanın yayılması  və  ləğvi 

(tarixi xülasə), I məlumat - «Naxçıvanda Sovet 

hakimiyyəti qurulanadək malyariya ilə mübarizə (1905-

1920-ci illər), Azərbaycan Elmi tədqiqat tibbi 

parazitologiya və tropik təbabət institutunun əsərləri, VIII-

cild, Bakı, 1972-ci il, səh. 46-51. 

23.

 

Naxçıvan MSSR-də malyariyanın yayılması  və  ləğv 

edilməsi (tarixi xülasə). II məlumat – Naxçıvanda Sovet 

hakimiyyəti qurulandan sonra Böyük Vətən müharibəsi 

illərinədək malyariya ilə mübarizənin təşkili və ona qarşı 

mübarizə tədbirləri (1920-1941-ci illər). Azərbaycan Elmi 

tədqiqat tibbi parazitologiya və tropik təbabət institutunun 

əsərləri, VIII cild, Bakı, 1972-ci il, səh.52-59. 

24.

 

I.A.Axundov (anadan olmasının 75 illiyi ilə  əlaqədar). 

Azərbaycan Elmi tədqiqat tibb parazitologiya və tropik 

təbabət institutunun əsərləri, VIII cild, Bakı, 1972-ci il, 

səh.270-274. 

25.

 

Malyariya və onun profilaktikası haqqında. Azərbaycan 

SSR Səhiyyə nazirliyinin Respublika Sanitar Maarif evi 

(vərəqələr), Bakı, 1972-ci il, 6 səhifə. 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

189

Ə D Ə B I Y Y A T 

 

 

1.

 

A.A.Nadirov. Naxçıvan MSSR (iqtisadi coğrafi oçerk), 

Bakı, 1959. 

2.

 

Beynəlxalq səhiyyə  təşkilatının illik məlumatı. Jeneva, 

1965. 

3.

 

Böyük Sovet Ensiklopediyası, 29-cu cild, 2-ci nəşr, 

Moskva, 1954. 

4.

 

«Cənubi Qafqaz ölkəsinin qəzalarında kənd həkim sahə 

hissəsinin qurulması haqqında». Rusiya imperiyasının cəm 

toplusu, II toplu, tom 55, II şöbə  əlavə, Sankt-Peterburq, 

1884. 

5.

 

D.M.Malyujenko. «Irəvan quberniyasında cüzəm». Irəvan 

quberniyasının 1908-ci ilə aid yaddaş kitabı, IV fəsil, 

Irəvan, 1908. 

6.

 

D.M.Malyujenko «Irəvan quberniyasında malyariya və 

onunla mübarizə». Irəvan quberniyasının 1912-ci ilə aid 

yaddaş kitabı, VIII fəsil, Irəvan, 1912-ci il. 

7.

 

H.Sultanov. «1925-ci ildə Naxçıvanın fəaliyyəti 

haqqındakı məruzə». Irəvan, 1926. 

8.

 

H.Sultanov. «Naxçıvan ölkəsi və onun iqtisadiyyatı», 

Bakı, 1927. 

9.

 

«Hərbi hospitallar». Qafqaz təqvimi, 1854-cü ilə aid, 

Tiflis, 1853. 

10.

 

H.C.Səfiyev. «Şərur-Dərələyəz qəzasının  Şərur kənd 

həkim sahəsi», Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən 

həkimlərin birinci qurultayının  əsərləri. II cild, 2-ci 

buraxılış, Tiflis, 1916. 

11.

 

I.A.Axundov və M.Şahsuvarlı.  Şərurda malyariya 

(Naxçıvan MSSR). Azərbaycan Tropik institutunun 

əsərləri, Bakı, 1936-cı il. 

12.

 

«Irəvan quberniyasında 1904-cü ildə  vəba epidemiyasının 

xülasəsi». Irəvan quberniyasının 1906-cı ilə aid yaddaş 

kitabı, Irəvan, 1905. 

13.

 

«Irəvan quberniyasında səhiyyə 

işlərinin müasir 

vəziyyəti». Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən 

 

 

 

190

həkimlərin birinci qurultayının  əsərləri. I cild, 3-cü 

buraxılış, Tiflis, 1914. 

14.

 

«Qafqaz mülki idarələrinin tibb şöbəsi». Qafqaz təqvimi 

1853-cü ilə aid 5-ci şöbə, Tiflis, 1852. 

15.

 

«Qafqaz canişinlik istehsal qüvvələrinin xülasəsi». Qafqaz 

təqvimi 1879-cu ilə aid, 2-ci şöbə, Tiflis, 1878-ci il. 

16.

 

Qafqaz haqqında məlumatlar məcmuəsi, VII cild, Tiflis, 

1880. 

17.

 

«Qafqazda 1892-ci ildə vəba epidemiyası». Qafqaz mülki 

idarələrində xidmət edən həkimlərin birinci qurultayının 

əsərləri, II cild, 2-ci buraxılış, Tiflis, 1894. 

18.

 

«Qafqaz mülki idarələrində müasir tibbi şöbələrin 

vəziyyətinin xülasəsi». Qafqaz mülki idarələrində xidmət 

edən həkimlərin birinci qurultayının  əsərləri, I cild, 2-ci 

buraxılış, Tiflis 1914. 

19.

 

Q.V.Urazov. «Irəvan quberniyasında cüzəm». Irəvan 

quberniyasının 1902-ci ilə aid yaddaş kitabı, 4-cü şöbə, 

Irəvan, 1902. 

20.

 

Q.Ə.Qaraşov. Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin qurulması 

və Naxçıvan MSSR-nin yaranması, Bakı, 1958. 

21.

 

M.Ə.Ibrahimov. Azərbaycanda səhiyyə işləri. Bakı, 1957. 

22.

 

M.I.Barsukov. SSRI-də  səhiyyə tarixinin oçerki (1917-

1956-cı illər), Moskva, 1957-ci il. 

23.

 

«Molla Nəsrəddin» jurnalı, 1906-1911-ci illərə aid 

komplekt. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının 

əlyazmalar fondu. 

24.

 

N.C.Məmmədli. Azərbaycan SSR-də 2-ci beşillikdə 

malyariya və onunla mübarizə. Bakı, 1932. 

25.

 

N.I.Anserov. Birinci Azərbaycan tibb cəmiyyətinin 

əsərləri, Bakı, 1936. 

26.

 

«Naxçıvan və  Şərur qəzalarında baş vermiş skarlatina 

xəstəliyi», Irəvan quberniyasının 1912-ci ilə aid yaddaş 

kitabı, VII fəsil, Irəvan, 1912. 

27.

 

Naxçıvan MSSR-in xalq təsərrüfatı «statistik məcmuə», 

Bakı, 1964. 

28.

 

Naxçıvan və  Şərur-Dərələyəz qəzalarında tibb personalı. 

Irəvan quberniyasının 1914-cü ilə aid yaddaş kitabı, birinci 

şöbə, Irəvan, 1914-cü il. 

---

 

 

 

191

29.

 

Naxçıvan qəzasında  əhalinin ümumi sayı. Irəvan 

quberniyasının 1910-cu ilə aid yadaş kitabı, 3-cü şöbə, 

Irəvan, 1910-cu il. 

30.

 

Naxçıvan Ensiklopediyası. Azərbaycan Elmlər 

Akademiyası, Bakı, 2002. 

31.

 

«Naxçıvan MSSR səhiyyəsinin  əsas göstəriciləri» 

Azərbaycanda səhiyyə kitabında (statistik məcmuə), Bakı, 

1962-ci il. 

32.

 

P.I.Kalyu, E.A.Loqinova və başqaları. Kənd  əhalisinin 

xəstəlik halı (kənd rayonlarının müalicə-profilaktika 

müəssisələrinə müraciəti), Moskva, 1960-cı il. 

33.

 

Ş.Həsənov. Azərbaycan SSR-də malyariya, «statistik 

hesabat», Azərbaycan tibb jurnalı, 1930, №1-3. 

34.

 

Türkiyə və Rusiya arasında 16 mart 1921-ci il müqaviləsi. 

SSRI-nin ali siyasi sənədləri, XIN, Moskva, 1959. 

35.

 

Y.Kaminski. Naxçıvan qəzasının ikinci tibb sahəsinin 

tibbi-sanitar vəziyyəti. Qafqaz mülki idarələrində xidmət 

edən həkimlərin birinci qurultayının əsərləri, 2-ci cild, 2-ci 

buraxılış, Tiflis, 1916. 

36.

 

Naxçıvan MSSR Mərkəzi Dövlət arxivi: fond 17, siyahı 1-

2, qovluq 3, 6, 17, 27, 44, 74, 114, 123, 155, 169; fond 17, 

siyahı 2, qovluq 1, 3, 5, 10, 27, 28, 109; fond 17, siyahı 3, 

qovluq 1, 22, 101, 110; fond 17, siyahı 8, qovluq 5, 10, 22; 

fond 17, siyahı 9, qovluq 49; fond 25, siyahı 2, qovluq 1; 

fond 63, siyahı 3, qovluq 1. 

37.

 

Azərbaycan SSR-i Səhiyyə nazirliyinin arxivi: fond 1, 

siyahı 1, qovluq K-71, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 

69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 

84, 85, 86; fond 2, siyahı 2, qovluq 152. 

38.

 

Naxçıvan MSSR Səhiyyə nazirliyinin arxivi: fond 17, 

siyahı 1-2, qovluq 155, 221, 301; fond 17, siyahı 2, qovluq 

3,9, 37, 44, 76, 79, 109, 111, 128, 152, 153, 163, 168, 173; 

fond 17, siyahı 3, qovluq 53, 135. 

 

 

 

192

M Ü N D Ə R I C A T 

 

 

GIRIŞ ……………………………………………….. 5 

 

I FƏSIL.  

SOVET HAKIMIYYƏTININ QƏLƏBƏSINƏ 

QƏDƏR NAXÇIVANDA TIBB XIDMƏTININ 

INKIŞAF TARIXI (1828-1920-ci illər) …………………...8 

 

II FƏSIL.  

SOVET HAKIMIYYƏTI ILLƏRINDƏ 

NAXÇIVAN MSSR-də SƏHIYYƏNIN 

INKIŞAFI ..………………………………………….…….41 

 

1. Naxçıvanda Sovet hakimiyyəti qurulan illərdə 

bərpa, sənayeləşmə, kənd təsərrüfatının kollektiv- 

ləşməsi dövründə səhiyyə (1920 – 1932-ci illər) ..…..….…41 

 

2. Xalq təsərrüfatının sosialist quruluşunun başa çatması 

və sosialist cəmiyyətinin möhkəmlənməsi dövründə 

Naxçıvan MSSR-də səhiyyə (1933-1940-cı illər) ….…...…64 

 

3. Böyük Vətən müharibəsi illərində Naxçıvan MSSR-də 

səhiyyə (1941-1945-ci illər) ..……………………..………..79 

 

4. Müharibə illərindən sonra bərpa və sosialist 

təsərrüfatının inkişafı dövründə Naxçıvan MSSR-də 

səhiyyə (1946 – 1953-cü illər)…………………………..…..91 

 

5. Xalq təsərrüfatının daha da inkişafı və kommunizm 

cəmiyyətinin quruculuğunun genişlənməsi dövründə 

Naxçıvan MSSR-də səhiyyə (1953-1965-ci illər) ..………104 

 

6. 1966-cı ildə Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin 

vəziyyəti…………………………..………………….……119 

 

---

 

 

 

193

III FƏSIL 

NAXÇIVAN MSSR-də KƏND ƏHALISININ ÜMUMI 

XƏSTƏLIK HALININ ÖYRƏNILMƏSI …………….139 

 

Naxçıvan MSSR-də 1920-1966-cı illərdə işləmiş 

səhiyyə  təşkilatçıları haqqında məlumat ……………… 154 

 

«Naxçıvan MSSR-də səhiyyənin inkişafı» adlı 

dissertasiyanın (1828-1966-cı illər) mövzusuna 

aid dərc olunan elmi məqalələrin siyahısı ………………186 

 

Ə D Ə B I Y Y A T……………………………….………189 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

194

 

ADIL NIFTI OĞLU MƏMMƏDOV 

Tibb elmləri namizədi 

 

 

 

 

 

 

NAXÇIVAN MSSR-də SƏHIYYƏNIN 

TARIXI VƏ MƏRHƏLƏLI  

INKIŞAFI 

(1826 - 1966) 

 

 

 

 

 

 

BAKI - 2006