225
Xalq tribunu
Qədim Romada plebeylərin hüquqlarını müdafiə etmək üçün onlar arasından seçilən
vəzifəli şəxslər.
Xalqların böyük köçü
Hunların və digər xalqların qərbə axını. Hun tayfalarının qərbə doğru hərəkətiylə
başlamışdı.
Xarəzm
Orta Asiyada tarixi-coğrafi və Xarəzmşahlar dövlətinin yerləşdiyi ərazi.
Xassə (xalisə)
Orta əsrlərdə Şərq ölkələrində və Azərbaycanda hökmda məxsus şəxsi torpaq mülkiyyəti.
Xəlifə
Ərəbcə ―müavin‖, ―varis‖, ―xələf‖ anlamını verir. Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s.)
vəfatından sonra Ərəb dövlətini idarə edən hökmdar.
Xərac
(ərəbcə) Orta əsrlərdə İslam ölkələrində müsəlman əhalidən alınan əsas torpaq vergisi.
Xilafət
Ərəblərdə xəlifənin başçılıq etdiyi feodal dövləti.
Xış
Bir cüt
öküz qoşulan, ucluğu olan və iki nəfər tərəfindən idarə olunan şum aləti.
Xış əkinçiliyi
Əsas əmək alətinin xış (kotan) olduğu əkinçilik növü. Erkən Tunc dövründə yaranmışdır.
Xristianlıq
Dünyanın bütün ölkələrində davamçıları olan üç dünyəvi dindən (islam və buddizmlə
yanaşı) biri. Xristianlıq eramızın I əsrində Roma imperiyasının şərqi əyalətlərindən biri
olan Fələstində meydana gəlmişdi.
Xronologiya
Zaman haqqında elm, müxtəlif xalqlar tərəfindən vaxtın ölçülməsi üsullarını öyrənir.
Xostak
(farsca) Sasani imperiyasında xidməti əvəzində dövlət tərəfindən müvəqqəti istifadə üçün
verilən şərti torpaq mülkiyyəti.
Xüms
(ərəbcə ―beşdə bir‖) Müxtəlif gəlirlərdən 1/5 ölçüdə ödənilən vergi.
- İ -
İbtidai icma cəmiyyəti
Bəşər cəmiyyətinin ilkin inkişaf dövrü. İlk insan tipinin yaranmasından dövlətin
yaranmasınadək mövcud olmuşdur.
İcma
İnsanların kollektiv mülkiyyət əsasında istehsal vasitələrinə, digər əmlaka, eləcə də tam
və ya qismən özünüidarəyə malik birlikləri.
İcma kəndliləri
Qonşuluq icmasının üzvləri.
İcma torpaqları
Xilafətdə kəndlilərə məxsus torpaqlar (əkin yerləri, biçənəklər, otlaqlar və.s).
İcarədar
Hər hansı bir əmlakı icarəyə götürən adam.
İcarə
Torpaq və digər əmlak kirayəsi.
İctimai əmək bölgüsü
Yalnız müəyyən bir peşə ilə məşğul olmaq.
İdxal
Daxili bazarda satmaq üçün başqa ölkələrdən əmtəə gətirilməsi.
İxrac
Əmtəələrin xarici bazarda satılması üçün ölkədən xaricə aparılması.
İqta
Xilafətdə hərbi və mülki xidmət müqabilində feodallara verilən şərti torpaq mülkiyyəti.
II ictimai əmək bölgüsü
Sənətkarlığın əkinçilikdən və maldarlıqdan ayrılması. E.ə III minilliyin sonu - II
minilliyin əvvəllərində, Orta Tunc dövründə
baş vermişdir.
İlotlar (hilot)
Qədim Spartanın dorilər tərəfindən tabe edilmiş yerli əhalisi. Spartalılar tərəfindən
qullara verilən ad.
İmperator
(latınca "‖hökmdar‖) Qədim Romada ―Tam hakimiyyətə malik olan‖ şəxs.
İmperiya
Başçısı imperator olan monarxiya dövləti.
İnkvizisiya
Roma papası tərəfindən Orta əsrlər dövründə yaradılan kilsə məhkəməsi.
İnqilab
Dövlətin və cəmiyyətin həyatında hakimiyyət strukturlarının, bütün siyasi sistemin
kökündən və tamamilə dəyişdirilməsidir.
İntibah
(ərəbcə ―oyanma‖, fransızca ―dirçəliş‖) Mərkəzi və Qərbi Avropa ölkələrində ideya,
mədəni və elmi inkişaf dövrü, orta əsrlər mədəniyyət və elmindən yeni dövr mədəniyyət
və elminə keçid.
İncil
(yunanca ―yevangeliye‖ – ―müjdə‖, ―xoş xəbər‖) Bibliyanın eramızın I - II əsrlərində
tərtib olunmuş bir hissəsi. Xristianlıq dininin müqəddəs kitabı.
İrsi hakimiyyət
Hakimiyyətin atadan oğula, yaxud yaxın qohuma keçməsi.
İndulgensiya
Günahların bağışlanması məqsədi ilə kilsə tərəfindən satılan pullu sənəd, ―cənnət qəbzi‖.
İonik
Yuxarısında qoç buynuzuna bənzər qıvrım naxışlar olan sütun.
İslam
Dünyanın bütün ölkələrində davamçıları olan üç dünyəvi dindən biri. Dinin ərəbcə adı -
əl-islam ―özünü Allaha tabe etmək‖, ―itaət etmək‖ mənasını verir.
İslam mədəniyyəti
Ərəblərlə birlikdə Xilafətə daxil olan ölkələrin yaratdıqları ortaq mədəniyyət.
226
İstehsal təsərrüfatı
İnsanların təbiətin yaratdığı məhsulları təkrar istehsal etməsi, onların əkinçilik və
maldarlıqla məşğul olması.
İslahat
Mövcud sosial quruluşun, ictimai həyatın bu və digər tərəfinin dəyişdirilməsi, yenidən
qurulması.
İşğal
Hərbi qüvvələr vasitəsilə bir dövlətin və ya dövlətlərin digər dövlətin ərazisini tutması.
- J -
Jak
(fransızca) kəndli deməkdir.
Jirondistlər
Böyük Fransa burjua inqilabı dövründə respublikanın ticarət, sənaye
və torpaq sahibliyi
burjuaziyasını təmsil edən siyasi qrup.
Juz
(qazaxça, hissə, tərəf) Qazax xanlığına daxil olan tayfa birliklərinin ərazisi.
- K -
Kalvinizm
Protestantlıqda cərəyan. Reformasiya dövründə İsveçrənin Cenevrə şəhərində
yaradılmışdı.
Kapital
İlkin başlanğıcda gəlir gətirən istənilən əmlak.
Kapitulyasiya
Xarici təbəələrə dövlətin öz vətəndaşlarından daha artıq imtiyazlar verən qeyri-bərabər
müqavilə.
Karfagen
Afrikanın Aralıq dənizi sahilində finikiyalılar tərəfindən salınan ən iri koloniya.
Katolik kilsəsi
(―umumdünya kilsasi‖) 1054-cü ildə kilsənin parçalanması nəticəsində yaranmışdı.
Kasta
Qədim dövrdə Hindistanında hüquq və vəzifələri qəti müəyyənləşdirilmiş insan qrupu.
Kavalerlər
İngiltərədə vətəndaş müharibəsi dövründə (1642-1646) kral tərəfdarları.
Kəbə
İslamın Məkkədə daşdan tikilmiş kubşəkilli baş ziyarətgahı.
Kiçiklər
Qədim Misirdə icma üzvü olan əkinçilər və maldarlar.
Klassizm
Ən nümunəvi deməkdir.
Kral
Krallığın dövlət başçısı, imperatordan sonra ali monarxiya titulu.
Kommuna
Qərbi Avropada şəhərlilərin senyorlara qarşı mübarizə ittifaqı.
Koalisiya
İttifaq, birləşmə deməkdir.
Kolizey
Eramızın I əsrində Romada inşa edilmiş və günümüzə qədər gəlib çatan amfiteatrdı.
Kolonlar
Torpaq sahibinə icarə haqqı ödəyən azad icarədar kəndlilər.
Koloniya
Bir xalqın yad ərazidə saldığı daimi yaşayış məskəni.
Komediya
(yunanca ―şən sakinlər mahnısı‖) Qədim Yunanıstanda gülməli səhnələr.
Kompas
Quruda və dənizdə cəhətləri müəyyənləşdirmək üçün cihaz.
Konsul
(latınca ―müşavir‖) Respublika dövründə Qədim Romanı
bir il idarə edən, müharibə vaxtı
isə orduya komandanlıq edən şəxs.
Kordova xilafəti
Pireney yarımadasında, paytaxtı Kordova şəhəri olan müsəlman dövləti.
Kurqan
(türkcə ―torpaq təpə‖) Məzarın üzərinə torpaq tökülməsi nəticəsində əmələ gəlmiş təpə.
- Q -
Qalxan pulu
XII-XIV əsrlərdə İngiltərədə II Henrixin keçirdiyi islahatlara əsasən əvvəllər kralın hərbi
yürüşlərində iştirak etməyə məcbur olan cəngavərlər tərəfindən məcburi hərbi xidmətdən
azad edilmək məqsədi ilə verilən ödəniş.
«Qanlı şura»
(―qiyam işlərinə baxan şura‖) İspan kralı tərəfindən Niderland burjua inqilabını yatırmaq
məqsədi ilə göndərilən hersoq Albanın Niderlandda yaratdığı fövqaladə məhkəmə.
Qəza
Rusiyada yerli inzibati-ərazi vahidi, quberniyanın tərkib hissəsi.
Çar qəzaları idarə etmək
üçün boyar və zadəganlar sırasından voyevodalar təyin edirdi.
Qəbilə icması
Nəsli qəbilə.
Qan qohumluğuna əsaslanan insan kollektivi.
Qırmızıqaşlılar
Yoxsul kəndlilərin və qulların Çində eramızın I əsrində baş vermiş üsyanı.
Qızıl körpü
Erkən orta əsrlərdə Bizansın paytaxtı Konstantinopol şəhərinə verilən ad.
Qiyam
Bir qrup qəsdçinin dövlət çevrilişi etmək cəhdi.