Adilxan bayramov səMƏd vurğUN
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahbaz Hete, Faustu yazan. Albert Bəs indi fikriniz dəyişmiş yoxsa Şahbaz
181 etmişdir. ∗ Bunların əsərin ümumi ideyasına, ayrı-ayrı obrazların daha obyektiv səciyyələndirilməsinə və müəllif qayəsinə (habelə vaxtilə əsər barədəki yanlış mülahizələrin təkzibinə) müəyyən təsiri olduğundan bəziləri haqqında danışmağı lazım bilirik. ∗∗ Haqqında danışdığımız nüsxədə ikinci şəklin əvvəlində əsərin qəhrəmanı Şahbaz haqqında müəllifin belə bir əlavəsi vardır: «Xəyallar dünyasına daha çox mayıl, adi həyat qaydalarına çox da riayət etməyən gənc bir filosofdur. İdealizm dünyagörüşünün hələ də onda bir çox izləri vardır. Lakin o, insanlardan küsdüyü vaxtları belə yenə insanlara bağlıdır».(157). Şahbaz obrazının daha obyektiv səciyyələndirilməsində, onun xarakterinin aydınlaşdırılmasında və nəhayət, həmin obraz ətrafında gedən mübahisələrin həllində bu əlavənin müəyyən əhəmiyyəti vardır. Əsərin çap olunmuş variantında, beşinçi şəkildə faşist təbliğat naziri Albertlə filosof Şahbazın toqquşması verilir. Albertin yazmış olduğu kitab barədə bu cür söhbət gedir: Şahbaz Oricinal deyildir yazdıqlarınız Filosof Nitsşenin fikridir yalnız... (Albert həyəcan keçirir) Albert Bəlkə Nitsşenin də sevməyirsiniz?.. Şahbaz Bəlkə yox...başqadır fikirlərimiz Albert Kimi sevirsiniz bəs almanlardan? Şahbaz Birini sevərdim, o da bir zaman... Albert O kimdi? ∗ Шаир ясяр цзяриндя бянювшяйи вя гара рянэли мцряккяблярля, щабеля карандашла, демяли, азы цч дяфя ишлямишдир. ∗∗ Мцгайисяляр «Инсан»ын Ж.Жаббарлы адына Дювлят Театр Музейиндя сахланылан (инв. № 8470) вя ясярин няшри заманы ясас эютцрцлмцш нцсхяси иля апарылмышдыр. 182 Şahbaz Hete, Faustu yazan. Albert Bəs indi fikriniz dəyişmiş yoxsa? Şahbaz Bəli, Faustdakı gizli bir məna Gülür insanlığın arzularına. Orda Mefistofel qələbə çalır, İnsan qüdrətiysə kölgədə qalır. (134, 301). Yenidən işlənmiş variantda həmin hissədə ixtisarlar aparılmış, Hete və Faust barədə fikirlər tamam çıxarılmış, həmin yer belə verilmişdir: Şahbaz Oricinal deyildir yazdıqlarınız- Filosof Nitsşenin fikridir yalnız… (Albert həyəcan keçirir) Albert Bəlkə Nitsşeni də sevməyirsiniz?.. Şahbaz Bəlkə yox… Başqadır fikirlərimiz… Çünki Nitsşedəki sönük bir məna Gülür insanlığın arzularına. Fəlakət hər yerdə qələbə çalır. İnsan qüdrətisə kölgədə qalır…(157). Nəşr olunmuş variantda, doqquzuncu şəkildə müharibədən sonrakı dövr təsvir olunur. Müharibənin alovları içərisindən qələbə ilə çıxmış general İslama belindəki qılıncı açmağı təklif edirlər. İslam belə cavab verir: ...Yox, qardaş, nə qədər almanlar varsa, Qılıncı belimdən aça bilmərəm. (134, 345) 183 Göründüyü kimi, İslamın cavabı ümumi və hətta bir qədər mücərəddir. Şair özü də bunu vaxtında hiss etmiş və bu cür dəyişiklik aparmışdır: Bir bayraq altına gəlməmiş aləm, Qılıncı belimdən aça bilmərəm.(157). Məhz bu fikir beynəlmiləlçi S.Vurğunun yaradıcılığına xasdır. Əsərin ikinci şəklində Şahbaz, Səhər, Cəlal və İslamın söhbəti verilmişdir. İslam bəzi hallarla dostlarının fikri ilə razılaşmır. Bir sıra məsələlərdə onun öz qənaətləri vardır. Buna görə də Cəlal onu bu cür tənbeh edir: Odur da... On beş il oxudun ancaq Nə elm qazandın, nə də qanacaq... İslam ona belə cavab verir: Sən öl yox! Hamıdan ağıllıyam mən, Gündə bir şey yazır hər gəlib gedən. Nə başımız qaldı, nə də beynimiz, Bir də, söz çuvalı deyilik ki, biz? (134, 250) Demək lazımdır ki, bu altı misranın dostların söhbətinin əsas qayəsi ilə yaxın əlaqəsi yoxdur, həm də Cəlalın və ən çox da İslamın bütövlüyünə xələl gətirir. Görünür, elə buna görə də şair həmin parçanı ixtisar etmişdir. S.Vurğun əsərin sonuna kiçik əlavələr etmişdir. Gənc Şahbazın «Nə adla çağıraq biz bu növrağı?» sualına Cəlalın «canlı və mənalı bir səslə» dediyi «İnsan kamalının zəfər bayrağı!» cavabından sonra əsər bu cür tamamlanır: «Səhərin simfoniyası get- gedə canlanır, zəfər və əbədi bir səadət ifadə edir, yavaş-yavaş pərdə düşür».(157). Əlbəttə, bu cür sonluq «İnsan»ın təsir gücünü xeyli artırır. Səhərin yaratdığı «Hicran nəğməsi»nin və deməli, ümumən əsərin 184 nikbin ruhunu ifadə etmiş olur. «İnsan» pyesində hadisələr «Qardaşlıq şəhəri» adlanan bir yerdə başlanır. Bu şəhər müharibə zamanı tamamilə dağıdılmış, məhv edilmişdir. Bu torpağa müxtəlif millətlərdən olan igidlərin qanı çilənmişdir. Sonradan ayrı-ayrı millətlərin oğulları buranı dirçəltmiş, «Qardaşlıq şəhəri» adlandırmışlar. Şair remarkda yazır: «...Qara dəniz sahilində gözəl bir şəhər salınmışdır ki, adına «Qardaşlıq şəhəri» deyilir. Ön tərəfdə uca sərvlər, çiçəklik və güllük içində bir gəzinti və istirahət parkı. Orada «Qardaşlıq şəhəri» deyilən abidəlik nəzəri cəlb edir. Ortadakı bir heykəl bir filosof və qəhrəman surətini ifadə edir. Zaman və məkan əbədi bir səadət andırır. Səhər yavaş- yavaş açılır. Dənizin lərzəsi eşidilir. Təbiət o qədər şairanə və müqəddəsdir ki, insan heyran qalır. Daş, torpaq, ağaclar, quşların səsi, səyyar buludlar romantika ilə qanadlanmışdır... Səhər gəzintisinə çıxanlar təsvir olunan abidəni seyr edir, bəziləri onun yazılarını oxuyur, müxtəlif qocalar, gənclər, müxtəlif qiyafətli millətlər görünür. Hindlilər, çinlilər, ərəblər də vardır».(134, 135). «Bu remarkada şair gələcək müharibəsiz həyat barədə öz arzularını ifadə edir, müharibə dəhşətləri ilə bu arzular arasındakı təzadı konkret löhvədə verməyə çalışırdı».(179, 229) Əsərdə qoyulmuş bu problem bu gün də müasirdir, öz əhəmiyyətini indi də saxlayır. Şair istəyinə nail olmaq üçün əsər boyu müharibə və sülh barədə özünün fikirlərini söyləmişdir. Remarkadan göründüyü kimi, xalqların qardaşlaşması, birliyi ideyası ön plana çəkilmişdir. Bununla birlikdə əsərdə müxtəlif millətlərə məxsus obrazların spesifik cəhətləri də açılmışdır. «Qardaşlıq şəhəri»nə gəlmiş qoca hindli soruşur: Əfv edin, əfv edin, bu şanlı məzar Qoynunda nə qədər millət qanı var? Ona belə cavab verirlər: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|