mək ədalətsizlik etməkdən yaxşıdır43, çünki, birinciyə daha
ədalətli adam üstünlük verə bilər, Çox xoş olan da az xoş
olandan yaxşıdır, çünki, hamı məmnuniyyət dalmca qaçır və
məmnuniyyəti onun özünə görə əldə etmək istəyir, biz nemət
və məqsəddə belə cizgilər müəyyən etdik. Iki xoş olan şey-
dən daha çox xoş olanı az acısı (alypoteran) olan və
uzunmüddətli məmnunluq verənidir. Daha çox gözəl olan
da daha az gözəl olandan xoşdur, ona görə ki, gözəl olan ya
пэ isə xoşagəbndir, ya da özlüyündə arzuolunandır. Insanla-
rın böyük həvəslə özləri üçün, ya da öz dostları üçün etdiklə-
ri də böyük nemətdir, amma, insanların özləri və ya dostları
üçiin qətiyyən etmək istəmədikbri şey isə böyük pislikdir.
Uzun müddət davam edən nemətlər qısamüddətli olan ne-
mətbrdən yaxşıdır, eynib, möhkəm olan az möhkəm olan
dan yaxşıdır, çünki, birincibr vaxta görə, ikİııcibr isə istək-
brinin yerinə yetirilməsi münasibətində üstündürlər: bizdə
ıstək yaranan zaman bizim möhkəm nemətdən istifadə et-
mək imkanımız daha böyükdür. Eləcə də, bir anlayışın dəy-
ərbndirilməsi ib həmin anlayışla qohum olan, ya da həmin
anlayışda ifadə olunmuş sözün başqa forması ilə ifadə
olunmuş anlayışm da dəyəri müəyyən olunur, məsələn, əgər
“mərdcəsinə”, “mülayimcəsinə”dən daha gözəl və arzuolu-
nandırsa, mərd olmaq da mülayim olmaqdan daha çox arzu
olunandır. Hamının üstün tutduğu şeybr, az adamın üstün
tutduğu şeybrdən üstündiir, ebcə də insanların çox hissəsi-
nin üstün tutduğu şeybr də, insanlarm az hissəsinin üstün
tutduğu şeylərdən üstündür, beb ki, biz neməti hamının can
atdığı bir şey kimi müəyyən etmişdik, buna görə də insanla
rm ən çox can atdığı şey həm də эп böyük nemət hesab
olunmahdır. Bizim düşmənlərimizin, ya da rəqiblərimizin,
ya da hakimlərin, ya da hakimlərin seçdikbrı vasitəçibrin
üstünlük verdikbri şeybr daha yaxşıdır, çünki, birinci halda
biz bütün insanlarm şərik olduğu fıkirbrb, ikinci halda isə
bilikli və səriştəli insanların fıkirləri ib üzbşirik. Hammın
əlaqədar olduğu şey daha yaxşıdır, çünki, beb şeylə əlaqə-
38
dar olmamaq ayıbdır, bəzən isə heç kəsin və ya azlığın əla-
qədar olduğu şey də ayıb olan şeydir, çünki, beb şeybr çox
nadir hallarda olur. Tərifəlayiq olan şeybr də qiymətlidir,
çünki daha gözəldir; eyni qaydada, böyük hörmətə səbəb
olan şeybr də yaxşıdır, çünki, hörmət bir növ qiymətdir.
Böyük cəzaya səbəb olan şeylər isə əksinə olaraq pisdir.
Böyük kimi qəbul olunmuş və ya beb görünən şeylərdən
yüksəkdə duran şeybr də daha yaxşıdır; eyni bir şeyi onun
tərkib hissələrinə bölsək, o, böyük görünəcək, ona görə ki,
onun böyüklüyü şeybrin say çoxluğu ib təmsil olunub. Me-
leaqrı üsyan etmək üçün necə inandırmaqları haqqında şai-
rin hekayəsi məhz bunlardandır:
Düşmən tərəfmdən tutulmuş şəhərdə əhalinin üstünə
bəlalar tökülür;
Vətəndaşları evbrində doğrayırlar, bütün şəhəri
od bürüyüb,
Qadın və uşaqlan alçaqcasma bağlayaraq
əsir aparırlar.44
Epiharmm45 istifadə etdiyi ayrıca hissələrin müqayisəsi
və birbşdirilməsi və eyni səbəblər üzündən də onların ayrıl-
ması da eyni məna daşıyır, çünki hissəbrin müqayisəsi tam
olana güclü üstünlük görkəmi verir və məhz о zaman tam
olan böyük şeybrin mənbəyi və səbəbi kimi görünür. Çətin
olan və nadir tapılan şeylər daha yaxşı olduğu üçün, şərait,
yaş, zaman, məkan və qüwə göstəricibri şeyin qiymətini ar-
tıra bibr, ona görə ki, həmin şey qüvvə və yaşa baxmayaraq,
bizim kimilərin пэ etdiyinə baxmayaraq edilibsə və əgər
məhz harada isə və məhz nə zaman isə edilibsə, onda həmin
şey gözəlliyinə, faydalılığma və ya ədabtli olmasına görə
üstün görkəm qazanır və ya onlara əks olan şeybrin üstün
görkəmini qazamr. Olimpiya oyunlarmda qalib gəbn birinin
şərəfınə yazılmış epiqram buradan götürülüb:
Vaxt vardı ki, т э п əyri çiyin ağacı ib
Arqosdan Tegeyaya balıq daşıyardım.46
39
İfikratın47 özünü tərifləyərək “budur, man bundan baş-
lamışam” deməyi də buradandır. Insana təbiət tərəfmdən
verilmişlər kənardan əldə edilmişlərdən daha yaxşıdır,
çünki, birincisi çətindir; məhz buna görə də şair deyib:
Mən öz-özünə öyrənmiş adaraam.48
Hər hansı bir böyük olanın эп böyük hissəsi də daha
çox əhəmiyyətə malikdir; Perikl “Qəbrüstü nitqində” deyib
ki, vətən üçün gəncbrin itirilməsi elə bir əhəmiyyətə malikdir
ki, bunu ancaq ilin fəsillərindən baharın itirilməsi ilə müqay-
isə eləmək olar” .49 Böyük ehtiyac zamanı, məsələn, qocalıq
VƏ
xəstəlik zamanı yardım göstərmək də yaxşıdır. İki nemət-
dən isə məqsədə daha yaxm olanı dəyərlidir, eləcə də həm
mənim üçün, həm də ümumiyyətlə yaxşı olan yaxşıdır.
Mürakün olan raümkün olmayandan üstündür, çünki, bi-
rincisinin insan üçün əhəmiyyəti var, ikincisinin ısə yox.
Həyatın sonunda olanlar daha yaxşıdır, çünki, sonda olan
lar məqsədin xüsusiyyətlərinin əksəriyyətini özündə cəmlə-
miş olur. Həqiqət sahəsinə aid olanlar ad-san şöhrət xatirinə
edilənlərdən yaxşıdır, şöhrət xatirinə edilənlər sahəsinə elələ-
ri aiddir ki, onlar sirr kimi qalsaydı, heç kəs onları etməzdi.
Məhz buna görə də belə insan xidmət göstərməkdənsə, xid-
mətdən istifadə etməyi üstün tutur; çünki, o, xidmətdən nə-
zərə çarpmadan istifadə edə bilər, amma, o, xidmət göstərə-
rək kölgədə qalmağı lazımlı hesab etmir. Həqiqətən yaxşı
olmaq əslində ancaq yaxşı görünməkdən çox vacibdir,
çünki, bu həqiqətə daha yaxmdır. Bununla beb, bəziləri
yaxşı olmaqdansa, belə görünməyi üstün tuturlar (düzdür,
bu sağlamlığa aid deyil) və buna görə də, ədaləti пэ isə əhə-
miyyətsiz bir şey hesab edirlər. Müxtəlif münasibətlərdə çox
faydalı olanlarm, məsələn, bizə yaşaraağa, xoşbəxt olmağa,
xoş şeylərdən istifadə etməyə və yaxşılıq etməyə kömək edən
şeylərin də dəyəri çoxdur, məhz buna görə də var-dövlət və
sağlamlıq ali nemətlər hesab olunur - axı, onlar bütün bu
nemətlərin şərtidir. Az dərd gətirən, məmnunluqla bağlı
olan şeylər də yaxşıdır, çünki, belə şeydə iki nemət var, belə
40
ki, həm məmnunluq nemətdir, dərdin yoxluğu da nemətdir.
tki nemətdən böyük olanı odur ki, о birisi kimi böyüklükdə
nemətlə birləşəndə böyük tam əmələ gətirsin. tştirakı gözə
çarpan iştirakı gözə çarpmayandan daha yaxşıdır, çünki,
birincisi, həqiqətə yaxındır; buna görə də varlı görünmək-
dənsə, varlı olmaq daha yaxşıdır. Sevilən şeylər də daha
qiymətlidir, eyni bir predmet həmin predmetdən ancaq biri-
пэ sahib olan üçün həmin predmetin çox miqdarma sahib
olan adam üçün olduğundan daha çox qiymətlidir. Məhz
buna görə də, bir gözü olan insanm gözünü kor edənlə, iki
gözii olan insamn bir gözünü kor edənə eyni cəzanı ver-
mirbr, ona görə ki, birinci halda insandan onun üçün xüsu-
sib əziz olan bir orqanmı alıblar. Bebliklə, biz kimi isə yola
gətirmək və ya yoldan çəkindirmək iiçiin inandırma üsulla-
rını təqribən haradan əldə etmək lazım olduğu haqqında
danışdıq.
8. Maşvəratçi natiq müxtəlif idarə formalarım yaxşı bilməlidir.
Dörd idarə forması: demokratiya, oliqarxiya, aristokratiya,
monarxiya. - Har bir idarə formasmm maqsədi. - Mdşvarat-
çi natiq idarə formalarmm hər birinin adətlərini bilməlidir.
Inandırmaq və yaxşı məsləhətbr vermək iqtidarında
olmaq üçün эп vacib və uyğun gələn vasitə bütün idarə for-
malarım, onlarm hər birinin ənənə və qanunlarmı başa düş-
mək və onlarm hər biri üçün nəyin faydalı olduğunu müəy-
yən etməkdir, ona görə ki, hamı faydalı olanı rəhbər tutur,
faydalı olan isə odur ki, o, dövbt quruluşunu saxlasın. Ali
hakimiyyətin iradəsinin ifadəsi də həlledici əhəmiyyətə ma
likdir, ali hakimiyyət növləri isə dövbt quruluşu növlərinə
görə fərqbnirbr: neçə cür idaro forması varsa, bir о qədər də
ali hakimiyyət növü var. İdarə formalan dörddür: demokra
tiya, oliqarxiya, aristokratiya və monarxiya50, buna görə də
ali hakimiyyət və məhkəmə hakimiyyəti ya bütün dövbt
üzvbrinə, ya da onlann bir hissəsinə aiddir. Demokratiya
e b bir idarə formasıdır ki, orada vəzifəbr püşkatma yolu ib
41
Dostları ilə paylaş: |