Ankara 2015 T. C. MİLLÎ EĞİTİm bakanliği açik öĞretim okullari

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
102
d. Bağdat Paktı’nın Kurulması
Türkiye,  NATO’ya girişinin ardından hem Balkanlarda hem de Orta Doğu’da 
savunma sistemi arayışına girmişti. Bu tarihlerde Arap- İsrail gerginliği, İngiliz- Mısır 
anlaşmazlığı Orta Doğu’da gergin bir hava oluşturmuştu. 
Bu ortamda bölgede savunma ve güvenlik amaçlı kurulan, Bağdat Paktı’nın 
temeli Türkiye ile Irak arasında atılmış (24 Şubat 1955), daha sonra pakta İngiltere, 
İran ve Pakistan da katılmıştır. Arap Birliği’ni kurmak isteyen Arap ülkeleri ve bu ülke-
leri yanına çekmek isteyen SSCB, Bağdat Paktı’na tepki göstermişlerdir. 
1958 Temmuzunda Irak’ta krallık rejiminin yıkılması sonucu yeni yönetim 24 
Mart 1959’da, Bağdat Paktı’ndan çekildiğini resmen açıkladı. ABD bu gelişmelere 
rağmen Paktın devamından yana tavır sergiledi. Irak’ın ayrılmasından sonra Paktın 
merkezi Ankara oldu ve adı 18 Ağustos 1959’da Merkezî Antlaşma Örgütü ( Central 
Treaty Organization - CENTO) olarak değiştirildi. Bu şekliyle yirmi yıl devam eden 
örgüt, Pakistan ve İran’ın ayrılmasıyla hukuken olmasa bile fiilen sona ermiş oldu.
 
 
Resim 03.16: CENTO Anı Pulları
Harita 03.05: CENTO Üyesi Ülkeler ( Yeşil Renkli Olanlar)

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
103
2. Türkiye’de Hayat
a. Siyaset
II. Dünya Savaşı’ndan sonra ulus-
lararası ortamın elverişli olması, Batı’nın 
demokratik fikirlerinden etkilenmiş bir 
kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok 
partili hayata geçişte etkili olmuştur. İlk 
muhalefet partisi, Temmuz 1945’te Nuri 
Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi 
adıyla kuruldu. Diğer taraftan bir grup CHP 
milletvekili (Celal Bayar, Adnan Menderes, 
Refik Koraltan, Fuat Köprülü ) parti prog 
ramı ve kanunlarındaki bazı değişiklik tek-
liflerinin (dörtlü takrir) CHP grup toplantı-
sına reddedilmesi üzerine partiden ayrıla-
rak 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi (DP) 
kurdular. 
  Birden fazla parti ile 1946 yı-
lında seçimlere gidildi. CHP 397, DP 
69, Bağımsızlar da 7 milletvekilliği ka 
zandı. 1948 yılında DP’nin iktidara 
karşı muhalefetini yetersiz gören bir 
grup milletvekili DP’den istifa ederek 
Millet Partisi’ni kurdular. Böylece Mec-
liste üç parti yer aldı (CHP, DP, MP). 14 
Mayıs 1950’ de yapılan seçimlerden 
Demokrat Parti aldığı %55,2 oy oranı 
ile birinci parti olarak çıktı. Böylece 27 
yıl süren CHP iktidarı sona ermiş ve DP 
iktidarı başlamıştı. 
Uyguladığı sosyal politikalar, 
1947’de başlayan ABD yardımlarının 
bu dönemde artması ve II. Dünya Sa 
vaşı’nın ekonomik etkilerinin azalması 
1954’te yapılan seçimlerde DP’yi 1950 
seçimlerinden daha yüksek bir oyla 
Resim 03.18: Demokrat Parti’nin 1950’deki Ünlü 
Seçim Afişi      
Resim 03.17: Adnan Menderes

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
104
(%58.4) tekrar iktidara taşımıştır. Ekonomi alanında CHP’nin devletçilik modeline 
karşı daha liberal bir ekonomi modelini benimseyen DP aralıksız on yıl iktidarda kal-
mıştır.
b. Ekonomi
DP iktidarı ekonomide liberalleşmenin gerektiğine inanıyordu. Bu amaca yö-
nelik olarak devletçi ekonomiden liberal serbest pazar ekonomisine geçmek için 
adımlar atıldı. ABD’nin Marshall planının kredileri kullanılarak tarıma büyük yatırım 
yapıldı. Yeni alanlar tarıma açıldı. 1945’te 1.000 olan traktör sayısı bu krediler kulla-
nılarak ABD’den getirilenlerle 1955’te 40.000’e çıktı. İş makineleri getirtilerek kara 
yolları ve liman – rıhtım gibi ihracatta kullanılacak tesislere başlandı. Bu durumda 
tarımsal üretim büyük artış gösterdi. Bunda tarım faaliyetlerinde makinenin ve suni 
gübrenin kullanımının artmasının yanı sıra havaların çok uygun gitmesi de etkili 
oldu. Kişi başına düşen millî gelir 1950 – 1953 arasında %28 arttı. Nitekim ihracat 
1950’den itibaren hızla yükselmiş ve 1949 ile 1953 yılları arasında 2 kat artmıştır. 
1954 yılına kadar böyle giden bir durum sonucunda DP 1954 yılı seçimlerinde oyla-
rını daha da artırarak TBMM ‘deki milletvekili oranını % 86’dan % 93’e çıkardı.
Türk ekonomisindeki canlanma dönemi 1954’te sona erdi. Tarımda büyüme 
modern tarım yöntemlerinin kullanılmasından çok, ekili alanların genişletilmesine 
bağlı olduğundan yaşanan kuraklıklar tarım üretimini düşürdü. Türkiye buğday ithal 
etmek zorunda kaldı. Dış ticaret ve bütçe açığı artmaya başladı. 1952’de 0.8 olan 
enflasyon 1954’te % 11’e çıktı. Ağustos 1958’de hükümet dış borca ihtiyaç duydu ve 
IMF’den borç para almak zorunda kaldı. 
c. Sosyal ve Kültürel Hayat
Türkiye’de II. Dünya Savaşı’ndan sonra birçok alanda yaşanan değişim, kültü-
rel alanda da kendisini göstermiştir. Bu dönemde insanlar tarımda hızlı makineleş-
meyle beraber köyden kente göç etmeye başlamışlardır. Karayollarının gelişmesi le 
kentleşme hızlanmış, kente gelenler kentin tüketim alışkanlıklarını benimsemiş ve 
tüketim kültürü, toplumun alt katmanlarına doğru yayılmıştır.
Bu dönemde başta caz olmak üzere rock and roll ve diğer müzik türleri 
Türkiye‘yi etkisi altına almaya başlamıştır. Özellikle gençler, radyo ve plaklar aracı-
lığıyla bu yeni müzik akımlarını takip ediyorlardı. Zeki Müren, Müzeyyen Senar ve 
Neşet Ertaş gibi sanatçılar büyük beğeni topluyorlardı.   
Batı etkisi savaştan sonra sinemada da hissedilmeye başlandı. 1949-1959 ara-
sında çoğu edebiyat eserleri ve yabancı filmlerden uyarlama yüzlerce film çekildi. 
Tiyatroda ise ekonomik durum ile ahlak ilişkisi, sarsılan değer yargıları, orta 
sınıfın sıkıntıları, aydınların toplumdan kopukluğu bu dönem oyunlarının başlıca 
temalarıdır. 

---