Adil niFTİ OĞlu məMMƏdov tibb elmləri namizədi
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
31 köhnə palaz əvəz edirdi 1 .
əhali amansızcasına istismar edilir, onlar arasında profilaktik və sanitariya-sağlamlıq tədbirləri olduqca zəif həyata keçirilirdi. Yuxarıda göstərildiyi kimi, tibb müəssisələrinin, həkim və orta təhsilli tibb işçilərinin sayı son dərəcə az idi. Iqtisadi gerilik hökm sürür, eləcə də məişət və əmək şəraiti aşağı səviyyədə idi. Məhz bu səbəblər üzündən ölkədə tez-tez epidemiyalar baş verirdi. 1892-ci ilin yay ayında baş vermiş vəba epidemiyası vaxtı Naxçıvan qəzasında 2583 vəbalı xəstə qeydə alınmış, onlardan 1227 nəfəri (47,5%-i) ölmüşdür. Naxçıvan şəhərində isə 250 vəbalı xəstədən 157-si (62,8%-i) ölmüşdür. 1904-cü ildə Naxçıvan və Şərur qəzalarında vəba epidemiyasının baş verməsinin qarşısını almaq və epidemiya əlehinə tədbirləri gücləndirmək məqsədi ilə 1904-cü ildə Şərur qəzasının Başnoraşen kəndində (iyul), Ordubad şəhərində (avqust) və Naxçıvan şəhərində (sentyabr) həkim-sanitar məntəqələri təşkil edilir. Onlara sanitar tədbirlərin həyata keçirilməsinə və xidmət dairəsində sanitar vəziyyətinə nəzarət etmək həvalə olunmuşdur. Xəstəlik hadisəsi baş verən vaxt ona qarşı bilavasitə mübarizəyə qoşulmaq nəzərdə tutulmuşdur. 1904-cü ilin avqust ayında Naxçıvan şəhərində vəbalı xəstələr üçün 10 sarpayılıq, sentyabr ayında Şərur qəzasının Başnoraşen kəndində isə 3 çarpayılıq xəstəxana açılır. Naxçıvan və Şərur qəzalarında baş verən vəba epidemiyası zəhmətkeşlər arasında çoxlu qurbanlar apardı. Təkcə 1904-cü ildə vəba epidemiyası zamanı Naxçıvan qəzasında vəbaya tutulmuş 837 xəstədən 628 nəfəri (yəni xəstələnənlərin 74%-i), Şərur qəzasında isə 845 vəbalı xəstədən 660 nəfəri (yəni xəstələnənlərin 78,1%-i) ölmüşdü 2 . ________________ 1 Qafqaz mülki idarələrində xidmət edən həkimlərin birinci qurultayının əsərləri, II cild, 2-ci buraxılış, Tiflis, 1916, səh.51. 2 Irəvan quberniyasının 1906-cı ilə aid yaddaş kitabı. «Irəvan quberniyasında 1904-cü ildə vəba epidemiyasının xülasəsi»,Irəvan,1905,səh.97.
32 Başqa sözlə desək, 1904-cü ildə hər iki qəzada ümumiyyətlə ölmüş 3428 nəfərdən 1288-i (yəni ümumi ölüm hallarının 37,6%-i) yalnız vəba xəstəliyindən olmuşdur. Beləliklə, 1904-cü ildə Keçmiş Naxçıvanda əhalinin hər 10000 nəfərinə 110 vəbalı xəstə düşürdü. Elə kəndlər var idi ki, vəbaya tutulan xəstələrin 90-95%-i, hətta 100%-i vəfat edirdi. Məsələn, 1904-cü ildə hər iki qəzanın 35 kəndində xəstələnən 204 vəbalı xəstənin hamısı ölmüşdür. Buna misal Naxçıvan qəzasının Aşağı Rəmeşin, Kükü, Şada, Payız, Nehrəm, Yuxarı Uzunoba, Camaldın, Culfa, Əliabad, Şahbuz, Kolanı, Tumbul; Şərur qəzasının Zeyvə, Keştaz, Mahmudkənd, Siyaqut, Vayxır, Tumaslı, Qarxın və sair kəndlərini göstərmək olar. Irəvan qubernatoru quberniya həkiminin müşayiəti ilə 1904-cü il oktyabr ayının 14-də yerlərdə vəba epidemiyası əleyhinə aparılan tədbirlərin necə təşkil edildiyi ilə şəxsən tanış olmaq üçün Naxçıvana gəlir və bir neçə gün burada qaldıqdan sonra geriyə qayıdır. Çox təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bu gəlişin nəzərə çarpacaq dərəcədə elə bir təsiri olmur. Xəstəlik isə ara vermədən günü-gündən çoxalır. Təkcə bunu göstərmək kifayətdir ki, 1904-cü il noyabr ayının 1-dən dekabr ayının 1- nə kimi vəbalı xəstələrin sayı 617 nəfərə çatmışdı ki, bunların da 481-i (yəni xəstələnənlərin 78%-i) vəfat etmişdi. Irəvan quberniyasında 1904-cü ildə vəba epidemiyasının yayılması səbəbləri aydınlaşdırılarkən belə yazılmışdır: «Bu haqda danışmazdan əvvəl aşağıdakı suallara cavab vermək lazımdır:… Məgər bizim yaşayış şəraitimizin sanitariya vəziyyəti o qədər hazır idimi ki, biz vəba kimi qorxulu bir düşmənin qarşısına cürətlə çıxaq? Biz kifayət qədər hazırdıqmı ki, vəba xəstəliyini vaxtında aşkar edək və vaxtında onun qarşısını alaq? Bu sualların yalnız bir cavabı var: Yox! yox!» 1 . 1894-cü ildə Naxçıvan qəzasında 4 nəfər və Şərur qəzasında bir nəfər cüzəmlı xəstə qeydə alınmışdır. Tədbir görülmədiyindən xəstələrin sayı ildən-ilə artır. Hər iki __________________ 1 Irəvan quberniyasının 1906-cı ilə aid yaddaş kitabı, üçüncü hissə. Irəvan, 1905, səh.102.
33 qəzada 1894-1907-ci illərdə xəstəliyin nə dərəcədə yayılmasını bilmək üçün aşağıdakı cədvəli nəzərdən keçirək:
5-ci cədvəl 1894-1907-ci illərdə cüzam xəstəliyinin gedişi haqqında məlumat
Yuxarıda deyilənlərdən və cədvəldən göründüyü kimi, 1894-cü ildə qeyd olunan cüzam xəstəliyinə qarşı vaxtında tədbir görülmədiyindən, xəstəlik yayılaraq 26 kəndi bürüyür və onun sayı 14 il ərzində (1908-ci ilədək) 5-dən 53-ə çatır ki, bunun da 48 nəfəri (yəni xəstələnənlərin 90,5 %-i) ölümlə nəticələnir. Qəzalar üzrə götürdükdə Naxçıvanda xəstələnən 41 nəfər cüzamlı xəstənin 38-i (yəni xəstələnənlərin 92,7 %-i), Şərurda isə 12 xəstədən 10-u (yəni xəstələnənlərin 83,3 %-i) vəfat etdiyi aydın olur. 1907-ci ildə Naxçıvan və Şərur qəzalarında uşaqlar arasında skarlatina epidemiyası baş verir. Bu epidemiya zamanı Naxçıvan qəzasında skarlatinaya tutulan 229 uşağın 18-i (yəni xəstələnənlərin 8 %-i), Şərur qəzasında isə xəstələnən 56 uşağın 20-si (yəni xəstələnənlərin 35,6 %-i) ölür. Beləliklə, hər iki qəzada skarlatina ilə xəstələnən 285 uşaqdan 38-i (yəni xəstələnənlərin 13,3%-i) ölmüşdür 1 . Tibbi statistikanın lazımi səviyyədə aparılmaması bir çox xəstəliklər haqqında dəqiq rəqəmlər göstərməyə imkan vermir. Lakin bir sıra materiallardan aydın olur ki, o zamanlar müraciət edən xəstələr içərisində vərəmli, ____________________ 1 Irəvan quberniyasının 1912-ci ilə aid yaddaş kitabı, VII fəsil, Irəvan, 1912, səh.3-7.
Qeydə alınmış Ölmüş Qəzalar Yaşayış məntəqəsi kişi qadın Cəmi kişi qadın cəmi Naxçıvan 17 24 17 41 23 15 38 Şərur
9 7 5 12 5 5 10 CƏMI:
26 31 22 53 28 20 48
34 traxomalı, dəri-zöhrəvi və bu kimi yoluxucu xəstəliklərə tutulanların sayı az olmamışdır. «Qafqaz həqqında məlumatlar məcmuəsi» adlı əsərdə Naxçıvanda o zamanlar bir sıra xəstəliklərlə yanaşı qanlı ishalın, qızılcanın, keçəlliyin, müxtəlif göz xəstəliklərinin hökm sürdüyü göstərilir. 1 Habelə Naxçıvan və Şərur qəzalarında qarın yatalağının, qanlı ishalın, sifilisin, vərəmin olmasını, 1908-1909-cu illərdə Culfada və Yayçı kəndində çiçək və Nəsirvaz kəndində (Ordubad rayonu) skarlatina epidemiyasının baş verməsini (60 uşaqdan 50-si ölmüşdür) təsdiq edən sənədlər də vardır. Yuxarıda göstərilən fakt və rəqəmlərdən aydın olur ki, keçmiş Naxçıvanda səhiyyə işlərinin kədərli mənzərəsi necə idi. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, Naxçıvan və Şərur qəzaları təbii çiçək, qarın yatalağı, vəba, cüzam, qanlı ishal, dəri-zöhrəvi xəstəlikləri, traxoma, vərəm, göy öskürək, qızılca, skarlatina və başqa yoluxucu xəstəliklərin mənbəyi idi. Elə müəllifə rast gəlməzsən ki, o öz əsərində keçmiş Azərbaycanda, xüsusən Naxçıvanda malyariya xəstəliyinin vəziyyətindən danışarkən onun xalqın qənimi, bəlası olmasını, zəhmətkeşlər arasında geniş yayılmasını və çoxlu qurbanlar aparmasını göstərməsin. Doğrudan da xalq arasında «qızdırma» adlanan bu xəstəlik keçmişdə hər il yüzlərlə adamı, xüsusən uşaq və hamilə qadınları məhv edirdi. Əhali arasında malyariya Naxçıvan qəzasına nisbətən Şərur qəzasında daha geniş yayılmışdı. Bu haqda «Böyük sovet ensiklopediyası»nda Naxçıvan MSSR-də səhiyyə işlərinin keçmişdəki zəif inkişafından, əhali arasında xəstəliklərin yayılmasından bəhs edilərək göstərilir ki, əhali arasında yatalaq, traxoma, malyariya (Arazətrafı zolaqda əhalinin 70-80%-i, Noraşendə isə – az qala 100%-ə qədəri) xəstəlikləri geniş yayılmışdı 2 . Məsələn, Naxçıvan
______________________ 1 «Qafqaz haqqında məlkmatlar məcmuəsi», VII cild, Tiflis, 1880, səh.258. 2 Böyük Sovet Ensiklopediyası, 29-cu cild, 2-ci nəşr, Moskva,1954,səh.276. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|